A pesar da previsión de bos resultados, os arqueólogos sorprendéronse do potencial do xacemento. Os rexistros medievais non son moi abundantes en Euskal Herria e a falta de referentes dificulta a investigación dos contextos da época. Para dar a coñecer o traballo realizado e os resultados obtidos organizouse unha visita guiada este sábado, 3 de febreiro, ás 11:00 horas.

Un poboado baixo unha ermida?

Abrisketa está situada nunha estratéxica localización na ladeira do monte Pagasarri. Desde ela divísase todo o val do Nervión, incluído o viario principal que une Álava e Bizkaia. As ladeiras circundantes están ocupadas por terrazas agrícolas, pero só uns poucos caseríos están abandonados na súa contorna.

Teresa Campos López arqueóloga da UPV está a dirixir a escavación. Segundo explicounos, os investigadores souberon desde hai tempo que a ermida de San Pedro de Abrisketa podía albergar restos arqueolóxicos medievais e o obxectivo principal do proxecto foi avaliar o interese do xacemento. O percorrido até o inicio dos traballos non foi fácil, xa que participaron varios axentes: Canalízaa a asociación Lagunak de Malmasín, co asesoramento científico da UPV/EHU e financiada pola Deputación Foral de Bizkaia. Con todo, hai que ter en conta a implicación da empresa Cementos Rezola / Heidelberg Materials, propietaria dos terreos, e do Concello de Arrigorriaga.

Nesta primeira campaña realizáronse dúas sondaxes arqueolóxicas no exterior da ermida. Os resultados máis significativos son os realizados xunto ao muro norte. De feito, nela aparecen tres grupos de elementos. En primeiro lugar apareceron varios murais situados a dous ou tres metros da ermida. En palabras de Campos, estas estruturas foron datadas provisionalmente na Idade Moderna, xa que nas fontes documentais da época insístese na existencia doutros edificios ao redor da ermida: talleres de reparación no edificio, almacéns de materiais, etc.

En segundo lugar, identificáronse varias tumbas orientadas de noroeste a sueste. Están escavadas na roca, con muros e tapas de chapas de pedra. É un descubrimento importante, xa que en Bizkaia os cemiterios só estiveron ao redor das igrexas parroquiais. A partir dos séculos. Tendo en conta que o barrio de Abrisketa formaba parte da anteiglesia de Arrigorriaga nesa época, chegaron á conclusión de que estas sepulturas poden ser datadas na Alta Idade Media entre os séculos VIN e X. No entanto, esta hipótese deberá ser confirmada mediante dataciones por radiocarbono.

O terceiro descubrimento tamén é moi significativo, pero é necesario un ollo adestrado para identificalo. Xunto á parede da ermida, escavada na roca, atopáronse varios ocos deixados por columnas de madeira. Este tipo de vestixios son frecuentes nos xacementos altomedievais, nos que predomina a arquitectura leñosa. Por tanto, estes póstumos serían restos dun edificio cuxa planta aínda non foi identificada, pero sospeitan que parte podería estar baixo a actual ermida. Si así se confirma, abriríanse dúas hipótese. Por unha banda, pode ser un edificio da mesma época de sepulcros, quizais unha pequena igrexa. Por outra banda, este edificio de madeira pode ter algunha outra función e estar baixo as sepulturas, nese caso sería máis antigo. Durante a finalización da campaña, o obxectivo principal dos investigadores é, por tanto, clarificar a relación estratigráfica entre sepulturas e postes.

A pesar das dúbidas, Campos valora positivamente o traballo. O obxectivo inicial de aclarar a existencia de restos medievais no xacemento cumpriuse sobradamente e con rexistros máis interesantes do previsto. Isto abre oportunidades de face ao futuro, xa que Abrisketa podería converterse nun referente a nivel de Bizkaia.

Arqueoloxía medieval en pleno florecimiento

A ermida de San Pedro atraeu desde hai tempo a atención dos investigadores. E é que, a pesar de que o edificio está moi transformado, conserva algúns elementos rechamantes, sinal da súa antigüidade. No interior a nave sepárase da ábsida por un gran arco románico. Ademais, encaixado nunha parede pódese ver unha gran pedra con inscrición latina. Tamén se conserva un ronsel decorado con letras alfa e omega, fechable na Alta Idade Media. No exterior destacan as esculturas románicas embebidas na parede sur: unha escena sexual e unha posible muller de parto. Por último, no muro da cabeceira hai unha xanela románica, pero non na súa localización orixinal.

Sabíase, por tanto, que a ermida de Abrisketa podía ter unha orixe antiga, quizá como centro dun pequeno pobo xurdido na Alta Idade Media. Así suxiren outros xacementos próximos. Na cima do monte Malmasin, por exemplo, hai unha fortaleza que, aínda que polo momento non se escavou, datouse na Idade do Hierro, pero que pode ser reutilizada na Alta Idade Media.

Nas saias do mesmo monte atópase un dos xacementos medievais máis importantes de Bizkaia: Finaga (Basauri), a escasos 1,5 km de Abrisketa. As escavacións realizadas na ermida de San Martín deste barrio demostraron que o lugar estivo ocupado desde a antigüidade. A partir do século IV construíuse unha pequena igrexa, ao redor da cal xurdiu unha necrópole. No século VIN abriuse a igrexa e procedeuse a enterrar nas tumbas, xunto aos mortos, armas ou outros símbolos de poder (armas, aneis, vidro).

Tamén se observaron prácticas similares en Álava (Aldaieta, Alegría) e Navarra (Pamplona). Por tanto, estes lugares foron considerados como o centro de poder dunha nova elite vascón que xurdiu tras a caída do Imperio Romano. Hai que sinalar que xunto á ermida de Finaga hai un pequeno outeiro artificial, quizais restos dunha fortaleza de terra e madeira; os novos estudos deberán confirmar si foi residencia destas posibles elites.

En calquera caso, os exemplos mencionados demostran que a Alta Idade Media non foi unha ‘idade escura’ que se adoita debuxar con frecuencia. Grazas ao traballo dos arqueólogos, cada vez temos máis xacementos para achegarnos á realidade da época, na que sentaron as bases do tecido urbano actual e da paisaxe que os rodea, que chegaron até os nosos días.

Haberá máis investigacións nos próximos anos.