Este pequeno estudo circunscríbese á análise dos estatutos dos partidos e, por iso, ten grandes limitacións. Por unha banda, no día a día dos militantes dos partidos, os estatutos míranse sobre todo ou só cando hai problemas. Doutra banda, sen dúbida, hai que completala co coñecemento da práctica real.

En 2016, o PNV, co 37,59% dos votos emitidos e 28 escanos, foi o líder dos votos e electos, nos estatutos aprobados ese mesmo ano, na súa cuarta base xeral, di:

O Partido Nacionalista Vasco, que ten o eúscaro como lingua patria vasca, esixe o recoñecemento da responsabilidade nacional necesaria para a súa normalización, a fin de que os dereitos lingüísticos dos cidadáns vascos sexan protexidos e impulsados, a cuxo servizo estarán os cargos públicos de EAJ-PNV e os responsables internos do Partido.

O Partido Nacionalista Vasco fai súas as bases dunha efectiva normalización lingüística: o avance desta iniciativa necesaria para a acción e a práctica eficaz a favor do eúscaro, lingua propia, minoritaria e minoritaria dos vascos.

No artigo 90.2, onde di:

Na elección de cargos internos, así como na elección de candidatos a cargos públicos, terase en conta o disposto no Plan de Equilibrio entre Mulleres e Homes de EAJ-PNV e no Plan de Normalización do Uso do Eúscaro, que estarán vixentes en cada momento.

Sobre o obxectivo nacional, nas súas bases principais, non cita a independencia: “A existencia política desta patria expresarase xunto coa recuperación da súa soberanía.” “...cuxo ser político debe expresarse a partir da recuperación da súa soberanía nacional.”

Resumindo, na miña opinión, a afirmación de que o eúscaro é unha lingua patriótica é máis clara que a do obxectivo político dos vascos, que se supón que hai que fixarse e concretar ao mesmo tempo que se recupera a soberanía. En canto ao eúscaro, hai que atopar os detalles no Plan de Uso! Isto fainos sospeitar: non son moitas veces escusas para non adoptar plans de uso máis precisos? Pero, como se dixo, hai que coñecer a evolución do plan de uso e o grao de cumprimento.

Volvamos ao segundo partido máis votado: EHBildu coalición (21,26% dos votos e 18 escanos). Os estatutos aprobados en 2017, no fundamento ideolóxico quinto, di:

Euskaldunización: O eúscaro é a lingua nacional dos cidadáns vascos e, por tanto, un dos principais compoñentes da súa identidade. O eúscaro é un aspecto esencial da cultura do noso país, unha achega á cultura universal e un instrumento de cohesión social e de inclusión social. Por iso, consideramos fundamental elaborar e consolidar unha estratexia común para a normalización do eúscaro, co fin de lograr unha Euskal Herria euskaldun integrada por persoas plurilingües e respectuosa coa diversidade cultural da sociedade vasca do século XXI. Nese sentido, consideramos imprescindible conseguir a oficialidade do eúscaro no sete territorios. Neste caso, o castelán sería cooficial no catro territorios de Hego Euskal Herria, e o francés no tres territorios de Ipar Euskal Herria.

Non achega maior precisión. Ao definirse a si mesmo fai referencia, entre outros obxectivos, a unha Euskal Herria independente: “EH Bildu defínese como a forza da esquerda vasca pola soberanía, que busca unha Euskal Herria independente e baseada na xustiza social”.

Como é sabido, EH Bildu está formada na actualidade por tres partidos -Aralar disolveuse en decembro de 2017-: Sortu, Eusko Alkartasuna e Alternatiba. Nos estatutos que rexistrou en 2011 Sortu, que ten o maior número de militantes, reformados en numerosas ocasións, menciónase a independencia no primeiro alicerce ideolóxico, e no segundo, a euskaldunización. Non o atopei en eúscaro, como o rexistrei no rexistro de partidos en España, cámbioo a:

A euskaldunización plena. Porque o eúscaro non é só a lingua propia e orixinaria de Euskal Herria, é tamén patrimonio da Humanidade. Eta nós e nós, á cidadanía vasca, á que nos aseguramos o desenvolvemento pleno da nosa lingua, a lingua nacional. Porque Euskal Herria é o territorio do Euskara, construír un país euskaldun conformado si por unha cidadanía pluricultural e multilingüe.

Nesta última frase, ouvimos o resoante da frase que lemos nos estatutos de EHBildu “para conseguir unha Euskal Herria euskaldun que estea formada por persoas plurilingües e respecte a diversidade cultural da sociedade vasca do século XXI”, e creo que hai dous contidos por baixo dos cales, por unha banda, o recoñecemento da diversidade lingüística e cultural que supón o último advenimiento de inmigrantes, e por outro, non sei si non hai unha visión tan complexa para sempre, “curta”. É certo que a cultura vasca queda curta sen cultivar nin cultivar a cultura vasca.

Na páxina web do partido hai subliñadas as bases, e unha delas é a seguinte: “Euskalduna: O eúscaro é a lingua de Euskal Herria e traballamos pola recuperación do eúscaro. Sortu funciona en eúscaro” (Azpimarra gurea). Non fai falta dicilo, é o mellor plan de uso.

O segundo faio en militancia, Eusko Alkartasuna. No seu artigo segundo, os Estatutos de 2009 establecen o seguinte:

A lingua oficial de EA é o eúscaro. En todo caso, potenciarase e garantirá o uso do eúscaro, sen prexuízo da utilización doutras linguas, tendo en conta a situación sociolingüística real.

A Asemblea Xeral aprobará un plan para normalizar o idioma. Devandito plan impulsará o uso do eúscaro nos órganos do Partido e regulará o nivel de coñecementos esixido para acceder a cargos públicos ou cargos do Partido. Para iso terase en conta a idade e a realidade sociolingüística de cada ámbito. (o subliñado é o noso).

Destaca ademais o artigo décimo oitavo: “Os afiliados, ademais dos enumerados no artigo 14, terán as seguintes obrigacións: a) Aprender e utilizar o eúscaro”.

En canto ao obxectivo político principal: “A unidade territorial e a independencia de Euskal Herria (construíndo un Estado propio dentro da Unión Europea)”.

Alternatiba, a terceira formación da coalición EH Bildu, constituíuse en 2008 co apoio do Goberno de Rajoy. Nos seus estatutos só fai referencia ao eúscaro en tres artigos: Na elección da Mesa Moderadora e da Secretaría Técnica da Asemblea Nacional, nun contexto de igualdade de mulleres e paridade de idiomas.

Resumindo, a necesidade de conseguir unha Euskal Herria euskaldun con EH Bildu é clara e nítida, pero non hai concreción para a elección de cargos internos e cargos parlamentarios e municipais, nin para os criterios lingüísticos das asembleas. Das fontes que lles dou credibilidade sei que a asemblea nacional faias en eúscaro e que en Gipuzkoa utiliza o eúscaro. En Bizkaia e en Álava, non o sei. Sortu di que funciona en eúscaro, e Eusko Alkartasuna, por unha banda, fai fincapé na necesidade de que os afiliados aprendan e utilicen o eúscaro, e por outro, remítenos ao Plan de Uso, como xa dixemos, o que nos xera dúbidas, pero, como xa se dixo, hai que saber cal é a súa evolución. Alternatiba apenas menciona nada sobre o eúscaro.

Vindo aos que consideran a España como a súa nación, o PSE e o pp non teñen nos seus estatutos nada en eúscaro. E o partido Elkarrekin Podemos de Euskadi? Aprobou o primeiro plan de normalización do eúscaro para o período 2019-2021. Di ao principio:

Este documento elaborouse cun dobre obxectivo: por unha banda, coñecer a presenza e os problemas do eúscaro en todos os niveis de Podemos Euskadi e nos municipios onde existen círculos, e por outro, normalizar o uso e a presenza do eúscaro en todos os ámbitos do partido en xeral.

Con todo, non é un bo sinal que haxa dous competidores para elixir ao candidato a lehendakari e que un deles non saiba euskera, ao final, por gañar ao vasco.

En resumo, e circunscrito aos partidos abertzales, o máis eficaz é, sen dúbida, o de sortu, si cúmpreo, que funcione en eúscaro á marxe dos plans de uso.

O resto de aspectos, en teoría, están bastante próximos entre si no que se refire ao recoñecemento da condición de lingua nacional que atribúen ao eúscaro, e na práctica? Seguro que hai diferenzas notables na práctica diaria. En que consisten os Plans de Uso de Normalización do Eúscaro no PNV e en EA? ; EH Bildu, non hai detalles, aínda que me chegaron sons cribles cunha práctica bastante euskaldun.

Agora que se van a renovar os escanos do Parlamento Vasco na CAV, ao elaborar as candidaturas, no que se refire ao perfil lingüístico, chámolles a ser coherentes; e a elixir aos euskaldunes, e a levar esa coherencia dos estatutos á práctica oral e escrita: sexan exemplo dentro de casa no uso da lingua nacional e valentes na definición e impulso das políticas lingüísticas para toda a sociedade vasca.