Xunto ao recoñecemento formal dos dereitos económicos, políticos e sociais das mulleres, nas últimas décadas reivindicouse o empoderamiento individual e colectivo, tanto no ámbito íntimo como no público. Neste artigo facemos unha reflexión crítica sobre algunhas presuntas formas de empoderamiento erótico.

Recoñecer que as mulleres deben ter os mesmos dereitos e oportunidades que os homes para formarse, traballar e participar nas decisións políticas e económicas é un feito social que se conseguiu ao longo do século XX. A finais dos anos 70 e, sobre todo, nos anos 80 inícianse as políticas de igualdade na nosa contorna. Desde entón, os logros alcanzados en materia de igualdade foron numerosos.

Xunto ás políticas de igualdade, comezou a utilizar o termo empoderamiento. Aínda que nos anos 60 Paulo Freire tivo a súa orixe no traballo, relacionado con todos os grupos vulnerables ou excluídos, na segunda metade dos 80 tivo o seu maior desenvolvemento teórico desde o feminismo. O empoderamiento corresponde ao proceso de fortalecemento individual e colectivo das nosas capacidades, confianza, visión e protagonismo das mulleres.

Este empoderamiento debe darse en ámbitos como a educación, o acceso ás oportunidades económicas, o liderado ou a toma de decisións vitais individuais. A pesar de que moitos dos logros alcanzados en materia de igualdade conseguíronse na sociedade, no traballo, na economía e na política, son moitas as voces que reclaman un cambio no ámbito da intimidade, e mesmo algúns consideran que non se poderá alcanzar a plena igualdade mentres non se produza un empoderamiento no ámbito sexual e erótico.

Cando falamos do empoderamiento erótico das mulleres, estamos a falar de reforzar a autoestima e a confianza en si mesmas e nas relacións, mediante a exploración consciente e positiva do corpo, as emocións e, sobre todo, os desexos, sen sentir vergoña ou culpa pola súa expresión.

A erótica foi un dos elementos fundamentais que os homes utilizaron para construír os seus masculinidades. A maior número de relacións eróticas e maior número de mulleres (heterosexualidad e coitocentrismo como normas de relación e conduta), máis homes considerábanse. Isto non ocorría coas mulleres, que só lles rexeitaban socialmente por mostrar algún desexo. As mulleres, por tanto, construímos a nosa feminidade basicamente a través do desexo que poderiamos xerar no outro, está claro no home.

Resultado: homes suxeitos activos e deseantes, mulleres obxecto pasivo e desexable. Isto perpetuouse a través da cultura popular, a relixión e as organizacións sociais, e levou a crear estereotipos e prexuízos que han estigmatizado o desexo das mulleres.

Acabar con esta construción da masculinidad e a feminidade é fundamental non só para influír no ámbito da intimidade, senón tamén no ámbito público, que tradicionalmente é un espazo ocupado por homes.

Aínda que hoxe en día tomamos conciencia da importancia do empoderamiento erótico e corporal, dentro dos feminismos hai voces que cuestionan como debería ser ese empoderamiento. Analicemos algún destes curtos.

En Twerke temos un dos exemplos máis claros, un tipo de danza ligada ao reggaetona, máis concretamente ao perreo, cuxo orixe está nas danzas africanas e estendeuse a través das redes sociais.

Twerkinga baséase en movementos pélvicos rítmicos e sensuais. Aínda que algúns sinalan que os relaciona co seu corpo e rómpeos cos estereotipos de dependencia das mulleres, algúns cren que fomenta a hipererotización do corpo feminino, reforza os estereotipos de xénero e objetiona aínda máis ás mulleres. A diferenza entre empoderamiento e codificación non pode estar no obxectivo do bailarín?

Outro exemplo de empoderamiento das mulleres a través da erótica que debemos cuestionar é o consumo de pornografía por parte das mulleres. Durante as semanas de confinamento o consumo de pornografía aumentou considerablemente en todos os tramos de idade, especialmente entre as mulleres. Nas aulas, moitas mozas din publicamente que elas tamén ven porno, como algo que lles empodera. É realmente empoderamiento ou aceptación do modelo de masculinidad hexemónica? O porno que realmente consomen é liberador ou só reforza as prácticas agresivas e machistas?

Por último, queremos reflexionar sobre outro aspecto no que hai mulleres novas que din atopar un campo de empoderamiento erótico e unha boa fonte de ingresos. É un fenómeno de OnlyFansen, unha plataforma que se expandiu enormemente pola pandemia. Permite aos que teñen un perfil compartir contido exclusivo cos seus seguidores a cambio dunha tarifa mensual. É coñecido sobre todo polo seu contido erótico exclusivo, case á carta, polo que pode ser considerado como unha nova forma de traballo sexual. Si, como dixemos ao principio, cremos que o empoderamiento erótico baséase no vínculo cos nosos corpos e desexos, co obxectivo de provocar cambios positivos nas nosas vidas, garánteo OnlyFans? Este sistema neoliberal non atopou unha nova forma de priorizar o diñeiro? Non perpetúa o modelo de dependencia da muller desexable?

Así, tal e como tentamos plasmar neste artigo, o empoderamiento das mulleres, a través da sexualidade e a erótica, debe xerar unha reflexión crítica profunda, colectiva e respectuosa. Sobre todo mulleres novas, para tomar conciencia da importancia do empoderamiento individual e colectivo.