A epistemoloxía, ou teoría do coñecemento, é unha das principais áreas da filosofía e ao longo da historia sucedéronse importantes debates sobre os límites e as bases do noso coñecemento. Nel atópanse dous poderosos correntes que propoñen diferentes vías de acceso ao coñecemento: O Racionalismo de Descartes, baseado na razón, e o Empirismo representado por Locke e Hume, baseado na experiencia.

Descartes resume na frase “cogito ergo sum” como punto de partida a base que, ao seu xuízo, é certa. Busca a verdade a través da razón, para o que considera o método matemático-deductivo como o camiño axeitado. Por unha banda, confía plenamente na razón, que a considera como o único medio para coñecer a verdade. Aínda por riba, cabe destacar tamén o mecanicismo, xa que se entende a realidade física como unha ferramenta mecánica sen fin.

En contra disto e alén do espectro filosófico atopamos aos empiristas, que se basean na experiencia para coñecer toda a verdade; é dicir, nas súas palabras o coñecemento é o resultado da experiencia adquirida a través dos sentidos. Neste sentido, reivindican unha razón crítica baseada na experiencia, xa que os empiristas queren orientar a experiencia e os coñecementos adquiridos cara a ámbitos prácticos.

Con todo, o filósofo austríaco Kant demostrou que estas dúas correntes non son contraditorias. É máis, afirmaba que as dúas correntes eran necesarias e que había que unir as dúas correntes para chegar á verdade absoluta ou ao coñecemento completo. Así, a filosofía kantiano, a través do criticismo, supera o antagonismo entre a actitude racionalista e a empirista, asumindo a parte máis positiva de cada unha. Desta maneira, logrou un camiño máis prudente e efectivo para chegar ao coñecemento.

É imposible obter toda a verdade sen recorrer a un dos dous medios. A razón e a experiencia son necesarias para alcanzar o coñecemento total e só mediante a colaboración entre ambos e a satisfacción dos fallos do un ao outro será posible chegar a toda a verdade. Ademais, facendo uso de ambos, destrúese o dogmatismo puro cara a un, utilizando un sentido e unha opinión crítica, tan necesaria hoxe en día.

É absolutamente necesario un xuízo crítico para observar moitas cousas que están a suceder hoxe en día en Euskal Herria e no mundo. Sobre todo, para non cegarse por moitos titulares ante a complexa situación actual ou para non ser manipulados ante a realidade.

Nos últimos tempos, tanto no mundo como en Euskal Herria, a situación sociopolítica é cada vez máis complexa. Cabe destacar o auxe exponencial do fascismo nos últimos anos e os excelentes resultados electorais que se están obtendo. Nin que dicir ten que se nos fixamos nos acontecementos das últimas semanas, é moi significativo que Elon Musk, a persoa máis poderosa do mundo, faga un saúdo nazi publicamente, sen ningunha consecuencia. O ascenso da ultradereita produciuse por decenas de motivos, pero eu diría que hai un titular insignificante. A calidade de vida dos cidadáns vai descendendo e ante iso os discursos populistas son atractivos e se o individuo non ten críticas de opinión, pode tragar o anzol facilmente e, desgraciadamente, está a cumprilo.

Doutra banda, a través dos titulares manipuladores sobre a inmigración, créase medo, píntase coma se fosen criminais os que viñeron para sobrevivir e para sobrevivir. Fronte a isto, se tomamos o empirismo como vía de coñecemento, podemos ser facilmente manipulados por medio dos sentimentos.

Ademais, non hai que esquecer o xenocidio palestino, e hai que destacar o papel dos medios de comunicación máis potentes a nivel nacional e internacional. 47.000 palestinos mortos, 2.000 israelís mortos. Pero todo vai máis aló das cifras. Non hai que esquecer quen entrou en territorio palestino; é dicir, quen é o opresor e quen o pisado. A opinión crítica tamén é necesaria para reflexionar sobre este tema, para non deixarse manipular. Fronte a isto, se só utilizásemos o Racionalismo, os palestinos mortos pareceríannos un número insignificante, porque nos parecería que uns 50.000 palestinos mortos ao ano pola gripe estarían á altura dos palestinos mortos, deixando de lado o contexto político.

Por todo iso, temos que ser Empiristas e Racionalistas, temos que utilizar os sentimentos e a razón; os dous xuntos, como propón o criticismo de Kant.

Só a través da interacción sentimental e racional poderemos construír unha Euskal Herria e un mundo máis xusto e mellor.

Adur Aranburu Balza