As crónicas aseguran que os Aberri Eguna anteriores ao Franquismo foron moi numerosos. En 1934 de Vitoria-Gasteiz e 1935 de Pamplona máis de 30.000 persoas reuníronse nunha época na que non había coche privado. Tras a morte do ditador, os Aberri Eguna tiveron un renacemento en Hego Euskal Herria. En moitas casas facíase unha comida especial, e cando eramos novas, como faciamos unhas vacacións de Semana Santa en Euskal Herria, os domingos sempre faciamos algo para celebralo.

Aínda que a referencia da casa é o nacionalismo histórico, como noutros temas, no nacionalismo tamén fun bastante heterodoxo. Con todo, co Aberri Eguna sempre teño unha especial adhesión. Por iso, colaborei en moitos dos intentos que levaron a cabo para celebrar o Aberri Eguna conxunto: con ABK e Euskaria, nos de Udalbiltza, nos ensaios realizados polo Foro Nacional, foi derrubado polo movemento Independentista. A miúdo participei en convocatorias de Iparralde, porque estiven máis cómodo.

Nos últimos anos, con todo, non estou moi interesado en ir a ese tipo de cousas, e non é cuestión de idade. Xa sei que fai moito máis que un día de proclamación do “Domingo de Pascua”, para a maioría non é máis que un día normal de vacacións. Con todo, non é ese o meu caso, nin o das once persoas que formei parte. Diría que estamos nunha especie de apatía: aporía. No grego clásico defínese como aporía: malestar, desgana, incapacidade para xestionar contradicións.

O Aberri Eguna deste ano creo que será o primeiro da nova Era Política. Digo “Aro”, “aínda que se está utilizando a palabra ciclo “, os cambios que se aceleraron nos últimos anos dan por finalizado o século XX. Isto inflúe máis en nós mesmos e sen dúbida pode reflectir esa sensación de aporía.

É a época da política do século XXI, polo que saíron novas persoas á praza. Por exemplo, Imanol Pradales. O señor Pradales non me espertou ningún interese, igual que podería ser un candidato simpático do PSE ou do PP, si houbéseo. Porque tamén ten como obxectivo conseguir o votante do PP. É prioritario manter o bastón de mando do Goberno Vasco. Para iso rexeita definitivamente a “liña soberanista” e quere resolver o problema cos posibles votantes noutros ámbitos.

Pradales representa ao sector máis tecnócrata do PNV, é outra persoa a disposición de Repsol, Iberdrola, Armería e outros lobbies. É dicir, si un Aberri Eguna puxésese botas de monte, é un candidato que non ten capacidade para espertar a paixón de centos de seguidores que se reunirán na Praza Nova de Bilbao. Realmente pensaba que sería difícil que o PNV presentase a un candidato peor que Urkullu, pero conseguiuno.

Pero puxen máis atención en Pello Otxandiano. Escoitei na rede a súa presentación antes de publicar o libro que acaba de publicar. Sesión dunha hora de duración con escenografía coidada, pedagóxica ante os seus coñecidos membros. Otxandiano ten un perfil político adaptado á Nova Idade: ben preparado intelectualmente ao servizo do seu grupo, unha fala tranquila, crible. A reflexión que presentaron co seu nome é tamén sólida, e creo que identificou perfectamente as grandes claves e retos para o futuro de Euskal Herria. Pero, desgraciadamente, non creo que teña moitas máis posibilidades de espertar a paixón dos seguidores que de Pradales. E evidentemente, non me refiro ao carisma. A miúdo, os dirixentes políticos con carencias intelectuais, éticas e estratéxicas disfrázanse de carisma. Pello non é así, substitúe o seu posible carisma pola súa actitude e preparación. Eu creo que o problema está noutro lugar.

Sortuk, a través de EH Bildu, logrou a hexemonía do campo sociolóxico moi diverso (e é) no Sur. Desactiva a iniciativa do resto de partidos que formaron EH Bildu. Porque, paradoxalmente, EH Bildu tamén comeu Sortu. EH Bildu terá bos resultados nas eleccións ao Parlamento de Gasteiz. O espazo que deixaron os demais axentes é moi grande, e aínda que a desactivación sociopolítica vai aumentar a abstención, vai ter unha gran representación, quizais tamén a dos votados.

Pero esa vitoria ten a súa contrapartida. Con todo, EH Bildu vai obter os votos dos distintos ámbitos sociopolíticos, levando a unha soa estratexia a capacidade transformadora deste amplo espazo sociopolítico. Por tanto, reducirá de facto a diversidade ideolóxica con rigor estratéxico. O camiño que seguiu para conseguir a hexemonía deste espazo sociopolítico deixou atrás outras posibles, viables e necesarias estratexias.

EH Bildu creou unha ferramenta eficaz na medida dos políticos profesionais, pero estes trens que poden ser útiles para chegar a determinados espazos de poder son prexudiciais para moitos outros axentes e, sobre todo, para outras liñas de loita imprescindibles. Porque a actuación posibilista que elixiu EH Bildu xa xerou colisións con algúns movementos populares e en máis dunha ocasión coa maioría sindical.

Otxandiano dixo ben no seu bautizo público: non coñecemos o futuro, hai que viaxar na era da incerteza. Por iso necesitamos estratexias flexibles. Manter as estratexias do pasado suporá un fracaso a medio prazo. Quéimaa de “algúns barcos” para conseguir unha vitoria a curto prazo pode causar danos irreparables. A reinvención do autonomismo non é viable nin conveniente, o posible proceso de rexeneración do Estado español non é responsabilidade dos vascos independentistas. Din que a paciencia é un bo asesor, pero cando os cambios se aceleran e eses cambios negan algúns futuros posibles non hai tempo para a paciencia.

EH Bildu na Comarca de Pamplona, para o Parlamento de Vitoria, terá o mellor resultado electoral que conseguiu a Esquerda Soberanista, o maior número de electores e liberados da historia, pero, de paso, o menor grupo de voluntarios de todos os tempos. Incrementouse a brecha entre políticos e cidadáns, tamén aquí. A aprobación do tres ámbitos administrativos que dividiron o País Vasco ha incrementado a brecha entre os cidadáns deste tres territorios. Si a actuación política sobre a división territorial non é o eixo, podería perderse a viabilidade estratéxica e xeopolítica da República Vasca.

A Nova Era abre as portas a transformacións imposibles fai 20 anos: o proceso de constitución da República Vasca; situar a Udalbiltza no centro do proceso institucional; empoderar á cidadanía vasca libre; dar pasos cara a unha democracia radical. Non nos perdamos nos labirintos construídos polo inimigo, que non apoiemos aos promotores do réxime de 78, que nos conducirán a un buraco sen solución.

Non comamos o anzol do PSOE, é só un anaco de carne envelenada. Axudou de momento a EH Bildu a conseguir unha alcaldía moi importante, pero é unha excepción. Contexto: a necesidade de contribuír á formación do goberno de Madrid; a debilidade de UPN, o mal alcalde de UPN. Pola contra, xestionar 267 millóns (orzamento de Pamplona) ou, por exemplo, 484 millóns de euros (25.000 habitantes menos que Pamplona). Por suposto, do Goberno Vasco, unha previsión de 18.000 millóns para 2025. O PSE para o Parlamento de Gasteiz terá uns resultados baixos, uns 11 parlamentarios, pero venderán ao PNV a súa axuda a un prezo moi alto.

Este ano, de novo, non hai ningunha posibilidade de celebrar o Aberri Eguna conxunto, e seguramente non tería moito sentido. Pola contra, antes de mediados do século XXI, fagamos unha reflexión sobre a viabilidade do salto soberanista en Euskal Herria. Si non obtemos todos os instrumentos xurídicos que posúe un Estado, non poderemos abordar os retos do futuro próximo e perpetuarase a situación de dependencia: cultural, xeopolítica, socioeconómica. Non poderemos adaptarnos como pobo nun mundo tan complexo e cambiante.

Patxi Azparren