Érase unha vez o pobo converteuse nun depósito de cultura. Co paso do tempo, as medidas restritivas tomadas polas autoridades mundiais contra calquera forma de expresión cultural foron apagando a chama, a creatividade e a imaxinación dos pobos, como unha vela aos poucos. Con todo, un pequeno pero valente país refuxiouse baixo terra e, paradoxalmente, a escuridade foi un acicate para o mantemento da luz e da cultura.

Mentres as autoridades da superficie da Terra tomaban constantemente medidas contra a cultura e o coñecemento, os habitantes da terra afrouxábanse, volvíanse insensibles e fráxiles á alienación cultural. A non ser que a luz puidese penetrar nunha contorna sombría e dura, naquela sociedade rebelde os escaparates podíanse atopar en todas partes para que calquera presentase distintas manifestacións culturais. Todas as tardes, nas cálidas fogueiras, moitos deles tiñan o costume de crear grupos de lectura de diferentes idades, e era case obrigatorio que os recunchos de lectura para os nenos estivesen en todas as esquinas das rúas subterráneas. En efecto, os cidadáns libres dificilmente podían comprender a vida sen a liberdade de soñar, de reflexionar, de sentir e de crear, non era esta a razón ou o destino de todos os homes dunha época?

Mentres no subsolo houbo sede da cultura, na superficie, no menor tempo, impúxose unha civilización que case espiu o traxe da cultura. As sociedades de gentilhombre borraran ou decolorado os seus recordos, e as novas xeracións non atopaban sentido algún no camiño sementado até entón polos seus antepasados. Por exemplo, os libros, que nalgún momento fixeron de ponte entre o pasado e o futuro, convertéronse en arquivos selados nos almacéns ou en arquivos dixitais sen alma. O pensamento filosófico e as reflexións literarias, os movementos artísticos que loitaron pola xustiza social e a liberdade, como ou dalgunha maneira desapareceron do pensamento colectivo.

En fin, os que loitaban contra a resistencia nos pasos subterráneos crearon, afortunadamente, escolas de teatro para que a expresión artística servise de xanela á realidade humana, para que as obras de Plauto e Ovidio non fosen meras simulacións ou para que o público tivese liberdade para criticar ou para reflexionar sobre a natureza humana. Coas materias primas ofrecidas pola Terra, crearon instrumentos musicais, de que maneira ou de que maneira, e os cadros convertéronse nos instrumentos máis útiles para conectar coas emocións e os sentimentos. Doutra banda, os talleres creativos convertéronse nunha materia obrigatoria nas escolas para que a mente dos mozos mantivésese viva, xa que o pobo subterráneo quería manter a liberdade de expresión. Pero o máis curioso de todas as curiosidades foi, quizá, a visibilidade dos museos creados polos cidadáns sen país; roubados aos habitantes da superficie, ou con obxectos e bens recolleitos de cando en vez, crearon pequenos museos nas súas casas para gardar recordos, fotografías, coñecementos nos seus corazóns.

Na superficie as universidades foron aniquiladas ou, polo menos, só preferíronse os estudos de ciencias, coa esperanza de que os estudos ou manifestacións relacionadas coas artes e a cultura xeral sublevasen á poboación lenta. Así, na “sociedade superior” desnaturalizada, os algoritmos marcaban as vidas e comportamentos humanos das persoas, prometendo que consumir, como actuar e que pensar. A dúbida, a crítica, a introspección, a imaxinación… borráronse hai tempo dos pensamentos dos seres humanos máis eficaces e fieis.

Así pois, uns poucos decidiron exiliarse –é dicir, enterrar– e dedicarse á cultura, a traballar a memoria colectiva, a reconectar coa natureza humana e a abordar as súas raíces. Que libros eran para aqueles que lían na calor das velas? Ouro. E a historia mesma? Os cidadáns máis vellos e sabios ensinaban cada semana aos máis novos, coma se fosen historias, unha das leccións máis valiosas para que lles axudase a gardar a memoria colectiva. En definitiva, as persoas subterráneas tentaban agarrarse ao ADN e evitar a alienación, a ignorancia e a frialdade. En pouco tempo, homes e mulleres da superficie e nenos, sen un refuxio cultural, sen un relato que lles permitise entender as emocións, as contradicións e os desexos, non eran máis que máquinas funcionais buxán e sen empatía.

Esa posible sociedade, aínda que foi extrema, e hoxe en día ocórrellenos o ficticio, non é impensable. Si, a nós tamén nos pode pasar. Se seguimos desprezando a importancia da cultura sobre os valores humanos e o valor da cultura, e só valoramos a tecnoloxía, corremos o risco de perder a nosa humanidade. Ao final, que seriamos os seres humanos sen capacidade de soñar, de crear, de cuestionar? Unha sociedade sen cultura poida que sexa a distopía máis terrible: quizais renunciariamos a todo o que nos fixo humanos.

Pois ben, rebelémonos contra os pesadelos e posibles realidades terribles. Non perdamos o privilexio de soñar, porque perderiamos a capacidade de crear un futuro diferente. Sen o empuxe da cultura, sen a variedade que esta ofrécenos, limitariámonos/limitariámosnos a unha vida meramente funcional: un bucle infinito de alienaciones. Se a cultura é a voz que nos conecta, conecta, conecta con nosa máis profunda humanidade, desaparecer significa perder a nosa identidade. Demostremos que nunha máquina somos moito máis que simples engrenaxes! Unha sociedade que deixa de crer na cultura e na creatividade, tamén deixa de alimentar a alma e está condenada a deambular por un deserto sen luz. Por tanto, sexamos amantes da cultura, soñadores e deixemos de camiñar polo anoitecer.

Carlos Aretxabaleta