Epika gizagaixo askoren bizitzen gainean eraikitzen da eta hori ezagutzeak helduago egiten du jendartea”. Arrazoi du Bibiana Candia idazleak. Azucre (Pepitas de Calabaza, 2021) liburuan XIX. mendeko migratzaile galiziar esklabizatuen tragedia kontatu digu; baina historia hori berdin zatekeen gosetik edo gerratik ihesi zihoazen euskaldunena. Garai hartako prentsa lekuko. El Anunciador Vitoriano-k 1880an zioen Cadizen, Sevillan, Santanderren... bazirela “diruak usteldutako” pertsonak migratzaileak esplotatzeko prest, esklabo beltzekin egiten zen gisan. El Gorbea-n gutun hau irakurri dugu (1889ko otsaila): “Ohol baten gainean egiten dut lo eta gaua baino tristeago jartzen da ene bihotza. Jana ezin da irentsi, bi orduko gaua eta bagoaz lanera, eta egun osoan ordubeteko atsedena besterik ez. Zakurrak bagina bezala gaude hemen”.
.jpg)
Garcíak dioen moduan, beti egongo baita egoera horietaz aprobetxatuko den “eskrupulurik gabeko jendea”. Domingo Aldama gordexolatarrak, adibidez, euskaldunak inportatu nahi izan zituen Kubara garai hartan, bere azukre-olatan kasik esklaboen baldintzatan lan egin zezaten: mis vizcaínos deitzen zien.
Julián Zuluetak, aldiz, osabak Kubako Matanzaseko azukre sailekin egindako dirutzari esker bidaiatu zuen Anuntzetatik Habanara, eroso. Arabako herri hartara hurbiltzen bagara, dotore ikusiko dugu bere sortetxea izan zen jauregia.
Zulueta XIX. mendeko trafikatzaile handienetakoa bihurtu zen: afrikarrak, txinatarrak, maiak... zer ez zuen saldu eta erosi? Ia 100.000 esklabo garraiatu –Hugh Thomasek zioenez– eta milioika erreal metatu zituen. Esklabista honek egindakoa ezagutzeko modu on bat izan daiteke Irati Antíak sorturiko Azukrebeltza.eus erakusketa birtualean barrena bidaiatzea. Eta bestela, Gasteizen bueltatxo bat egitea nahikoa da, azukrearen gozoak lohitutako bazterrez jabetzeko.
Zulueta 1878an hil ondoren, seme-alabek bere kapitalaren zati bat aberriratu zuten eta jauregi dotorez josi zuten hiria. Zulueta jauregia (1) Alfredo Zuluetak eraikiarazi zuen, eta Arabako Arte Ederren museokoa (2) Elvira Zuluetak. Azkeneko honek badu kale bat (3) bere izenean hortik gertu, dirua eman zuelako dohaintzan –besteak beste Gasteizko Gotzaindegia (4) egiteko–, esklaboen odolez lorturiko dirua eman ere. Julian Zuluetaren hezurrak Santa Isabeleko hilerrian (5) daude, gainerakoengandik nabarmentzen den mausoleo erraldoian.
ContrApunto Decolonial kolektiboak ibilbide gidatuak egin izan ditu Gasteizen, ez soilik Zuluetaren arrastoari jarraiki, baita Manuel Iradierren eskultura (6) aurrera ere, XIX. mendeko Afrikako "esplorazio" erromantikoen itzalean zeuden interes kolonialak agerrarazteko. Bide batez, munduko esploratzaile handienetako batek, Henry Morton Stanleyk (7) kale bat du bere izenean Zabalgana auzoan, Belgikako Leopold II.ari Kongon milioika lagun esklabizatzeko bidea ireki zion berak. Epikoa zinez.
[Artikulu hau ARGIAren Gakoak 2024 108 orrialdeko aldizkari berezian argitaratu da. ARGIA Jendeak paperean edo PDFan jasoko du, bakoitzak hautatu duen gisan. Oraindik ez baduzu pausoa eman, egin zaitez ARGIAkoa eta plazer handiz bidaliko dizugu! Gainerakoek, Azokan eros dezakezue]
Muturreko lehorteak eta euriteak dira beroketa globalak Pakistanen duen inpaktuaren alde agerikoena. Ez dira hain ezagunak, ordea, hondamendiek piztu eta bizkortzen dituzten gaitz sozialak, eta zenbat eta nola oztopatzen duten azken horiek Asiako herrialdearen garapen oso eta... [+]
Aragoiko Asabón errekak zeharkatzen duen lurraldeak hainbat ustekabe eder gordetzen ditu. Ez naiz historialaria, eta, hortaz, ez dut halako kronika historiko bat eginen. Bereziki mendizale gisa mintzatuko naiz, aspaldi honetan nire gogoak –nire senak– halako... [+]
ARGIAko erredakzioak aurtengo zortzi hilabeteotan kaleratu diren diskoen artean hiru hautatu ditu, gomendatzeko.
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei ikus-entzunezko proposamen.
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei irakurgai proposamen.
Aspaldidanik Saran bizi den arren, goiza Bidasoaren ibarrean pasa behar zuenez gero, Hondarribiko parte zaharrean zitatu gaitu Ruper Ordorikak (Oñati, 1958). Goiz eguzkitsuan, puntual eta irribarretsu agertu da maldan gora, konsistorioaren parera, turista gazte kuadrilla... [+]
Zirrara eta pasioaren eroale da Arantxa Orbegozo Txitxi (Tolosa, 1962). Bizitza darama eskuetan eta hura eskaintzen dio zuzentzen zaion edonori. Atleta izan da, txirrindularia, eta bere buruari proposatu dizkion beste hainbat diziplinatan aritua. Hala eta guztiz ere, benetan... [+]
Hamasen erasoaren ezohiko muntak, eta Israelgo gerra-kabineteak hari emandako erantzunaren desmasiak zerikusi zuzena dute ondorio geopolitikoen sakonerarekin. Ekialde Ertainean eta nazioarteko aliantzetan aldaketak eragin ditu genozidioak: Israelek zer irabazi eta galdu du?... [+]
Herrialde berri batera moldatzeak dakarren astindu identitarioaz gain, migrazio-bidaietan eta berton aurre egin behar dieten indarkeriek oztopatzen dituzte etorkinen bizipenak. Psikoterapia da ondoeza sendatzeko bide bat, baina ez bakarra.
Familiaz, azalpenak eman beharraz, topikoez, askatasunaz, kontziliazioaz, sareaz eta komunitateaz, erru sentimenduaz, ekonomiaz, traba legal eta administratiboez, haurraren eskubide urraketez... solastatu gara, hautuz gurasobakar diren Argider, Junkal, Koldo eta Maitanerekin... [+]