Traducido automaticamente do vasco, a tradución pode conter erros. Máis información aquí. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

O pavillón da Pequena Velocidade que foi campo de concentración en 1936 manterase en Irun

  • Na estación de tren de Irun, o pavillón da Pequena Velocidade, situado na parte traseira do edificio da Aduana, seguirá en pé como testemuña do temible sistema de reclusión da posguerra de 1936, debido á borrroka dos grupos memorialistas. O pavillón foi utilizado polos franquistas entre 1936 e 1942 para clasificar e recolocar aos fugitivos republicanos que volvían da fronteira do Bidasoa e é o único campo de concentración da guerra que se conserva en Gipuzkoa.
Pequeña Velocidad pabilioian milaka lagun eduki zituzten entzerratuta, beste esparruetara eraman aurretik "sailkatuak" izateko. Iturria: Nicolas Guerendain elkartea

12 de febreiro de 2025 - 13:00
Última actualización: 2025-02-13 14:25
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

O futuro do Pavillón da Pequena Velocidade de Irun estaba en dúbida, xa que o Goberno español construirá alí un paso que conectará a nova estación do Topo coa cidade de Irun. Pero un convenio asinado co Goberno Vasco supón unha remodelación do proxecto para manter ese legado histórico, utilizado como campo de concentración durante a Guerra de 1936.

O Consello de Ministros deu luz verde este martes ao convenio, que suporá un custo de execución da obra da pasarela de 7,7 millóns de euros, uns 800.000 euros máis do previsto inicialmente, que será financiado polo Concello de Irun, ADIF e o Goberno Vasco.

Os grupos memorialistas consideraron como unha vitoria cambiar o proxecto da pasarela e non derrubar o pavillón: “Recibimos a noticia con optimismo e en recordo”, explicou a asociación Outlook-Ordoki - Memoria Histórica no Bidasoa. O proxecto foi coñecido por primeira vez en 2018, xa que se incluía no proxecto Via Irun, e desde entón, estiveron loitando durante sete anos.

O pavillón por fóra, nunha foto recente Fonte: Asociación Nicolas Guerendain
Imaxe recente do interior do pavillón. Fonte: Asociación Nicolas Guerendain

Nese sentido, en 2022 esta asociación proclamou que “manter o espazo era manter a dignidade dos miles de presos que pasaron por el”, pediu que o pavillón fose declarado “centro de memoria democrática” e promoveu unha moción no Concello de Irun xunto con Nicolás Guerendiain, Asociación Republicanos de Irun, en defensa dunha moratoria dun ano. Pero o Concello aprobou unha moción que esixía unicamente o mantemento dun “elemento significativo” do edificio.

Nun comunicado, a asociación Kepa Ordoki – Memoria Histórica Bidasoan explicou que recentemente o Concello de Irun informoulles de que se manterían dous terzos do edificio e que agora se deu conta de que o proxecto finalmente manterase intacto.

"Foi un tema de vontades", explicou Peli Lekuona, representante da asociación, nunha entrevista en Antxeta Irratia a Koldo Nausia. Na súa opinión, cando José Antonio Santana era alcalde de Irun, "tiñan moi claro" que ían derrubar todos os edificios do ámbito ferroviario, pero esta vez "a memoria venceu ao urbanismo".

Irun, un gran campo de concentración na fronteira

A decisión non é baladí, xa que a de Irun era unha peza importante da impresionante paisaxe franquista dos campos de concentración, xa que ao estar preto da fronteira era estratéxica para o inicio da cadea de represión que sufrirían os fugitivos republicanos. Nos campos de concentración de todo o Estado español, polo menos 700.000 persoas foron escravas en prisioneiros ou batallóns de traballo, e moitos deles pasaron primeiro por Irun.

Os republicanos retidos facían longas colas para ser clasificados. O ámbito de Irun era un momento importante para moitos, xa que segundo os trámites, acababan noutro ámbito ou en batallóns de traballadores. Fonte: Asociación Nicolas Guerendiain
Unha lista de reclusos atopábanse no "campo de concentración" da capital irundarra. Fonte: Asociación Nicolas Guerendiain

A Pequena Velocidade era un dos pavillóns que se construíron detrás da casa da Aduana de Irun desde 1882. No sistema ferroviario de entón existían trens de “alta” e “baixa” velocidade, de aí o seu nome.

Durante a Guerra de 1936, os republicanos foron encerrados en máis lugares de adhesión como o campo de fútbol Stadium Gal da Real Unión, o cárcere de Irún, a fábrica de chocolate Elgorriaga, Behobia ou a fábrica de Hilaturas Ferroviarias, onde se encerraban mulleres e nenos. Pero mentres todos estes lugares fóronse pechando, Pequena Velocidade continuou utilizando o campo de concentración até 1942.

O historiador Ascension Badiola, na súa tese sobre os campos de concentración, sinala que Pequena Velocidade de Irun foi a única existente en Gipuzkoa dentro da rede de campos de concentración a longo prazo de España; tamén se estenderon nas prazas de touros de Tolosa e San Sebastián en 1939, pero de forma temporal e en pouco tempo.

As miradas dos prisioneiros a miúdo non necesitan outra palabra. Fonte: Kepa Ordoki - Asociación Memoria Histórica no Bidasoa
Obligado a abrazar o nacionalcatolicismo. Fonte: Kepa Ordoki - Asociación Memoria Histórica no Bidasoa

“Non hai onde botar”

Un informe da asociación Nicolas Guerendiain recolle varios testemuños que pasaron por ese ámbito. Por exemplo, o escritor e membro de Euskaltzaindia José María Etxaburu Kamiñazpi estivo nese pavillón, e así o di Neure lau urteko ibillerak no libro: “Tras rebaixarnos fomos ao almacén da Pequena Velocidade da mesma estación. Levaba a todos os homes que pasaban por Francia ao campo. (…) Había moita xente no almacén. Jakiña, non estiven pasadomañá, e ás veces púxenme de pé e outras veces no asunto dalgún vulto”.

O informe inclúe tamén outros documentos: “[Gastei a maior parte do diñeiro na comida, con fame acumulada durante dez meses”, di Tomás Valetin Ramos nunha carta enviada desde Irún á súa familia. O mozo, de 20 anos, foi detido no campo de concentración de Gurs, onde ingresou en prisión durante seis meses. Sen posibilidade de emigrar a México, en xullo de 1939 cruzou a fronteira e decidiu entregarse aos franquistas.

Ficha de clasificación do republicano Tomás Valentín Ramos. Difundido na rede polo historiador e neto Manu Valetin. Fonte: Asociación Nicolas Guerendain

Cando estalou a Segunda Guerra Mundial, con Iparralde e Francia en mans dos nazis, foron moitos os exiliados que non tiveron máis remedio que volver á España franquista. En Irun facíaselles un primeiro “cribado”, desde o que se acumulaban no tren até outros campos de concentración, como Miranda de Ebro, un dos maiores do Estado español.

Consérvanse numerosas fotografías do campo de concentración de Pequena Velocidade con imaxes de persoas encerradas. Segundo a asociación Nicolas Guerendiain, está en xogo a súa memoria: “Viron as mesmas paredes, as humillacións que sufriron, os pasos que deron, as miradas dos que o perderon todo, e os forzados a saudar co brazo levantado. Este altar do sacrificio vivo nas imaxes é o noso patrimonio histórico, e ninguén ten dereito a derrubalo”.

As humillacións e persecucións eran o pan de cada día, da man do réxime franquista. Fonte: Asociación Nicolas Guerendain

A partir de agora que?

Segundo explicou Peli Lekuona, do grupo Bidasoan Kepa Ordoki - Memoria Histórica, a Antxeta Irratia, os próximos pasos para a posta en marcha do edificio correspóndelles denominar "canto antes" Lugares de Memoria Democrática.

Ao non haberse utilizado desde o peche da aduana, o pavillón atópase en moi malas condicións e necesita obras de consolidación, co obxectivo de crear un centro de interpretación de face ao futuro: "Foi o máis importante do catro campos de concentración franquistas de Irun e o único que se mantén en pé, non é unha historia de Irun, necesita protección de ámbito estatal", di Lekuona.

 


Interésache pola canle: Historia
Hau Pink da, Europako gure lehengusu txikia, eta 1,4 milioi urte ditu

Atapuercako aztarnategian hominido zahar baten aurpegi-hezur zatiak aurkitu dituzte. Homo affinis erectus bezala sailkatu dute giza-espezieen artean, eta gure arbasoek Afrikatik kanpora egindako lehen migrazioei buruzko teoriak irauli ditzake, adituen arabera.


Egutegia zilarrezkoa ilargian

Chão de Lamas-eko zilarrezko objektu sorta 1913an topatu zuten Coimbran (Portugal). Objektu horien artean zeltiar jatorriko zilarrezko bi ilargi zeuden. Bi ilargiak apaingarri hutsak zirela uste izan dute orain arte. Baina, berriki, adituek ilargietan egin zituzten motibo... [+]


Boteretsuegia emakumea izateko

Hertfordshire (Ingalaterra), 1543. Henrike VIII.a erregearen eta Ana Bolenaren alaba Elisabet hil omen zen Hatfield jauregian, 10 urte besterik ez zituela, sukarrak jota hainbat aste eman ondoren. Kat Ashley eta Thomas Parry zaintzaileek, izututa, irtenbide bitxia topatu omen... [+]


Mickael Forrest: “Arbasoek ziotena errepikatzen ari gara: gu ez gara frantsesak”

Kanakyko Gobernuko kide gisa edo Parisekilako elkarrizketa-mahaiko kide gisa hitz egin zezakeen, baina argi utzi digu FLNKS Askatasun Nazionalerako Fronte Sozialista Kanakaren kanpo harremanen idazkari gisa mintzatuko zitzaigula. Hitz bakoitzak duelako bere pisua eta ondorena,... [+]


Kanaky Herria
2024: deskolonizaziorako aukera oro sinesgaitz bihurtu zuen urtea

Urte bat beteko da laster Pazifikoko Kanaky herriko matxinada eta estatu-errepresiotik. Maiatzaren 14an gogortu zen giroa, kanaken bizian –baita deskolonizazio prozesuan ere– eraginen lukeen lege proiektu bat bozkatu zutelako Paristik. Hamar hilabete pasa direla,... [+]


Gasteizko greben bideo ezezagunak aurkitu ditu Martxoak 3 elkarteak Erresuma Batuko artxibo batean

Hiru bideo dira (albiste barruan ikusgai). Batak jasotzen du, grebak antolatzea leporatuta, Carabanchelen espetxeratu zituzten Jesús Fernandez Naves, Imanol Olabarria eta Juanjo San Sebastián langileak espetxetik atera ziren unea, 1976ko abuztuan. Beste biak Martxoak... [+]


Iruña-Veleia: epaiketatik bost urtera

Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.

11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]


2025-03-07 | Uriola.eus
Iker Egiraun, Etxebarrieta Memoria Elkartea
“Bizi dugun testuingurua urteetan emandako borroken ondorioa dela sinbolizatu nahi dugu”

Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.


Legebiltzarrak 1936ko biktimen legea aldatu du, Erorien Monumentua birmoldatzeko

33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]


Vesubioren erupzioak garun bat kristalizatu zuela frogatu dute

79. urtean, Vesubio sumendiaren erupzioak errautsez eta arrokaz estali zituen Ponpeia eta Herkulano hiriak eta hango biztanleak. Aurkikuntza arkeologiko ugari egin dira hondakinetan; tartean, 2018an, gorpuzki batzuk aztertu zituzten berriro, eta ikusi zuten gizon baten garuna... [+]


Tutankamon eta gero, Tutmosis II.a

Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean  Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]


Trumpek miresten badu...

AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.

Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]


Ura erein daiteke, eta inkek bazekiten nola

Andeetako Altiplanoan, qocha deituriko aintzirak sortzen hasi dira inken antzinako teknikak erabilita, aldaketa klimatikoari eta sikateei aurre egiteko. Ura “erein eta uztatzea” esaten diote: ura lurrean infiltratzen da eta horrek bizia ekartzen dio inguruari. Peruko... [+]


1936ko Gerrako Haurrak
Bidaia itxi gabea

1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]


Eguneraketa berriak daude