A maioría dos nenos gústalles bascularse ou saltar desde grandes alturas. E si non son, farán algún outro xogo, pero sempre buscan situacións relacionadas co medo, porque os riscos lles xeran emocións gratificantes.

Os nenos coñecen a través do xogo o mundo que lles rodea e a través do risco, distinguen o que é seguro e o que non é seguro. A través dos xogos de risco prepáranse para afrontar os riscos reais a partir da experiencia de xestión de riscos.

Oihana Imaz Larrun é profesora de escola e experta en xogos de risco. Di que os xogos de risco son necesarios para que os nenos se desenvolvan adecuadamente: “A través do xogo buscan un punto de desafío. Os nenos sempre buscarán algunha maneira de experimentar novas sensacións, coñecer o seu corpo e os seus límites, e os xogos de risco danlles esa oportunidade. Son absolutamente necesarios”. Itziar Arregi destaca a relación entre risco e medo. Arregi é unha profesora de Huhezi, investigadora e estudou o tema do xogo: “O neno ten un medo moi propio. Ten que experimentar con medo e tomar decisións ante o medo, cando avanzar e cando retroceder. Os xogos de risco danlles capacidade de regulación. Si o adulto intervén cada vez que hai risco, o neno non desenvolverá esta capacidade de experimentación e regulación”.

Segundo Imaz, o risco permite aos nenos regular e conseguir seguridade: “Até onde podo chegar con este xogo? Cando obteño seguridade? Este tipo de preguntas son constantes e van aprendendo a medida que toman decisións”.

Desta maneira non necesitan a protección do adulto e ven que son capaces de tomar decisións para garantir a súa seguridade. De feito, un coidado rigoroso e a limitación dos xogos de risco sería un obstáculo para vivir experiencias positivas como pracer, alegría, excitación, emocións fortes, orgullo, éxito e autoestima.

“Coidado! Caerás!”

Con todo, os adultos tendemos a romper os xogos de risco. Moitas veces dicímoslles que van ter coidado, que se van a caer, que non se suban, que non se salten… Desta maneira, non lles deixamos ser autónomos e, sen darnos conta, estamos a limitar o seu carácter. Imaz di que detrás hai medo dos adultos: “Transmitimos aos nenos o noso medo e non deixámoslles xogar de forma autónoma. Quizá para o neno subir a unha árbore é moi divertido e xéralle sentimentos que lle gustan moito, pero a súa nai non lle deixa subir”. Arregi comenta o estudo sobre a subida ás árbores: “A prohibición de subir á árbore depende da idade do adulto: Unha nova profesora de 20 anos ofrécelles a posibilidade de subir á árbore, unha nai de 40 anos menos e unha avoa de 60, xeralmente, non lles deixa. Isto é debido a que o adulto proxecta inconscientemente a súa capacidade no neno e toma a decisión en consecuencia. O criterio é o medo do adulto, inconscientemente”.

Arregi di que a conduta dos pais ten unha base sólida: “Temos que protexer aos nosos nenos e para iso temos os nosos instintos e as nosas emocións”. Imaz di que os profesores teñen aínda máis medo porque se algo ocorre teñen que dar unha explicación aos seus pais.

Os xogos de risco permiten aos nenos coñecer os seus límites e cando fan algo é porque senten seguros. Pero Imaz destaca a importancia de ter presente a mirada do adulto: “Pode pasar que un neno suba a unha árbore e cando está arriba sinta medo. É moi importante ter a mirada do adulto e axudarlle si vemos que non vai avanzar. Eu creo que dentro dun nivel de seguridade hai que deixarlles facer todo o que queiran. Por suposto, non lles imos a permitir que se acheguen a un barranco, pero deberiamos deixarlles libres deses perigos que poden estar dentro dun patio para que vexan até onde pode ir o seu corpo”.

Con todo, cada neno ten a súa propia percepción do medo. Algúns necesitan altos niveis de risco e outros están máis cómodos con menor nivel de risco. “Si temos confianza, salvo excepcións, teñen capacidade de regulación”, di Arregi.

Cando non hai perigo, buscar risco

A prevención do risco pode aumentar os riscos, xa que algúns aspectos que son beneficiosos para o desenvolvemento poden quedar sen tratar. Normalmente téndese a desfacerse de todo o perigoso da súa contorna, en lugar de mostrar como se deben utilizar os instrumentos perigosos. En lugar de prohibilo, Arregi di que é importante expor como poden facer o que queren, o que nos dá medo a nós. E Imaz subliñou a importancia de argumentar isto cando rexeitamos: “O neno debe entender por que lle dicimos que non pode facelo. Se o entenden, é máis fácil non facelo”.

Tentamos ofrecer aos nenos espazos seguros, pero eles tenden a buscar perigos: “Nos parques colócanse cortizas brandas baixo os tobogáns e randeeiras e as investigacións demostraron que os nenos, pensando que este lugar é seguro, arríscanse máis que se a superficie terrestre fose diferente”, di Imaz.

De feito, os nenos tenden a buscar riscos en lugares non perigosos, en busca de certas sensacións: “A emoción que sentes a primeira vez que fas algo é especial e os nenos sempre buscarán esa sensación”. “Se o espazo é demasiado seguro e está esgotado, poranse ás agachadas ou comezarán a fuxir da vista. De pequeno, aos 2 anos, o adulto de referencia sempre está á vista, pero quizá o neno teña que saber separarse, experimentar e volver despois. Sentirá a necesidade de explorar en solitario”, engadiu Arregi.

É importante ofrecer espazos que permitan asumir riscos, e Imaz cre que na construción dos parques e parques escolares habería que deseñar espazos que ofrezan riscos: “Cada vez faise máis. As paredes de escalada son cada vez máis visibles. Nas escolas tamén deberiamos reformular o uso de espazos exteriores. En moitos casos pasamos media hora fóra da habitación e si chove non saímos ao exterior. A choiva tamén nos dá un punto de perigo, como o risco de deslizamiento. O neno debería explorar a contorna no seu conxunto”.

Os xogos de risco establecen bases sólidas para o desenvolvemento dos nenos e senten ben cando superan os riscos e o medo. “Cando fan algo perigoso e supérano, esa sensación de aventureiro e esa sensación de logro, ese sorriso que lles salgue, non ten prezo”. 'Son capaz de conquistar o mundo', están a pensar. E iso axúdalles a traballar a confianza e a autoestima”, sinalou Arregi.