A crise do coronavirus afecto especialmente aos migrantes?

Si. Economicamente, moitos traballan en negro, porque non teñen papeis e outros, polo que as medidas que están a tomar as autoridades (autónomos, desempregados…) non lles serven. Hai que subliñar que non o fan porque eles quéreno, senón porque a lei lles obriga a iso. Durante tres anos deben actuar na ilegalidade e a clandestinidade, e despois dese tres anos poden empezar a demostrar o seu arraigamento. Nesta situación de pandemia, moitos se quedaron sen ningún apoio económico, como os manteros. No coidado das persoas maiores tamén hai moitas mulleres migrantes; as persoas coidadoras con contrato nunha situación sen pandemia non teñen acceso ao desemprego (a precariedade chega até ese punto) e nesta crise están a pedir aos políticos algún tipo de axuda para as persoas que quedan sen traballo, pero moitas outras están sen contrato. Eses quedarán sen nada!

É dicir, a situación das persoas que antes xa eran marxinadas volveuse aínda peor durante a pandemia.

As institucións, por tanto, non teñen en conta a situación dos migrantes nas súas propias medidas. Como se enfrontan os propios protagonistas á crise?

Creáronse caixas de resistencia (como a da asociación Mbolo, en Bilbao), para recadar fondos e repartir entre os que o necesiten. Hai xente que nin sequera ten diñeiro para comprar comida. O mesmo co aluguer, coa factura da luz… Pensa en como poden seguir os seus estudos os fillos nesas casas, xa que non teñen acceso a internet.

A nivel do Estado español, crearon a plataforma de Emerxencia Contra o Racismo, na que estamos inmersos numerosas asociacións e colectivos, creando caixas de resistencia para os máis necesitados, redes antiracistas de vixilancia, recursos para os traballadores do sexo, vías de acceso a migrantes que non están en ningún colectivo…

Estamos a ver moito diso nesta crise. As redes cidadás cobren as carencias que deixaron as institucións.

Efectivamente, entre os veciños tamén hai moita axuda. Aquí en Bilbao púxose en marcha a iniciativa Redes Solidarias por barrios. Ou no barrio de San Francisco, por exemplo, os migrantes teñen caixas nalgúns dos seus comercios para que os cidadáns deixen diñeiro, e os propios vendedores encárganse de dar comida a quen falta.

O Goberno de Portugal legalizou directamente aos países sen papeis do país, para garantir, sobre todo, que reciban asistencia sanitaria.

Sabemos que a ninguén se lle negou a atención sanitaria por ser migrante, pero os papeis permitiríanlles acceder a outros dereitos que son importantes. Por exemplo, conseguir un censo, algo tan básico e necesario para realizar unha chea de xestións, acceder a moitas cousas. Os papeis son tamén o camiño para traballar de forma legal, para poder cotizar, para ter dereitos laborais… O feito de que o Goberno axude a regularizar a situación da xente facilitaría o panorama de moitísimos, pero sorprenderíame que no noso país tomásese unha decisión similar á de Portugal.

Cal é a situación no caso dos migrantes en tránsito que non teñen fogar?

Ademais de albérguelos para migrantes, están a prepararse polideportivos e outros espazos, tanto para os que están en camiño como para os que viven na rúa, pero están a denunciar que as condicións non son boas: que teñen hacinados, cincuenta persoas na mesma habitación, tensas… e cando lles permiten respirar un pouco (leváronlles a xogar un partido de fútbol no polideportivo de Rekalde), foron insultados polos veciños. Pero non é razoable, tamén están hacinados, dormen na mesma habitación, teñen tres duchas para todo o mundo… Se se contaxia un será difícil non contaxiar ao resto.

Doutra banda, a militarización destes espazos é importante: a policía está á súa ao redor todos os días.

Precisamente, a cidadanía denunciou os abusos policiais por parte da pandemia. Seguro que os migrantes son dos que máis sofren…

O barrio de San Francisco de Bilbao (onde viven moitos migrantes) é un claro exemplo: hai policías en todas partes e en todo momento, todos os días páiranse pola raza e os abusos policiais son continuos. Os empuxóns ou insultos da policía cando van traballar… No meu barrio a xente sae a comprar pan ou a pasear ao can e non vexo á policía. A exhibición policial en San Francisco e similares é impresionante, parece que estamos en guerra, coma se estivesen a buscar asustar á xente. Sabemos que moitos veciños están aterrorizados polas medidas represivas que pode tomar a policía contra eles. Ver o que sucedeu o domingo cunha familia da zona, a agresión produciuse a unha muller da localidade. Si esa muller fose branca, sen un pano na cabeza, o lehendakari saliría ao día seguinte a facer algunha declaración.

Falando de abusos policiais, a crise do coronavirus pode favorecer políticas máis restritivas e mecanismos para aumentar o control da cidadanía. Incluso unha vez superada a pandemia. Serán os colectivos máis vulnerables os que máis sufrirán?

Si, na mesma medida en que hai unha estratexia política detrás da concentración policial en determinados barrios e lugares. A represión policial que vivimos estes días é unha forma de lexitimala e de dar continuidade á mesma. A ocupación da beirarrúa por parte dalgúns colectivos e cores molesta, pero nas terrazas dos bares a xente branca non está a beber cervexas.

Pídese que os centros de retención de migrantes (os CIE no Estado español, CRA en Francia) teñan unha provisión de persoas e que sexan liberados en caso de emerxencia sanitaria. Polo menos no Estado español están a baleirarse os centros…

Si, algúns centros xa están pechos e outros xa o están facendo. Pero non porque tomen conciencia de que nela vulnéranse os dereitos humanos, senón porque non se dan as condicións legais para que as persoas poidan ser retidas nestes centros, pechando fronteiras e sen posibilidade de exiliarse.

A pesar de todo, pedimos que estes centros se pechen mesmo cando non hai pandemia, porque a xente que non cometeu ningún delito e que é claramente contraria aos dereitos humanos está alí detida, en condicións de extrema gravidade e sen ningún tipo de protección xurídica.

Están a aumentar os discursos racistas e xenófobos durante a pandemia?

Os discursos racistas xa estaban aí antes, sabémolo, pero a pandemia aproveitouse para culpar ao migrante: que trouxeron o virus, que están na rúa e difunden o virus… Tamén ouvín que a atención sanitaria hai que prestala aos primeiros aldeáns (tamén teriamos que discutir cal é de alí, pero bo). Desgraciadamente, en tempos de crises, onde o medo e as emocións xogan un papel importante, a xente aférrase máis facilmente a este tipo de discurso.

Que pistas deixará esta crise no futuro? Que destacaría de todo o que está a suceder?

A importancia dos colectivos e dos servizos públicos está a quedar clara e creo que é un das mensaxes máis importantes que nos deixará. A pandemia, ademais, puxo de manifesto os recursos que temos: por exemplo, os polideportivos adaptáronse da noite á noite para acoller á xente que vive na rúa, porque as vidas brancas están en perigo. Entón, no inverno, por que non faise así? Ou si o Goberno de España pode agora dar unha subvención aos empregados de fogar, por que lles vai a negar o paro? Son cousas que temos que ter presentes para reivindicalas tamén no futuro. Á fin e ao cabo, prefiro pensar no positivo, porque vexo a moita xente tomando conciencia, coñecendo realidades que antes non eran tan obvias como consecuencia da crise.