A presidenta do Parlamento de Navarra, Lostau, escribiu unha carta na que se lamentaba da reunión. Este ano cúmprense catrocentos anos desde que Francia uniu con forza ao Estado vasco. O 20 de outubro de 1620, o Consello de Francia impuxo o seu edicto ao Reino de Navarra. Esta orde vinculou o territorio soberano de Navarra —o da Baixa— ao Reino de Francia.

Asinou Luís XIII.ak: «Nós, por mandato da autoridade soberana das guerras, unificamos o Pobo de Navarra e a súa coroa á nosa coroa e dominios franceses, sen suprimir os seus foros, liberdades e rectas, aos que imos reter, sempre que a situación non nos obrigue a suprimilas. Así mesmo, queremos e ordenamos que desde aquí, as ordenanzas, documentos e procedementos do Parlamento de Navarra sexan dados en linguaxe francesa».

Case un século antes, o Reino de Navarra foi invadido e ocupado por España e, desde 1527, o único soberano que se lle había amasado foi a Baixa Navarra: «Cando os Albret restauraron o Estado no Norte, as institucións eran as mesmas que na Idade Media: por unha banda as Cortes e, por outro, as mesmas institucións de xustiza, aínda que un pouco máis para adaptarse á situación que modernizan. Por tanto, reproducen a mesma administración, baseándose no Foro Xeral e co mesmo sistema legal», explica o historiador do dereito Roldán Jimeno. «A data de 1620 é moi importante porque ocorreu co Reino de Francia o que sucedeu con España un século antes: Abolir a soberanía de Navarra. Ao fundar as nacións de Estado, Navarra perdeu a esencia da súa identidade: a independencia», engade Jimeno.

O historiador Jean Louis Davant tamén falou na mesma dirección: «En 1620, Navarra quedou decaída: Anexionándose a Francia, os vascos quedaron entón sen estado soberano. Navarra converteuse en colonia de Francia».

Unha mesma cabeza dúas coroas

O rei navarro Enrique III converteuse no IV de Francia e, aínda que era monarca, rexentaba dous reinos «como se facía con frecuencia na Idade Media»: «sen cuestionar» a soberanía dun e outro», segundo Jimeno.

Davant únese: «Os reis lexítimos do reino mandaban na Baixa Navarra. Pero desde París. Tiña dous bonetes baixo o mesmo rei».

Até entón, o Reino de Francia e o de Navarra eran xestionados de maneira diferente, pero tamén o rei de Navarra converteuse en Francia. «Con Joan de Albret, fóra dos temas relixiosos, as cousas non cambiaron moito», detallou Jimeno.

Con todo, subliñou que os franceses xa empezaron a proxectar un reino, o seu: A partir de 1607 tentouse compaxinar ambas as administracións para dar paso á futura unidade: «En 1608, Enrique de Navarra III.ak solicitou a redacción dun novo foro, unha medida moi importante que foi aceptada polo seu fillo Luís e que ten unha maior influencia de Francia en comparación co foro medieval de Navarra». Deu dous exemplos da importancia do cambio: por unha banda, desapareceu o pactismo medieval, é dicir, a obrigación do rei de xurar o foro; e, por último, estableceu os dous no mesmo nivel. «O sistema democrático navarro desapareceu así para converterse en monarquía absolutista. Estalou a base constitucional navarra», resumiu Jimeno. Doutra banda, este xuramento facíase no Reino de Navarra, e, segundo o novo foro, o rei podería facelo desde París.

Davant lembrou que a súa nai, Joana de Albret, Henrike III.aren, prohibiu a relixión católica a través da imposición dunha igrexa reformada. Pero seguindo a Castela, a actitude de Íñigo de Loyola segue sendo notable tras a súa vitoria e conversión na batalla de 1521. No estado da Basílica de Santa María da Zurriola ten o libro Reforma que pisa baixo os seus pés. Enrique III.ak «restaurou a paz», pero, tras morrer en 1610, o seu fillo Luís XIII, impulsado pola súa nai María Médici, tiña o obxectivo de rastrexar todos os bens católicos de Bearno. Eles podían «corrixilos sen anexionarse, pero os reis franceses sempre tiñan unha comida para tragar ás entidades da zona». Así, coa unión de Bearno e Navarra, Francia perseguía un dobre obxectivo: por unha banda, o enfraquecemento do calvinismo e, por outro, a imposición da lei sálica, é dicir, a destrución do que até entón permitira o foro xeral de Navarra: o reinado das mulleres.

Así, foi redactada en 1608 e entrou en vigor en 1611, cando a lexislación navarra sufriu un gran impacto francés até o edicto de 1620. Jiménez explica: «O edicto foi unha imposición do rei. En Navarra non foi aprobada e, con todo, a Baixa Navarra foi incorporada á coroa francesa. O novo foro de 1611 e o edicto de 1620 foron catastróficos para a soberanía navarra».

Resistencia zancadillada

O Reino de Navarra durou até o 4 de agosto de 1789, pero «na morte cerebral», relata Davant. De feito, a perda de soberanía foi debilitada polo edicto de 1620 e, entre outras cousas, o Tribunal Supremo de Xustiza do Reino de Navarra en Donapaleu foi extraditado a Pau. «A xustiza navarra perdeu así a súa independencia», dixo Davant, a partir de entón «sen ter ningunha seguridade de falar en eúscaro».

A partir daquel novo foro de 1611, o dereito navarro foi desprovisto de toda forza, sempre en contra da opinión das institucións nacionais. Aínda que os terzos da resistencia da época son extremadamente sutís, a carta do presidente do Parlamento de Navarra mostra de maneira inequívoca a existencia de resistencia. A carta do 20 de xaneiro de 1617 «é unha carta moi dura, moi directa; hoxe en día Peir Lostau utilizou frases que lle levaron as mans encima da cabeza, criticando mesmo ao rei de Francia», explica o historiador Álvaro Adot, quen traduciu esta carta do clásico francés. É o que aclarou a oposición institucional de Navarra para unirse ao Reino de Francia. Lostau coñecía o primeiro texto do proxecto de unificación, «nesta carta manifestou o seu total desacordo, e ademais tiña o propósito de amplialo, porque o imprimiu. É un gran coñecedor da traxectoria da política da época, e ten a impresión de que o verdadeiro obxectivo deste edicto é a desaparición de Navarra como Reino, converténdoa nunha mera provincia».

O responsable da editorial Mintzoa, Aritz Otazu, menciona o tema con moita emoción, xa que recentemente atopou un exemplar da carta de catro páxinas de Lostau en Nápoles (Italia): «É terrible esta carta, porque Lostau non só di que Navarra debería de estar dessujeta a Francia, senón que ademais di que había que arrebatar a Castela a Alta Navarra perdida. Esta era unha marca de capacitación que tivo lugar hai catrocentos anos. Era terrible o seu amor por Navarra, porque talles palabras castigábanse coa morte. É un documento moi importante polo seu contido, algo que non vimos en toda a historiografía». Ás institucións públicas expúxolles primeiro a venda do documento, pero, “desgraciadamente”, terminouno en mans privadas.

Adot aclara que aquel edicto de 1617 non se publicou nin se aplicou na práctica. Por tanto, «Probablemente existía unha gran discrepancia en Navarra respecto desta confluencia, e en Biarno, porque o texto destruía totalmente o sector dos hugonotes que mandaba alí».

Pero en 1789, ante unha inmensa agresión, os Estados Xerais do Reino de Navarra foron publicados e agora son recuperados por Xabier Irujo: "P tantrotocolos sobre a independencia do Reino de Navarra e as súas relacións con Francia". A deputada do Sindi do Reino de Navarra, Etienne Plerel, defendeu ante a Asemblea Nacional Constituínte e a Monarquía francesa que o Estado de Navarra era un reino independente e que nunca pertencera ao reino de Francia, polo que os seus habitantes non eran franceses senón navarros. Por iso, a Asemblea Nacional non ten nin dereito nin capacidade para modificar os foros que constituían a constitución dos navarros. O Estado Xeral do Reino de Navarra, ordenou que se publicase o libro co discurso do Síndico e todos os informes utilizados que confirmaban o devandito. Este libro é un dos principais informes políticos da historia do Reino de Navarra.

Para conmemorar o cuarto aniversario do edicto de 1620, Nabarralde e Urolakoak, da man de HerrIesixtentzia, organizaron teatro de rúa en Azpeitia, o sábado 17 de outubro, ao sete da tarde, na Praza Maior.

Desde que somos hoxe, cando esteamos ben atados, imos desenvolver un froito san que faga o futuro.