The Artist's Thousand Faces
- The name of Basterretxea will come to the head of the town when you see the tree of seven branches of wood that is at the head of the Basque Parliament, the Paloma de la Paz de San Sebastián, the Monument to the Basque Pastor of Reno (Nevada, USA)…
The silent film Ama Lur (1968). And in the posters and logos you will find the hallmark of the committed artist: As an example, the logo of Bai Euskarari, the poster of the 2012 Durango Fair, the poster for the project Nafarroa Bizirik 1512-2012 or the logo of Segment Esku Dago. Art will overcome the times between the citizen and the artist, as he reported in Argia: “When I went with José Antonio Altuna to the caves of Ekain, he taught me the frieze in which the horses are painted. ‘I’ve drawn those horses,’ I told him. He looked at me in awe and reassured him by saying: ‘These shorts are not, of course, but so exactly the same’. Knowledge puts you on the author’s skin to study the work, and there is no time there.”
“May death surprise me at work”
Born in Bermeo in 1924, he was captured by two youth wars: He was 13 years old when the 1936 war broke out. Being the deputy father of the PNV, they flew to San Juan de Luz. He reported each memory in four strokes in Argia (2001): “It was a huge people’s cruise, with dramatic faces, not to mention, because we all had our history.” The house of Bermeo was looted and for 27 years was the headquarters of the Civil Guard in the village of Bermeo. Fleeing a war, they came to Paris, and there, the oldest, took refuge in World War II. They were captured by the World War. They finally embarked, and what they needed to get to Buenos Aires 18 days of travel became 480 days. “People were born and died within the boat. Basques, Spanish, Jews... There was everything.”
Those events marked his art and his perspective of death: (Light, 1990): “I began to paint dramatic themes, black figures, red figures, gray figures, trying to banish all my sufferings. I suffered without realizing it, spent years and years suffering. I've suffered a lot from death." Through art he opted to face the harsh reality, but not limited to mere representation: “If you’re able to feel what you see differently, it’s logical that that applies to art. The artist is able to invent something about reality, something that is not in reality, but in you. For you the skies can not always be blue, gray, or green fields. There are the skies and the mountains, but my sky and my mountains are others. Art is a way to design reality in a personal way. Starting from reality, but never imitating and illustrating. Counting from your feelings.” In the other interview in 2012 he made fun of death: “I remember death inevitably many times, but art, thinking about it, helps me not to fail. Anyway, no harm if there is no other world or whatever, because having to meet these cursed fascists again would take me out of my boxes.”
Today group: Kosmogonia, contribution by Basterretxea
“I believe that in the positions between Oteiza, Chillida, Mendiburu and I there was an agreement, not thought out in advance, that arose from the will to guarantee as Basque. Each gave a different solution to that will, and mine came from the recovery of Basque cosmogony, supported by Barandiaran studies. When I discovered that in our culture we had not inherited any images, I set out to create images. The case of Oteiza was more intellectual; Mendiburu with other cuts, the land, the forest; Chillida with his... All four of us work to support ourselves as an Euskaldunes, and we are.”
Red Christ of the Basilica of Arantzazu
At the age of 28 he returned to the Basque Country and animated by Oteiza, participated in the painting competition of the Basilica of Arantzazu and won the prize. He said he had honored the work, but “in total he had to paint 500 square meters, and half of the work, 11 paintings, painted, started those stupid accusations that said we were Communist atheists... To condemn us, they deliberately created a court that until then did not exist. The case came to a higher commission in Italy. We explained our work and the answer from Rome was strange! They congratulated us on the ability to understand and synthesize stories, but they didn't accept our aesthetic. And it was an absolutely figurative painting! They condemned us. And as if it wasn't enough, they threw themselves at me fiercely. One night, the monks and the Chorist children erased everything that was drawn.”
Resolved the case several years later, Basterretxea again had the opportunity to paint on Arantzazu. But instead of recovering the works already done, he started making new ones in an Irun garage. “The friars came to see what he drew. ‘What, you’re going to draw the above, right?’ they told me, but no. On the one hand, because I've been erased. And on the other hand, because in 27 years you have not changed anything, but I have changed as a man.”
Last goodbye in the civil act
A committed man, Nestor Basterretxea received numerous awards, including the Eusko Ikaskuntza Award (2005), the Lan Onari Medal awarded by the Basque Government (2008) and the Gipuzkoa Gold Medal, the same year. The artist was dismissed at a civil ceremony in Donostia-San Sebastian, in the building that housed the church of Zorroaga.
“Batzuk diziplina bakarrera mugatzen dira, baina denarekiko interesa nuen nik, artista batek espresatzeko eskura dituen tresna guztiekiko, bat bera ere baztertu gabe, eta helburu horrek eraman ninduen zinemara –azaldu zigun Basterretxeak duela hiruzpalau urte–. Gainera, beste arte diziplinek ez daukaten abantaila handia dute pelikulek: leku ilunean ikusten dira eta aretoa beteta egon arren, harreman intimoa, zuzen-zuzena, sortzen da ikuslearen eta pantailaren artean. Horregatik haserretzen da ikuslea pelikula batekin, hunkitzera iristen da, negar egiten du… Harrapatu egiten zaitu guztiz eta sentimenduak aztoratzen dizkizu. Eta horrexegatik hartu zuten hain gaizki frankistek Ama Lur filma izatea, eta ez liburu bat adibidez. Zentsura, zailtasun eta oztopo guztiei aurre egin ostean, pelikula Donostiako Astoria zinema-aretoan estreinatu genuenean eta jendearen erantzun aparteko hura ikusi nuenean, ‘Fernando, irabazi egin dugu’, esan nion”. Fernando Larruquertez ari da, bien arteko elkarlanetik jaio baitzen Ama Lur, Euskal Herriko zinemagintza modernoaren abiapuntua (aurretik, Pelotari film laburra egin zuen tandemak).
Euskal Herria eta euskal herritarron nortasuna osatzen duten elementuen 103 minutuko puzzlea izan nahi du Ama Lur-ek. Crowdfundinga boladan dagoen garaiotan, auzolan ekonomikoari esker finantzatu zuten filma eta 1968an estreinatu zen, Donostiako Zinemaldian. Emanaldi arrakastatsua izan zen, eta ikusleek hunkituta egin zuten txalo. Autoreen esanetan, horrelako zerbaiten beharra sumatzen zen giroan. “Uste zuten euskal abertzaletasuna amaitua zegoela, zapaldua, eta bat-batean bi tipok pelikula sutsu bat egin zuten; ‘baina hauek nondik atera dira?’… Euskal herritarren protesta itzela izan zen Ama Lur, Espainiako diktaduraren aurkako aldarria”, gogoratu zuen artistak.
“Uso zuria, uso gorria, dantzan nabil suaren gain…”. Nestor Basterretxea hil dela jakin dudanetik haurtzaroko soinu bandaren parte den abesti hura dabilkit buruan. Basterretxeak berak zioenez, beharbada euskaldunok ahozkotasuna transmititzeko joera daukagulako, irudiak jaraunstekoa baino. Baina doinu eta hitz horiei lotuta bermeotarrak diseinatutako kartela dator beti, 1978an Euskaltzaindiak antolatutako Bai Euskarari kanpainako ikurra. Nire oroimenean kartela ez dut hormetan itsatsita ikusten, ziurrenik trantsizio urte haietako afixa gaindosian galduta dudalako; Basterretxearen uso zuri, gorri eta beltza soinean eraman genuen haurtzaroan, elastikoan serigrafiatua.
Orduan Nestor Basterretxea nor zen ere ez genekien. Are gutxiago arkitekto izan nahi zuela, Le Corbusierren eragina jaso zuela, margolanekin hasi zela, baina bi dimentsiotatik askatzeko premiak eskulturara eraman zuela edota kamisetako uso lau horren lerro garbiek ere bolumena iradokitzen zutela. Usoa zela bagenekien, kantaren hitzek lagunduta. Eta, hala, arteaz ezertxo ere ez genekienean, abstrakzioaren eta forma figuratiboen arteko muga lausotzen den gune horretara eraman gintuen ikur hark. Ikurra bihurtu baitzen, gure hizkuntzaren ikurra.
Hamar urte geroago, uso hark odolaren gorria galdu zuen, eta bolumena irabazi. 1988an zazpi metro luze eta bederatzi metro zabal den Bakearen usoa ipini zuten Donostiako Zurriolan. Hemerotekak baieztatuta, “indarkeria erabiltzen duten guztien aurkako obra” zela esan zuen Basterretxeak. Baina orduan “guztien” hori ez zen existitzen, “batzuen” edo “besteen” baizik. Guk Oilotzarra esaten genion. Ezin zitzaigun gustatu. Eta hala ere, txikitako ikur kuttunaren antza zuen: lerro diagonal sendoak, forma abstraktu geometrikoz osatutako irudi garbia (garbiagoa eskulturan kartelean baino). Handik bost urtera, Kursaaleko lanak medio, usoa Amara Berrira aldatu zuten. Egileak kokapen berria onartu arren, eskultura itsasoko enbatei eusteko sortu zuen eta handik aurrera futbolzale oldeen lekuko besterik ez da izan. Eskultura publikoak espazioaren parte izan behar du, inguruan eragin behar du.
Eta horixe nahiko genuke, Eusko Legebiltzarraren ikurrak inguruan benetako eragina izatea, soilik hiru herrialde ordezkatzen dituzten legebiltzarkideen buru zazpi adarreko egurrezko zuhaitza baitago, Basterretxeak 1984an han ipini zuenetik.
Euskara eta artearen artean, euskal iruditeria kolektiboan “zulo beltza” antzeman zuen artistak, eta hutsunea betetzea izan zuen xede. Aita Barandiaranen mitologiari buruzko lana hartu zuen oinarri, eta Barandiaranek berak sinesmen horiei izaera fisikoa ematera animatu zuen. Hilarriak, argizaiolak, eguzki-loreak berrinterpretatu zituen artistak. Espazio publikoetan daude lan horietako batzuk, Leioako Indarra estela, esaterako.
Baina Basterretxearen Euskal Kosmogoniak eremu pribatua ere hartu du nolabait. Interneten ikusi dut Basterretxearen estela diskoideoen sortako ale batzuk enkantean saltzen dituztela. Eta eskultura txiki horiek hainbat tokitan ikusi ditudala iruditzen zait, etxeetako apaletan, garaikurretan, euskal ikurren interpretazio guztietan. Euskal iruditeria osatzeko Basterretxeak eraiki zuen zubia beste askok zeharkatu duen seinale.
Txikitan Bai Euskarari elastikoa jantzi genuenon belaunaldiak ez du ezagutu Gaur taldea, Arantzazuko polemikaren azken atalaren lekuko besterik ez da izan, izatekotan, askok Nestor Basterretxea nor den ere ez dakite, baina haren irudiak barneratu dituzte oharkabean. Norbait hiltzen denean komunikabideak topikoz bete ohi dira, eta oraingoan ere Nestor Basterretxeak utzi duen hutsunea titularrean aipatu duenik izan da. Baina gure ondare estetikoan antzeman zuen hutsune hura ederki beteta joan da.
Eskuin muturreko ekintzaileei leporatu diete eskultura bandalizatu izana: Hau kaka euskalduna da idatzi dute frantsesez, eta Heil pepito agur nazia margotu. Jean-René Etxegarai auzapezak jakinarazi du salaketa jarriko dutela. Gainera, Frantziako Alderdi Komunistaren... [+]
In the Plaza de los Fueros de Vitoria-Gasteiz there is a new metal sculpture that welcomes the exhibition of Nestor Basterretxea (Bermeo, 1924 – Hondarribia, 2014). The exhibition brings together more than 300 works created by artists from different areas, such as posters,... [+]
Euskal Herriko 3; eskultura errautsetatik maila gorenera jaso duen belaunaldiak lau hanka ditu: Oteiza, Txillida, Mendiburu eta Nestor... [+]
Badira erakusketa madarikatuak. Horietako bat izan zitekeen Nestor Basterretxeari Donostiako Tabakaleran dagoen Kutxa Kultur Artegunea aretoan eskaintzen zaiona, inauguratu eta handik astebetera itxi behar izan baitzituen ateak. Ekainaren hasieratik urrira bitartean baina,... [+]
Argazkigintzaren Nazioarteko Eguna ospatzen du Zarautzeko Photomuseumak gaur, abuztuaren 19an. Aurten Nestor Basterretxea omendu dute, artistari buruzko dokumentalaren proiekzioarekin.
Senideak, lagunak eta euskal gizarteko ordezkariak bildu dira astelehenean Nestor Basterretxearen hiletan. Donostiako Zorroaga eliza izan da eskultore bermeotarraren omenezko ekitaldia ospatzeko aukeratutako lekua, nahiz eta ez den hileta erlijiosoa izan.
“Uso zuria, uso gorria, dantzan nabil suaren gain…”. Nestor Basterretxea hil dela jakin dudanetik haurtzaroko soinu bandaren parte den abesti hura dabilkit buruan. Basterretxeak berak zioenez, beharbada euskaldunok ahozkotasuna transmititzeko joera... [+]
Eusko Legebiltzarreko buruan dagoen zazpi adarreko zurezko zuhaitza, Donostiako Bakearen Usoa, Renoko (Nevada, AEB) "Euskal Artzainari" monumentua ikustean etorriko zaio herritarrari Basterretxearen izena.
1940ko abenduan Alsina baporea Frantziako Marseilla hiritik abiatu zen ehunka errefuxiatu zeramatzala, tartean zen 16 urteko Nestor Basterretxea mutikoa. Ia bostehun egun geroago iritsi ziren Argentinara, itsaso zabaletan eta basamortuetan oinazea jasan ondoren.
Hauxe da... [+]
5.000 biztanle inguru ditu Senperek, baina arlo kulturalean tamaina handiagoa duten herri asko baina bizkorrago dabil azken urteotan. Andoni Iturriozek zaharberritutako Larraldea etxeak badauka horrekin zerikusirik; erakunde publikoen sostengurik gabe, etxea erabiltzen... [+]
