Coñeces o instrumento que se fai con pel de avellano?
- Sunprinua é un instrumento musical. Natural de Urrizti no val de Larraun. En aparencia, ten o aspecto dunha dulzaina. Faise coa pel do avellana Corylus. Agora é o momento de descascarillar o avellano para facer o sunprinu.
Deime conta de que a suor violenta da lúa de maio utilizábase para o aliso (Alnus glutinosa), e tamén temos a suor de maio. Unha multitude de persoas escribiume, contestado, completado e preguntado pola lúa crecente de maio, a suor, o aliso e o sobrepelliz. Un deles foi Antton Gorrino, de Undebeitti (Ibarruri), no muro de Facebook da Huerta Vivir.
Antton escribiu como para lanzar o aliso “é a época de facer o sunprinu coa pel de avellano!”. E a min corríame a suor. E birlo, bar, val-bal, bur, bul-bul, bro-bro, pul-peculiar, pil-pil, pir-pir, fil-fil, chir-chir, gar-gar, gal, gir-gir, gol-gol, kal-kal, pol-p-p-pil, jir-pil, z-z-pa, Enseguida contesteille preguntándolle que era o “sunprinu”. Xa rexistrara á miña disposición os dicionarios que collera e en ningún deles falábase dun sunprincesa. Agradecido, Antton respondeume que era un dri. Na resposta falábame da obra do gran sabio Juan Mari Beltrán Argiñena e enviábame enlaces aos seus escritos. E no momento en que me decataba do do Sunprinea, sentín atraído pola ilusión. Porque, que pouco sabemos das plantas da nosa cultura...?
Sunprinua é un instrumento musical. Natural de Urrizti no val de Larraun. En aparencia, ten o aspecto dunha dulzaina. Faise coa pel do avellana Corylus. Necesita do paso longo, recto e sen cornos, para que sexa completo e sen buracos. A rama dun par de metros quítase a pel en espiral e salgue unha cinta dun seis centímetros de ancho. Esta cinta vaise a encaixar formando un tubo cónico que dá forma a unha gran dulzaina. O extremo máis estreito córtase e é a boquilla (pepitta, fita...), que vibra ao soprar na boca. Para evitar a apertura do extremo máis ancho da parte inferior introdúcese unha cuña “asada” e de espino branco (Crataegus sp.) é a espiña. No lugar onde lle suxeitan os dedos punzantes fánselle dous buracos, o que lle converte nun instrumento de tres tons. O son ou a música deste instrumento coñécese como “Durunbele”. Trátase dun instrumento de pastores que, cando se atopan nos pastos de montaña e sobre todo cando baixan á noitiña, detéñense na parte alta do pobo e desde alí desprázanse, cada un polo seu lado, para indicar que se atopan pronto en casa. Desde as ladeiras do pobo, o concerto esteofónico ía ser... Na entrada do disco Gure Jarrera de 1991 do grupo Negu Gorriak escóitase o Sunprinu.
O Sunprinu é unha simple cortiza avellana. Si lla quita fácil e completa, o avellano debe estar a plena suor. Juan Mari entrevistou en 1996 a Juan Bautista Lasarte de Iribas, quen dixo que o avellano para o sunprinu hai que cortalo máis de medio mes de maio; como dicía Antton, cando na primavera a pel nova suouse, como o aliso... Despois o Príncipe seguía flotando na auga, xa fose ao estanque ou ao pesebre despois da caída da tarde. Desta forma, manteríaselle en condicións de tocar até principios de xullo.
Na zona de Araitz-Betelu fabricábase unha trompeta ou tubú, sen buracos para os dedos. En toda Europa tamén se fabricaron estes instrumentos con superficies doutras plantas: fresno (Fraxinus excelsior), nogueira (Juglans rexia), salgueiro (Salix sp. ), bidueiro (Betula sp.) e castiñeiro (Castanea sativa).
De onde vén o nome de Sunprinu? Tamén se lle coñece como fita ou pipittari da extrema alboka sungurrino e sunpurrina...
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]