Para o DEBUXANTE Asisko Urmeneta (Iruñea, 1965), falar en contra de Agosti Xaho “sempre saíu moi barato”. O pensamento político do suletino ocupa un lugar especial no cómic que acaba de publicar, xa que cre que ten vixencia e actualidade.

Vostede presentou o libro na sede da asociación Prefosta, a de Xahoo. Di que moveu a súa rede. Están sempre aí detrás da túa firma?

Normalmente o traballo de debuxante adoita ser un traballo de solista, pero eu sempre quixen aos colectivos. Na época de Napartheid tamén era así, os días de maquetación, as noites… é un gozo. Como a maioría das cousas, non é mal en solitario, pero é mellor no grupo; noutros tempos nos fanzines, agora na revista Xabiroi. Tamén se me fai moi importante que a xente se comunique. Unha das cousas máis belas que podemos facer nesta vida é precisamente iso: pór en contacto a xente interesada e interesada.Con Gartxot [coa película] pasoume iso e con Xaho, sen dúbida. Sobre Shao, por exemplo, agora quen sabe máis: Patri Urkizu e Fermin Arkotxa. Fun reunirme con eles e déronme o material cunha forma moi xenerosa. Tamén desde o primeiro momento estaba en contacto coa xente da asociación de prefecteros.

A asociación Prefosta instalouse na casa natal de Xaho. Coñecían ao personaxe?

Xaho é un descoñecido na súa terra, é dicir, en Atharratze e en Euskal Herria. Penso que lles dicimos Guerras Carlistas porque as perdemos, si gañámolas estariamos a falar da guerra da Independencia. Naqueles anos, Grecia e Bélxica lograron a independencia; en Italia, Hungría e toda Europa dábanse insurreccións e insurreccións románticas, e no País Vasco tamén. Xaho era un líder desas revolucións románticas: republicano, independentista, vermello, anticlerical, feminista, probablemente homosexual… súper adiantado para o seu tempo e xente incómoda para o tempo actual. Por iso, ou foi rexeitado ou diaño. Entón os habitantes de Atharratze, os do Prefecto, non lle coñecían demasiado. Por iso [no cómic] conto desde o primeiro momento que, contando por eles, houbo que honrar a figura de Xaho en Internet. Un amigo pasou por Atharratze e preguntou na oficina de turismo onde estaba a casa natal de Xaho, pero tampouco tiñan noticias de Xaho. Non vou acusar a ninguén de non coñecer a Xaho, ninguén o coñece ben, excepto a Patri Urkizu e Fermin Arkotxa, por exemplo.

Estaba vostede na feira de Durango. Que acollida tivo o cómic?

A xente sorpréndese de que invente o pensamento de Xaho ou o primeiro xornalismo en eúscaro. Ademais, preguntábase: “Como escribir? Eskuaraz, euskeraz, euskaraz…”. Non usaba a palabra batua pero dicía que necesitabamos unha gramática nacional, unha ortografía nacional e que eramos pobres na nosa riqueza. Neste ano no que estamos a celebrar o aniversario de Batua e o centenario de Euskaltzaindia, non ouvín nin un só voto reivindicando a Xaho. Asómbranse ao ouvir isto, ou ao escoitar que Xaho era do club de escritores e escritoras e moi próximo. A activista internacionalista feminista Flora Tristán introduciu a Xaho nunha novela na que denunciaba de forma decidida que as nenas eran esclavizadas nos orfanatos dependentes do bispado e falaba tamén da escravitude sexual. Aínda que no día de hoxe é un pouco difícil denuncialos, Xaho facíao na primeira metade do século XIX. Tamén o seu pensamento político, na súa época si, pero agora resúltame enormemente útil e imprescindible.

Segue sendo incómodo?

Sen dúbida, si. El di viva independencia, viva república e viva Euskal Herria. Eran xentes extraordinariamente cultas e, ao meu xuízo, tiñan o sentido da xustiza. Na viaxe que fixo en 1835 na Alta Navarra quería contar ao mundo en que consistía a guerra, porque algúns dicían que era un asunto dinástico. El dicía que non, que os vascos estaban a defender os seus dereitos nacionais. El sabía o que sucedera coa Revolución francesa en Lapurdi, Zuberoa e Baixa Navarra, vía que ese perigo existía en Hego Euskal Herria e por iso os vascos levantáronse. Facía unha crónica cómplice; marchouse como un informante especial e ao mesmo tempo facíao de cerca, porque estaba en casa e era a súa causa. O libro fíxose en francés e foi traducido para contalo á comunidade internacional. Esta crónica é tamén válida.

Ve este cómic como unha achega política?

Si, os meus anteriores cómics —comezando por Napartheid— sempre son políticos. Algúns fan política coas cancións, outros coa economía… eu co cómic. É un pensamento político que se está pondo de moda “a partir do momento en que vaiamos, o que até agora non vale e o que queremos pedir é que partamos das institucións e divisións actuais”. Eu non penso niso, porque creo que somos o resultado de algo. Aparte do material doado por Patrik [Urkizu] e Fermin [Arkotxa], lin moito da obra de Xaho e logo estiven explorando un pouco a época por Internet. Por exemplo, o que dixeron os Estados Unidos do Reino de Navarra cando estaba a dar a Revolución francesa: “A Constitución de Navarra non pode ser destruída nin polas infraccións dos séculos, nin polo silencio dos navarros, nin polo mandato de calquera autoridade, porque os dereitos das nacións son impresivos”. Ese final fáiseme un gran elemento; aquí deuse unha inxustiza, nós eramos xustos, nós somos un pobo, non empezamos a vivir esta mañá. Aquí hai un pobo invadido contra a nosa vontade, desgarrado, negado e aquí estamos a vivir. Se non somos libres e normais non é porque somos máis pequenos, máis feos ou máis pobres… foi porque os demais tiñan máis tanques e tocounos vivir entre dous imperios expansionistas.

O discurso de Xaho e o das xentes daquela época —non só de entón— é para min unha vitamina para entender de onde chegou o noso malestar e onde debemos ir. Quitáronnolo todo, pero non nos dean a razón ao ladrón. Quitáronnos a casa pero o delito non prescribe. Relacionado con isto é o que Xaho dicía en 1848: “Os vascos non deron a ninguén un só toque de mando”. Nós nunca dixemos “entrade e ordenade na nosa horta”. O inxusto segue sendo inxusto en tempos de Xaho.

Esta entrevista foi publicada por Ipar Euskal Herriko Hitza e trouxémola a ARGIA grazas a licénciaa CC-by-sa.