Esta opinión foi publicada por Berria e trouxémola grazas á licenza Creative Commons.

A cuestión é que Argia é a publicación decana no xornalismo en eúscaro; a única que chegou vivo a cumprir o século en toda a historia do labor xornalístico integramente en eúscaro. Nos medios de comunicación casteláns, só dous adiántanse nesta zona: O Correo Español naceu en 1903 como O Pobo Vasco e en 1910 como Diario de Navarra. Máis adiante estarán O Diario Vasco (1934) e Sud Ouest (1944).

A posta en marcha de Zeruko Argia supuxo unha éxtase de 32 anos que o capuchino Damaso Intza pasou por Chile, aínda que a publicación é tan celestial como o seu nome indica. O primeiro xornal en eúscaro —O Día— naceu e desenvolveuse en plena guerra, entre xaneiro e xuño de 1937. Viña da man do PNV, e facíano os gudaris, en Bilbao, aproveitando a infraestrutura do diario Euskadi. O primeiro xornal en eúscaro foi un acto militante de guerra. O segundo, Euskaldunon Egunkaria (1990-2003), tivo a súa primeira semente en Argia e a súa culminación naquela masacre policial-xudicial dirixida polo xuíz Juan do olmo. Mostra da trama do acoso.

«O día non foi un diario normal», dicía o ex redactor local, Eusebio Erkiaga, despois de medio século, en 1990. Que sexa normal, ese segue sendo o obxectivo e o reto no labor xornalístico en eúscaro. De feito, a prensa en eúscaro nunca tentou aos investidores monetarios; neste distrito non houbo empresarios como os irmáns Godó que impulsaron A Vangarda no século XIX, ou os Ybarratarras dO Pobo Vasco.

Outra cousa é a historia do labor xornalístico en eúscaro, pero tamén a realidade actual. O exemplo máis próximo, no tempo e no contexto, atopeino na información da xunta de accionistas de Berria: «Acordaron a actualización dos salarios por primeira vez en dez anos. Subirán, aínda que aínda están por baixo das retribucións medias dos medios de comunicación». (Novo 02-06-2019). A militancia aínda terá que igualar á que non vén en pasta.

A falta de normalidade ten moitos outros extremos. Goizalde Landabaso debullou no libro Korte bat, por favor (Alberdania, 2000) os obstáculos para que a materia prima —os contidos— recollésese en eúscaro. A xornalista na caza do vascoparlante para que lle dea, polo menos, un corte para rádioa ou para a televisión fronte ao micrófono. De feito, «a maioría dos axentes sociais que existen en Euskal Herria pensan e producen as súas actividades públicas en castelán». Así quedou plasmado o problema nas conclusións do Primeiro Congreso de Xornalismo en Eúscaro, celebrado en 2004.

De todos os xeitos, nos receptores da web o fronte máis difícil teno o xornalismo en eúscaro. Hai un ano, na enquisa sobre o consumo da cultura vasca realizada por Siadeco, por encargo da Fundación Elkar, só o 21% recoñeceu ler prensa en eúscaro, é dicir, só un de cada cinco cidadáns mencionou medios en eúscaro. A alarma vermella está acesa. Esixe formulacións e medidas novas, específicas e decisivas nas políticas lingüísticas e culturais.

O centenario da luz, até agora, apenas tivo eco nos medios de comunicación e nos círculos oficiais. Nada que ver coas celebracións dos centenarios de Euskaltzaindia e Eusko Ikaskuntza que se celebraron o ano pasado. Non comparo entre esas organizacións e o proxecto cooperativo, multimedia e alternativo Argia. Pero ese fito marcado por Argia no xornalismo en eúscaro, non ter en conta o centenario dun medio que foi obra de varias xeracións, é abrir outro buraco negro na memoria colectiva.