Que non busquen este enlace desde Ezkio nin desde Altsasu, e moito menos atravesando o río Ebro por Castejón. A conexión, ou mellor dito, as conexións entre a E vasca e o TAV navarro, xa son unha realidade. Eses vínculos en plural son os que deberían preocuparnos e os que deberiamos superar, e non dedicarnos a distraer máis co folleto de sancións, trampas e enganos do políticos prol-TAV.

O TAV na Comunidade Autónoma do País Vasco xa aparecía no Plan de Transporte Ferroviario no século pasado, case na década de 1990. E un pouco máis tarde, o TAV de Navarra. Tivemos que esperar até 2006 en Arruazu (Álava) e até 2011 para comezar as obras de Castejón. Ambos os proxectos, máis de 40 anos despois da súa creación, comparten unha longa vida de traballo sen sentido e sen fin. A famosa frase de Eduardo Galeano recibiría aquí unha nova formulación: o final da obra está no horizonte. Avanza dous pasos e o final afástase dous pasos máis. O importante é construír.

A E vasca e o TAV navarro naceron sen o debate necesario, nun tema tan fundamental como a loita contra a mobilidade, e no uso e modelo do ferrocarril que necesitabamos. Este debate non se produciu e agora, nun momento crítico da emerxencia ecolóxica e enerxética, cando a descarbonización é máis necesaria que nunca, impediunos un tren social, público, sostible e de calidade. O E Vasco e o TAV de Navarra mostran unha profunda conexión neste sentido; a súa construción foi acompañada da descapitalización da rede de proximidade e media distancia: peche de paradas, redución de servizos de viaxeiros, abandono do mantemento, privatización...

Estes dous proxectos de alta velocidade teñen unha inxección de diñeiro permanente e tranquila que as grandes construtoras reciben das arcas públicas. Durante todos estes anos, todos os partidos políticos, con maior ou menor satisfacción, aprobaron partidas orzamentarias e utilizaron fondos europeos. Non importa si o custo do investimento é irrecuperable ou si cobren nalgún momento os custos de explotación. As grandes empresas que participan nas obras do TAV, ao carón e outro de Aralar, son verdadeiros sumidoiros da riqueza social que acaba en mans privadas, ben dopados por sobrecustos e estratexias especulativas. Teñen un futuro prometedor: A Xa Vasca podería superar os 6.500 millóns de euros, mentres que en Navarra podería superar os 3.200 millóns de euros.

E coma se fosen dúas pingas de auga, a E Vasca e o TAV de Navarra teñen a mesma natureza: son proxectos absurdos que só servirán para levar persoas (e non mercadorías), están mal planificados, non teñen conexión garantida, e non teñen cálculos económicos moi realistas. Todas estas razóns foron reflectidas polo Tribunal de Contas Europeo no seu informe de 2018 para denunciar o malgasto de proxectos similares sen valor engadido comunitario. Polo norte, a través de Lapurdi, trátase dunha E vasca que non atopa saída cara ao Estado francés. E do sur, cara a Burgos, só hai licitado un do seis tramos que se precisarían. O mesmo ocorre co TAV en Navarra. Temos unha magnífica pista asfaltada (baixo o asfalto había campos fértiles/fértiis!) Desde Castejón até Tafalla, pero non ten nin saída nin proxecto cara a Zaragoza. Só temos os pedacitos do TAV esparexidos no centro da nada. E, con todo, en paralelo, temos a liña actual do ferrocarril convencional que se está deixando morrer. Non hai nada máis absurdo! Esta liña está integrada no corredor Cantábrico-Mediterráneo, e si renovásese e fortalecese correctamente, permitiría ofrecer un servizo máis económico a persoas e mercadorías, cun menor impacto territorial.

O TAV en Euskadi e Navarra non son só infraestruturas. Teñen un carácter destrutivo en común. A algúns representantes políticos parécelles imprescindible aforrar 25 minutos en Ezkio ou chegar media hora antes a Madrid. Pero ao amparo destes excelentes e innegables obxectivos, até agora morreron doce traballadores na construción destas dúas obras, que non poderán chegar a ningunha parte, e ás súas familias e amigos faltaranlles minutos para medir a súa dor. Hai algunha obra que cause tantas mortes en Euskal Herria? Pero, ao mesmo tempo, estes proxectos, utilizando viadutos, túneles, noiros, canteiras, vertedoiros, liñas de alta tensión, valos, un consumo enerxético enorme, a ocupación de solos de valor agrario e medioambiental, etc., amasando o territorio, fragmentando, empobreciendo, despoblando, etc. Vanse.

Nestes tempos de emerxencia ecolóxica e social, nas antípodas dos intereses populares, atopámonos con dous proxectos estreitamente ligados aos intereses económicos e políticos. Para avanzar, nos últimos tempos, sobre todo en Navarra, dous proxectos envoltos en intoxicacións, mentiras, manipulacións e bulos de criminalización. Tentan facerlles crer que non hai volta atrás para o TAV, que é unha loita perdida, que non se pode facer nada. É a linguaxe da imposición e dos feitos consumados. Noutras ocasións, as formas son máis agradables, como no caso da estación de Etxabakoitz, tan imprescindible para o TAV. Sen ruídos, promóvese un cambio tranquilo que permite a construción de forma acrítica, aínda que vaia da man da especulación urbanística. Ambos os proxectos avanzan negando a participación da sociedade, desatendendo o sentimento e a convicción de amplos sectores da cidadanía que cuestionan polo seu rexeitamento á sociedade, a ecoloxía, a economía e por ser insosteible.

Por iso, fronte á malvada vinculación de quen negan o debate sobre o modelo de mobilidade, tamén sobre o modelo ferroviario, que antepoñen a ansia polo negocio a calquera cousa, é dicir, a mobilización social permanente. Para iso, os que cuestionamos o modelo de hipermovilidad e velocidade que nos venderon os principais partidos e os poderes económicos e empresariais, debemos conectarnos. Non queremos o TAV nin desde Ezkio, nin desde Altsasu, nin desde o Ebro. O interese das persoas que vivimos e traballamos en Navarra baséase en conectar cos territorios de ao redor, mellorar a rede viaria existente e, ao mesmo tempo, reducir as necesidades de mobilidade privada e contaminante. Neste momento, o Tren Social, Público e de Calidade é a única alternativa directa, racional, sostible e viable.

Mikel Saralegi Otsakar e Jule Goñi Montero, membros da fundación Sustrai Erakuntza