Afortunadamente, agora están en plena floración os primeiros Crucíferos e as plantas da familia que hoxe se chama Brassicaceae. Algúns deles denomínanse como xente de col (Brassica spp.). Traballamos tanto, comemos tanto deles, comemos tanto con eles, tivemos tantos alimentos, tivemos tanta comida, tivemos tanta comida… En gran medida debémonos ao noso saber e a nosa cultura. E para a saúde non é mellor, e gustounos e aprendemos a traballar.

A elaboración de coles deu lugar á expansión e expansión da xente da col durante miles de anos e miles de lugares. Sementar a col, plantar a col, coidar a col e comer a col, e deixar algúns exemplares como sementais, que no seu momento arrincaron ou desenvolvido, piruiñado, tonificado, ensilado, cogolado, esquilado, morronado, vomitado, germinado, enranciado, floreado, germinado, enrolado, ensilado, escado, escurrido e criado. Este desenvolvemento e floración é o momento máis importante, tanto para as abellas como para as coles. É aquí onde se produce a polinización e o intercambio de riqueza xenética. Mesturar o macho coa femia; a través da abella xogarán o macho e a femia; se cadra a abella xogará as dúas flores. E xurdirán sementes, sementes de col. Pero que mestura foi a que introduciu esa semente? En que flor raxada andó a abella no pozo das polas? E a que outra flor veu para seguir dando voltas deixando o seu pole? A mestura xenética destas dúas flores será a que proveña da nova semente. E así cada ano, anos, anos, miles.

E así xurdiron dunha liñaxe de col de lombarda, a basaza ou a col silvestre (Brassica oleracea), a variedade actual da xente de col. Algúns reforzan a flor: coliflor (Brassica oleracea var. Botrytis, brócoli (Brassica oleracea var. italica) e a man románica (Brassica oleracea convar. botrytis var. botrytis). Outros fomentaron o instinto da folla, como a col de galiña ou a col de zuhain (Brassica oleracea var. acephala) ou rúa (Brassica oleracea var. sabellica e var. palmifolia). A col de Bruxelas (Brassica oleracea var) expándese aumentando os ollos laterais da col magra. gemmifera). O refraneiro (Brassica oleracea var) mantén o sentido da tartaruga ou do tronzón. gongylodes) e coles de pau ou de folla de verza (Brassica oleracea var. longata). E a col de cabeza provén dos que priorizaron o ollo ou o brote do último extremo (Brassica oleracea var. capitata f. alba), col lombarda (Brassica oleracea var. capitata f. rubra), col afiada (Brassica oleracea var. capitata f. acut) e col rizada (Brassica oleracea var. sabauda). Todos eles son azakobas ou lombrigas. Repolo enxeñoso. E nós utilizamos insultantes as follas de col, as mazorcas… Supostamente os enxeñosos.