Jatorrizko lurretatik desplazatuta, Kolonbiako Cauca eskualdean, mendialdean, bizi dira nasak. Kolonialismoak eta gatazka armatuak jipoitutako herria da, nasa yuwe hizkuntzak ere kolpe handiak hartu ditu. Transmisioa ia etenda, kalkulatzen dute nasen %20 inguruk dakiela nasa yuwe hizkuntza. Egoerari buelta emateko gogoz, ACIN erakunde indigenaren inguruan hizkuntza biziberritzeko lantaldea sortu zen, eta horretan dabiltza; nasa yuwe ikasteko guneak sortzen, hizkuntza gaur egunera egokitzen, herritarrak kontzientziatzen eta kulturgintzan pausoak ematen.

Nasa herriaren momentu berezia bertatik bertara ezagutu duten euskal herritarrekin izan gara, mahai bueltan. Mikel Mendizabal, Arkaitz Zarraga, Rosa Azkarate eta Rosi Oleaga Kolonbian izan dira Garabide elkartearen bidez. Garabidek hizkuntza lankidetzan dihardu, eta horretan jardun dute lau lagunek: normalizazio planez berba egiten, ikastoletan eta euskaltegietan erabili izan diren metodologiak azaltzen eta Euskal Herrian bizitako erronka, buruko min eta ilusioak partekatzen. 

Nasa yuwe hutsezko eskolak

Etxe askotan galdutako hizkuntza ume-umetatik eskolan ikastea garrantzitsua da hizkuntza gutxituen biziberritzean. Viviana Gonzalez nasa yuwe hutsezko eskolaren bultzatzaile nagusietako bat da. ACIN erakunde indigenak komunitateetako 40 sustatzaile izendatu zituen hizkuntza berreskuratzeko, euren artean Viviana Gonzalez. Toribio herrian, hamar bat ikaslerekin egin zuen lehen ikasturtea Luuçx Le’çxkwe eskolak, eta gaur egun 30 inguru dira. Aurten, eskualde bereko San Francisco herrian nasa yuwe hutsezko bigarren eskola zabaldu dute, 50 ikaslerekin. 

Hezkuntza komunitateko kideekin izan dira Rosa Azkarate eta Rosi Oleaga irakasle eta guraso legez, Euskal Herrian bizitakoa kontatzen eta formazio tailerrak ematen. Azkaratek azaldu duenez, Haur Hezkuntza planifikatzen dabiltza nasak, eta batez ere txikiekin hitz egiten hasteko tresnak eskatu dituzte: jokoak, abestiak, adibideak… Matematikaren oinarrizko lanketa eta irakurketa-idazketa prozesua ere landu dituzte. 

Azkarateren berbetan, “hango gurasoek ikastolak hasi zirenean hemengoek zituzten antzeko ardurak dituzte. Galdetzen dute: ‘Umeek nasa yuwe ikasten dutenean, nola lagunduko diegu guk, ez badakigu?’ Galdera hori guraso erdaldun askok egin izan du Euskal Herrian”. Bestalde, ez da hizkuntza soilik eskola hauek tradizionalengatik bereizten dituena. Metodologia aldetik, nasek zerbait berritzailea egin gura dute: “Ikusten dute Kolonbiako eskoletan erabiltzen diren metodologiak ez direla egokiak, eskola-porrota eragiten dutela,”. Horrek ere, behinola ikastoletan sortutako kezka pizten du gurasoengan: ‘Beste eskoletan lau urterekin hasten dira irakurtzen, eta gurean zer?’. Zarragaren hitzetan, ikastoletan hasieran antzera gertatzen zen: “Gurasoek sartzen gintuzten guk jakin barik zein eskola motatara gindoazen. Gerora emaitzak oso-oso onak izan dira, eta hori jakitea nasentzat oso lagungarria da”.

Helduak, “nasategian”

Nasa herriko hizkuntza sustatzaileek familiekin ere egin dute lan. Etxez etxe joan dira hizkuntzari buruz berba egitera eta transmisioan egon den etenari buruz kontzientzia piztera. Sentsibilizazio lanari esker, heldu ugarik hizkuntza berreskuratzeko pausoa eman du. Aurten helduak alfabetatzeko eta nasa-yuwe-tzeko eskolak ematen hasi dira nasategian, eta ehun pertsonek eman dute izena. 

Arkaitz Zarraga aurten egon da Toribion, nasategia ezagutzen eta euskaltegietako ereduaren berri ematen. Metodologia lantzeaz gain, klasean baliatzeko materiala egiten ere ibili dira. Esaterako, merkatuan elkarrizketak grabatu dituzte, gero nasategian bideoak ikusteko. Merkatua nasa yuwezko elkarrizketa gehien ematen den gunea da. Ilusioz eta ikasteko gogoz sumatu ditu nasategiko ikasleak. 

“Gu gabiltza hau egiten”

Momentu garrantzitsu bateko protagonista dira nasa yuwe hizkuntza berreskuratzen dabiltzan nasak, eta horrek eragiten duen ilusioarekin dabiltza lanean. Badute irrati bat, eta astean behin nasa yuwezko programa egiten dute. Izugarrizko audientzia du. Egunero ordubeteko saioa egitea pentsatzen dabiltza. Zarragaren berbetan, “horrela egunero-egunero nasa yuwe etxeetara sartuko dutela diote; txispa bat sortu da eta indarra hartu du”.

Euskaldunekin duten harremanak euren ahalduntzean laguntzen duela uste du Mikel Mendizabalek: “Beti jaso dituzte zuriengandik ‘gaizki ari zarete, hau horrela egin behar da’ lako mezuak”. Euskaldunek, ordea, nasen hizkuntza biziberritze prozesua baloratzen dute: “Gurekin ikusten dute ez daudela bakarrik munduan, eta aukera horiek badaudela errealitatean”. Etorkizunean, beste herri indigena batzuen eredu ere izan daitezke nasak.

Nasak egiten dabiltzan bidea euskaldunontzako ere garrantzitsua dela uste du Arkaitz Zarragak: “Euren prozesutik asko ikas dezakegu eta gurean egindako akatsak ere ikus ditzakegu”. Momentu hau oso inportantea da Zarragaren berbetan: “Esaten diegu, kontziente izan, oso gauza garrantzitsua egiten zabiltzate”. Euskal Herrian bertan, bizitako prozesuaren kontzientzia falta dela komentatu du Rosa Azkaratek: “Normalizatu ditugu gauza batzuk, bai, baina gazteei agian ez diegu bidea transmititu. Seguru aski, informazio hori edukiz gero, euskararen erabilera beste modu batekoa izango litzateke”.