Calendario da pandemia: Vivir en prisión na época do COVID-19, sen perder a vida nese intento

2 de marzo:

Unha vez máis, paréceme que vivimos nun mundo de tolos. A COVID-19 entrou nas nosas vidas, pero non sabemos que pensar: por unha banda están a crear alarma social e, por outro, din que é como unha simple gripe. Mensaxes absolutamente contraditorias que escoitamos nos titulares de todos os informativos.

Outra muller foi asasinada e outra violación grupal. Na fronteira entre Turquía e Grecia, a Policía grega ha matado a dúas persoas a mans das súas parellas. Fuxían dos seus países en guerra en busca dun lugar onde construír presente e futuro seguros. Estas mortes hai tempo que deixaron de ser unha noticia importante. Malo sinal se nos afacemos a eles.

13 de marzo:

Esta mañá veu ao módulo un funcionario de seguridade e comunicoume que desmente as comunicacións de marzo. Dicía así:

"Ante a alerta provocada pola propagación do virus COVID-19 e a necesidade de evitar o risco de contaminación por parte de persoas ou familiares que veñen das zonas de risco, infórmaselle:

'As comunicacións de fin de semana e presenciais de marzo suspenderanse ata que mellore a situación das zonas de risco e dos países limítrofes (Comunidade Autónoma do País Vasco) […] Contra esta resolución pode presentar unha queixa ante o Xulgado Central de Vixilancia Penal'.

Ao ler ocorréronseme tres ideas:

1. Os presos políticos vascos sempre estivemos fichados como prisioneiros de seguimento especial (Ficheiro de Internos de Especial Seguimento, FIES), agora parece que tamén os nosos familiares son fichados como individuos de risco especial (Ficheiro de Individuo de Especial Risco, FIER –esas siglas non existen, son invencións… ou non?–).

2º Parece que as amigas non poden contaxiar (“ante a necesidade de evitar posibles contagios por parte de ‘amigos...”). Dunha vez por todas e sen ter valor como precedente, agradécese ser muller e non ser nomeada.

3. Segundo as noticias da Comunidade de Madrid, tamén é unha das zonas de risco. Déuselles o mesmo papel a todos os madrileños deste cárcere? No meu módulo hai un madrileño e non déronlle nada. Como poden saber quen vén desas zonas? Sospeito que só nós gañamos un premio gordo unha vez máis.

14 de marzo:

Decretouse o estado de alarma. Que diaños é iso? Parece unha película de sobremesa do fin de semana dA Sexta.

Parece que xa non só os madrileños e os vascos somos "sucios", senón que calquera que respire é un presunto difusor. Ninguén poderá saír da súa casa nin ser encarcerado (excepto os funcionarios). Os presos volveron marcar a diferenza. Eu creo que todas as medidas que se tomen nesta crise van ser prohibidas, e creo que a improvisación vai ser a partir de agora.

15 de marzo:

É o domingo, primeiro domingo das idades COVID-19. Pero non falarei dese "bicho coroado" que chegou ao noso mundo para quedar. El é o protagonista de todas as entrevistas; todos os programas de televisión e radio falan de Bera e ten o poder de influír para que os gobernos de varios países impoñan o estado de alarma. El vai cambiar os costumes da vida dun día para outro, e parece que por El vannos a illar máis aínda que antes.

16 de marzo:

O venres informóusenos de que a consecuencia da COVID-19 suspendíanse as actividades escolares e programadas, así como as comunicacións. Estas medidas tomábanse de forma preventiva para evitar que o virus puidese entrar no cárcere. Crin que estas casas estaban abertas a todo o mundo.

O fin de semana foi tranquilo, hai bromas co virus entre as mozas. Pero hoxe, luns, algúns empezan a destacar coas súas necesidades e esixencias. Confirmóusenos que as comunicacións entre módulos tampouco se realizarán e que os permisos de saída suspendéronse. No almorzo ouvíronse algúns berros que afectaron á zona. Despois dun pouco de confusión, os mesmos que se queixaban decidiron presentar aos de seguridade as instancias de adquisición de xoguetes sexuais. Pásase dun extremo a outro, creo que imos necesitar tempo para xestionar os cambios e as medidas que se toman aquí dentro.

Creo que non son/somos plenamente conscientes do que ocorre aí fóra.

Pola noite, á hora para cear, acudiu o subdirector de seguridade, que explicou o estado de alarma no interior do cárcere. Resumo: Ninguén entra ou sae dos módulos, dannos máis chamadas para "compensar" a suspensión de comunicación e si pedímolo déixannos nas celas, pero debemos baixar ás comidas –comeremos en dúas quendas–.

17 de marzo:

Isto non fixo máis que empezar e no módulo aínda hai "doces" (calquera sustancia que o coloque). Veremos como está todo dentro dunha semana. E veremos que pasa cos problemas de adicción. Un das principais canles de introdución de droga nas prisións, o das comunicacións, foi pecho e son moitos os que a necesitan. Estou tranquilo, pero me preocupa un pouco, e pensar como levará noutros módulos e noutros cárceres. Este módulo é pequeno e seguro, o que pode chegar é o que fai "portátil", pero como van estar outros membros? Non vou adiantar posibles desgrazas, imos tentar chegar ao día.

23 de marzo:

A semana pasada, ao chamar a Kontxi (nai), díxome que José Ángel (pai) non estaba ben, que tiña febre. Ante a imposibilidade de saír das súas casas polas prohibicións relacionadas coa crise sanitaria, chamaron ao teléfono de emerxencias e dixéronlle que se non presentaba outros síntomas non había nada que facer. Parece que están cheos de COVID-19 e que o resto de enfermidades non existen. Desexei que non aparecesen os síntomas que lles mencionou a emerxencia.

Hoxe chamei a Kontxi para que me contase como están e recolleuma Esti (irmás). Fíxoseme estraño porque estaba confinado na súa casa de Vitoria.

-Que feixes aí?

-Papá está moi mal, non sei si sairá disto.

-Que?

Non sabía que dicir, repetíalle chorando para dicirlle ao meu pai que o quero moito e lembrarlle que o amo moito. Tamén falo coa miña nai e dígolle o mesmo.

Dúas mulleres que están a vivir algo duro en primeira persoa e, ademais, teñen que tentar animarme despois de haberme dado a noticia. Non podo imaxinar o que están a vivir. Non poden –e non queren– levalo ao hospital porque non é COVID-19, pero non reacciona con medicamentos. É un día duro. Terminada a chamada voume ao patio, sen deixar de chorar, pensando que quizá non volverei ver ao viejillo (pai). Hai moito tempo que pido permiso para ir ver, porque el non pode vir. Hoxe estou máis lonxe que nunca dos meus, a impotencia e a tristeza supéranme.

24 de marzo:

Chamo, parece que José Ángel empezou a reaccionar. Sensación de tranquilidade e alegría, pero quero ser prudente e ver como evoluciona. Só levan dez días de confinamento. Penso en todas as persoas maiores con demencias ou enfermidades mentais. Como lles afectará este peche? Que ocorre con outras enfermidades distintas á COVID-19 que poden morrer? Que pasa co illamento que está a sufrir tanta xente? Os presos coñecemos a dureza e as graves consecuencias do illamento. Até cando durará isto? Pensouse nas consecuencias deste confinamento?

18 de abril:

É os aniversarios da madeira, da súa filla, que hoxe cumpre 10 anos. Tócalle vivir o seu día dunha forma estraña: non pode saír de casa, non o vai a celebrar cos seus amigos e a súa familia. Eu persoalmente pensei que aos 10 anos xa non gozaremos da confrontación de convivencia. Terei catro horas menos ao mes para compartir con el, pero, ao mesmo tempo, non terá que facer esa viaxe adicional que facía nin perderá o día de clase. Isto amólalle moito (aquí, no cárcere de Castelló (Países Cataláns), os presos de convivencia están os venres de 09:00 a 13:00). As viaxes cánsanlle e os nosos familiares sacrifican moito para que veña vernos. Se teño que sacar algo positivo deste confinamento é que os familiares están a aforrar quilómetros e horas na estrada. Non hai preocupación por un accidente. Pero vos botamos en falta, e boto en falta esas pequenas burbullas de tempo e espazo que son opostas. Iso é o único que podo chamar “o noso” aquí, a nosa cara a cara. Tamén boto en falta a seguinte resaca emocional, no que explico todo o que viviu convosco, todos os vosos xestos, palabras, silencios, sorrisos e indignación.

7 de maio:

Onte veu ao módulo un funcionario que non viñera facía tempo e representou a outro. Apresurouse a falarme das poucas medidas que se tomaban para previr os contagios nas prisións. Díxome que xa estaba cansado de pedir á dirección as medidas oportunas: máscaras para todos –funcionarios e presos–, probas PCR, que lles tomen a temperatura cando veñan traballar... Pero non lle fan moito caso, hoxe en día dáselles unha soa máscara para que se lles manteña durante todo o ciclo no que están a traballar, o que significa pasar dous días e unha noite coa mesma máscara, e ademais parece que non cumpre os requisitos necesarios. Díxome que o leu nun cárcere, que non sabe, que os meus compañeiros protestan e loitan para que haxa medidas axeitadas, e animoume a que eu tamén o faga. Faime graza que un funcionario me anime a protestar.

Eu xa presentei dúas instancias para que nos repartan as máscaras ou, polo menos, déannos o material para facer no taller de costura. Non hai resposta. Ademais, creo que entre as mozas non hai nin esa preocupación nin medo ao contaxio. Aquí dentro non se está vivindo a realidade exterior, e somos poucos os que vemos os informativos. E o que vemos, estámolo desintoxicando de tanta información e de tertulianos que falan con tan pouco rigor científico. Sempre vivimos nun mundo paralelo, pero de cando en vez o aire fresco do exterior entraba nas nosas comunicacións. Xa non temos o cordón umbilical que nos unía co mundo exterior.

13 de maio:

Carolina morreu esta noite. Os informes da Secretaría Xeral de Institucións Penais incluirán unha cifra máis de defunción. Pero para nós, as mozas do oitavo módulo, non é un número.

Despois desta morte, acórdome de todos eses compañeiros que morreron nestes anos, e especialmente de José Ángel (Otxoa de Eribe), un compañeiro cun sorriso eterno. Lémbroo así: sempre sorrindo. Era un gran amigo e unha persoa terrible, sempre preocupada polos demais e sen querer molestar a ninguén ao mesmo tempo. Non lle deixaron gozar da súa vida con eles, e é inxusto, porque se alguén se merecía esa felicidade, era el [José Ángel Otxoa de Eribe, alavés, morreu de cancro o 29 de outubro de 2019. Estivo encarcerado dezanove anos, en 2015 atopáronlle cancro, pero non foi expulsado até xullo de 2019, catro meses antes de morrer]. Non quero sentir rabia, porque estou convencido de que a José Ángel non lle gustaría.

Fálase moito da soidade na morte dos enfermos de COVID-19 e de que os familiares non poden axudarlles. Pois se morres aquí, sempre está só. É cruel, e estes días móstracho da maneira máis brutal.

14 de maio:

Pola tarde reunímonos case todas as mulleres no patio para homenaxear a Carolina, e dixémoslle adeus:

-Carolina, é raro que creas que non che volveremos a ver no módulo. Fúchesche sen avisar e non che puidemos despedir. Iso non era o teu estilo, porque desde que chegaches non deixaches de ser un loitador e un ‘porculero’, non te enfades, xa sabes que cho dicimos con agarimo. Tiñas un don especial para reunirnos e conseguir o que querías. Marcháchesche pronto, pero viviches moi rápido.

Ninguén merece morrer no cárcere, e menos cando a liberdade sente preto, como no teu caso. Pensar niso dá rabia e tristeza. Non hai que loitar contra eses sentimentos, pero hai que lembrar outros momentos, eses que debuxabas o sorriso e ríasnos. Pasamos bos momentos contigo e creo que é un bo momento para lembrar. Non volveremos ouvir o teu acento especial e non escoitaremos as túas queixas con mimos. Estou seguro de que estarás onde esteas, que estarás a volver tolo aos que tes ao teu lado. Fuches en tempos estraños, está a morrer moita xente, e cremos que a mellor homenaxe será seguir co mellor sorriso coas nosas vidas.

Carolina, ti fuches "xenio e figura até a sepultura" [un devandito en castelán que indica que sempre conservou as súas características]. Todos che lembraremos, e quizá cheguemos a pensar que por fin saíches libre e que gozas a lume de biqueira.

Un saúdo, un bico. Poida que algún día volvamos atoparnos.

16 de maio:

Nestas semanas de confinamento, un dos mellores momentos do día é cando vou ao correo. Case todos os días teño algunha sorpresa. A xente ten agora tempo para facer algo que é analóxico: sentar cun papel, coller o bolígrafo e escribir unhas liñas. Por carta volvín a atopar aos compañeiros que están na rúa e aos que perdín a pista, recibín cartas de amigos que non me escribiron antes, e moitos descoñecidos animáronse e enviáronme as letras. O peor é que esperarán a miña resposta, e resúltame difícil facelo, polo límite das dúas cartas da semana e polo número de cartas que recibín.

18 de maio:

Hoxe ás 11:00 da mañá tiven a videollamada, a segunda da miña vida e o confinamento. A anterior tívena o 24 de abril, ás 17:00 da tarde. A primeira vez, mentres esperaba a miña quenda, vin que todos saían chorando de emoción. Tiña moitas ganas, porque facía case dous meses que non vía as caras das mozas e Iñaki. Ademais, puiden coñecer a súa casa, unha casa máxica e curativa, que tanto lle custou a Iña, que se converteu nun fogar e un refuxio acolledor.

Foron dez minutos intensos e especiais. Gocei e deime conta de que estaban moi ben. Eu, a diferenza das outras prisioneiras, saín cun gran sorriso.

A cita de hoxe foi con José Ángel e Conchi. Isto tamén foi moi especial, xa que tiña moitas ganas de vela despois do susto que nos deu o viejillo. Ademais, facía case 5 anos que non o vía. A videollamada foi impactante e uníronse tío e curmáns. Foi unha tolemia.

22 de maio:

Un funcionario de seguridade deume o auto da Audiencia Nacional. Díxome: -Hoxe traereiche algo bo para que cambien os costumes. E era certo, resolveume o recurso de apelación interposto polo avogado Txema, solicitando a presenza de José Ángel. E esta vez si o aceptaron:

"(...) autorizar ao prisioneiro a autorización especial que solicita para ir ao domicilio do seu pai... por enfermidade grave deste, adoptando as medidas de seguridade que se consideren oportunas e estando en todo momento baixo custodia policial.

Esta autorización non poderá ser concedida ata que o estado de alarma creado polo COVID-19 permita o desprazamento... ".

Permitíronme tantos anos de mendicidade, tantos recursos presentados, e en plena pandemia e medio mundo confinado. Unha vez máis, sorpréndeme a lóxica ilóxica deste sistema xurídico penal. Alguén dixo nalgunha ocasión que se chegas a entender á Secretaría Xeral de Institucións Penais estás perdido porque che convertiches nun deles. Palabras sabias sen dúbida.

3 de xuño:

O funcionario de seguridade baixou ao módulo para solicitar a dirección e o teléfono da miña nai. Púxenme un pouco nervioso e pregunteille se iso quere dicir que están a preparar o meu kunda [transporte]. Díxome que non o sabe, pero que cre que aínda non me levarán, porque estamos na primeira fase da desescalada e non empezaron de novo os transportes. Díxome que se decataría. Esperei.

5 de xuño:

O funcionario veu a anunciar que mañá me levarán a Zaballa (Álava) para que prepare a maqueta [bolsa de viaxe], que sairei pronto. Non esperaba que fose axiña que, chamei a Iñaki para avisarlle. Deime conta de que está nervioso e sei que estará así ata que lle chame por Zaballa. Que terrible é ser familiar dos presos, nestes tempos máis crueis!

6 de xuño:

Saín ás 8:30 nunha kunda en directo. Danme unha máscara, é a primeira vez que a teño entre mans, non sei nin pola, e equivócome. Aínda estamos nas primeiras fases da suavización do confinamento, non se renovaron os transportes, pero a min lévanme con présa para encher o auto da Audiencia Nacional. Metéronme no furgón e só quedámonos en Zaragoza para cambiar de garda civil e de vehículo. Chegamos a Zaballa pasadas o tres. O módulo das entradas parece un deserto, creo ver un deses montículos de herba que aparecen nas películas do Afastado Oeste. Non hai ninguén, parece que non me esperaban.

Incluíronme no módulo 14, de illamento para corentena sanitaria. Unha vez na cela, o primeiro que fago é buscar a sintonía de Ala Bedi na radio. Estou canso e teño fame. En Kundan e pola mañá non comín nada para non vomitar, pero non me serviu de nada, xa que cando chegamos a Zaballa, boteime unha tenreira. Non se que me traerán para cear, pero me encantará collelo. Puxen ETB para ver o Teleberri, despois de tantos anos fáilleme raro escoitar as noticias en eúscaro. Estou preto de casa, é raro estar aquí.

9 de xuño:

Cara ás 15:30 saín do cárcere para ir ver a José Ángel. Estou nervioso por moitas razóns: hai tempo que non vin ao meu pai; fai máis de 20 anos que non pisei a casa de Lanciego (Rioxa Alavesa); levo meses sen comunicarme con ninguén; e a todo isto súmaselle o COVID-19. Sei que é imposible que me contaxie, pero creo que é inevitable pensar que o furgón que me trouxo pode estar sen desinfectar. Eu non son "paranoico", pero está claro que a información que recibimos inflúe na decisión que se adopte. Non teño palabras para expresar todo o que sentín hoxe.

23 de xuño:

Por fin saín do illamento. Cara ás 17:30 voume ao décimo módulo. Levo dezaoito días nunha cela sen saír para nada. Menos mal que nos calabozos deste cárcere hai ducha e televisión, e tres días á semana veu un funcionario co teléfono móbil para falar coa familia. Pero noutros lugares, como Castelló, non hai duchas, nin teléfono, nin televisión. As condicións son moito peores que cando che aplican un artigo ou cando pagas sancións.

26 de xuño:

É a miña primeira visita aos locutorios desde que os abandonaron. Hoxe deime conta de até que punto boteinas de menos.

Comezarán en xullo os encontros presenciais, pero aquí serán moi estritos coas medidas: non nos podemos tocar, temos que estar a metro e medio de distancia e estar coa máscara posta. A verdade é que non parece moi agradable ter tan cerca á túa filla, á túa parella, aos teus pais... e non poder estreitala entre os brazos.

Non sei si é porque aquí houbo casos de COVID-19, ou porque nos cárceres da CAV a sanidade xestiónaa Osakidetza, pero está claro que as medidas que se están tomando son moi restritivas.

25 de agosto:

Volvéronse a suspender os encontros en Zaballa, polas aparicións que se produciron na vía pública.

27 de agosto:

Non puidemos saír da cela durante todo o día, xa que unha muller foi trasladada con síntomas ao hospital e temos que esperar ao resultado da proba. Ao final do día comunicáronnos que non, e mañá poderemos baixar. A partir de agora, cando alguén ten síntomas, vannos a confinar todos? Teremos que tomalo con calma.

16 de setembro:

Cheguei a Castelló. Aquí quitáronse as corentenas para os que chegamos do transporte, pero hai que levar a máscara en todo momento. Terei que pedir que me incluísen algúns. Vexo que hai poucas persoas que se toman en serio. Moitos llos levan no pescozo ou nas mans. Aquí non houbo ningún contaxio, están a facerse entrevistas persoais e comunicacións, pero en moitos cárceres están suspendidas.

13 de outubro:

Recibín carta de Ana Belén [Ana Belén Egues Gurrutxaga] do cárcere de Córdoba. Escribiume que escoitou a un funcionario que falaba na radio en nome do seu sindicato, pedíndome que lle corten as cabezas, porque na rúa tamén está prohibido abrazarlle, que? Non hai comentarios, e que os presos estamos de acordo con esta medida, como?. Con razón di Ana: "Que nos pregunten de verdade e que analicen as consecuencias que isto vai ter en nós". Que temos e facemos capacidade de adaptación a todo, pero que si se medise o nivel de ansiedade dos presos, quizá se flipara.

A partir do 25 de setembro, suspendéronse todos os encontros en directo. Na xestión da crise nos cárceres os nosos dereitos reducíronse aínda máis. Por que non reduciron o número de presos? Por que non sacaron á rúa aos enfermos e aos grupos de risco? Por que non reforzáronse as enfermarías, investíronse en prevención, fixéronse probas, repartíronse máscaras, etc.? As preguntas que fai Ana, que tamén son miñas.

26 de outubro:

Isto non terminou, e non sabemos cando vai terminar. A última noticia é que se decretou o estado de alarma para poder cumprir co toque de queda e outras medidas máis duras. Non sei si poderei facer mañá a miña cara en diferido. O sentimento principal é a incerteza.

Comín moitas cousas desde o calendario da pandemia, pensando que polo todo sería demasiado longo. Aínda así, gustaríame mencionar algunhas delas para terminar dalgunha maneira e aínda que sexa por encima. Gustaríame mencionar o fermoso momento que viviu coas dúas fillas nos locutorios de Zaballa (alén do cristal), sen facer a longa viaxe habitual, gozando de toda a frescura. Gustaríame mencionar a intimidade cara a cara coa miña parella no cárcere de Soto del Real, como un deses fermosos agasallos que che dá a vida. Gustaríame mencionar a Axier Aginako e Igor Gónzalez Soa, amigos que se foron de todo; quedo cos bos momentos que vivín con eles en Aranxuez, aos seus familiares (especialmente Aitziberri) envíolles un abrazo cheo de agarimo e forza.

Por último, paréceme que os mozos merecen unha mención especial. A nosa filla maior ten 16 anos e na súa carne vexo como se está facendo contra os mozos. Mentres demostran a súa capacidade de canalizar a súa indignación de forma exemplar, creo que as diferentes policías manteñen a persecución contra elas. Son criminalizados mentres lles rouban unha época importante da vida, para eles un abrazo cheo de alegría e forza.

*Alicia Sáez da Costa Martínez de San Vicente (Vitoria-Gasteiz, Álava): Foi detido pola Garda Civil en Galicia no ano 2001. O tribunal condenoulle a 30 anos de cárcere polo asasinato dun garda civil en Vitoria-Gasteiz e por un delito de integración en ETA. Denunciou ser torturado durante o período de incomunicación. En 2013, cando cumpría condena coa súa filla Zura no cárcere de Logroño (España), foi trasladado ao cárcere de Castelló (Países Cataláns) por negarse a compartir cela con outro preso. Acaba de regresar á mesma cárcere en novembro de 2020, co segundo grao. Terminará a súa condena en 2031.