Oroimen galera guztiak ez dira berdinak
Despiste txikiekin hasten dira. Datak eta telefono zenbakiak ahazten zaizkie, erosketak egitera joan eta produktu batzuk hartu gabe itzuliko dira etxera. Etxean ohikoak diren tresnak leku desegokian jarri edo gordeko dituzte; plantxa labean, esaterako. Eta pixkanaka ekimena galduz doaz, ez dute diruaren esanahia ulertzen, edo ez dira esandakoaz gogoratzen. Suminkorrago daude. Galduta baleude bezala. Beldurra handitu egiten da beren gogo-bihotzetan. Hitz egiteari uzten diote. Ez dituzte senideak ezagutzen, ezta gertuenekoak ere.
Alzheimerrak jotako pertsona baten deskripzioa, krudel bezain lazgarria, izan daiteke aurrekoa. 65 urtetik gorako herritarren %10ek garatzen duen gaitza denez, oso kontuan hartzekoa da. Oraingoan, baina, Alzheimerra eta beste dementzia batzuk albo batera utzi eta adinak aurrera egin ahala gaitasun mentaletan, oroimenean batez ere, gertatzen diren galerak eta murrizketak aipatu nahi nituzke.
Zahartzen garen heinean oroimena galduz joatea prozesu erabat normala da, Alzheimerra edo zahartzaroko dementziak bezalako trastorno neurologikoetan gertatu ohi den beste galera mota horietatik bereizi beharrekoa. Nola bereizi, ordea, oroimenaren galera normala galera patologikoetatik?
Ahanztura motak
Gauzak non utzi ditugun edo zein astegunetan bizi garen ez akordatzea, zenbakiekin akatsak egitea... edonork egin ditzakeen hutsak dira, adinean aurrera goazela batez ere. Baina ordura arte ohikoak eta egunerokoak diren jarduerak –sukaldean betidanik prestatu duen errezeta adibidez– egiteko ezintasuna, edo sarritan joan izan den lekuren batera joateko gai ez izatea, horiek bai, horiek kezkatzeko moduko hutsegiteak dira.
Bestalde, memoriaren galera normala apenas aldatzen da denborarekin. Dementziaren edo Alzheimerraren kasuan, ordea, eboluzioa progresiboa eta oso bizkorra izan ohi da, denbora laburrean. Gainera, dementziak jota dauden pertsonengan oso arrunta da non dauden ere ez jakitea, kalean “galtzea”, eta abar. Gaitzaren eraginez, sarritan agertzen dira umore aldaketa bat-batekoak edota neurririk gabeko erreakzioak –haserrealdiak nahiz tristura handiak–, eta maiz harreman sozialei uko egitea.
Ohitura onekin, memoria hobea
Mens sana in corpore sano esaera zaharrak dioen moduan, burua argi edukitzeko gorputza ere sano edukitzea komeni da. Beraz, urteekin batera agertzen diren ahanztura “normal” horiei aurre egiteko ezinbestekoa da, hasteko, bizi-ohitura onak edukitzea: ariketa fisikoa egitea; dieta osasuntsua, antioxidatzaile ugarirekin, frutak eta berdurak batez ere; bizitza lasaitasunez hartzea, estresa uxatuz; gustuko zaletasunei eustea, sudokuak egitea edo kartetan aritzea besterik ez bada ere...
Oroimena indartzen eta trebatzen jarraitzea ere komeni da. Horretarako aski da egunero-egunero zerbait berri memorizatzea, egunkariko titularrak besterik ez badira ere. Memoria indartzen lagunduko dizute, halaber, malba zuria, milorria edo ezkaia bezalakoak infusioan hartzeak.
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]
2025 amaitu baino lehen Gernikako Estatutuan jasotzen diren eskumen guztiak izatea espero du Jaurlaritzak. Oraindik 25 eskumen falta dira. Transferentzia Batzordea aurreko astean biltzekoa zen baina "agenda arazoak" zirela eta atzeratu zuten.
Azken dantza hau izena du Duplak egin duen aurtengo abestiak eta Senpereko lakuan grabatu zuten bideoklipa. Dantzari, guraso zein umeen artean azaldu ziren Pantxoa eta Peio ere. Bideoklipa laugarrengo saiakeran egin zen.
“Kasu, ez gitxu lo!”. Gure denbora eta manerekin baina heldu gira.
Azaroaren 25ean Baionako elgarretaratzera joan ez joan eta autoak nola partekatu pentsatzetik (joan-jina bi oren), bat-batean Lartzabalen elgarretaratze bat antolatu genuen, eta 47 emazte bildu!... [+]
Alemaniako Poliziak asteleheneko gertakariaren arrazoiak "politikoak" zirela baztertu duen arren, 35 urteko Alexander Scheuermann Ring Bund talde neonaziko kide zen. Bi hildako eta hamar zauritu utzi dituen atentatuaren egileak sare sozialetan "gorroto mezuak"... [+]
“Bi pertsona mota daude munduan: euskaldunak, batetik, eta euskaldunak izan nahiko luketenak, bestetik”. Gaztea zela, Mary Kim Laragan-Urangak maiz entzuten omen zuen horrelako zerbait, Idahon (AEBak), hain zuzen. Ameriketan jaio, hazi, hezi eta bizi izandakoak 70... [+]
Martxoaren 8a, Emakumeen Nazioarteko Eguna, munduan zehar milioika emakumeontzat berdintasuna, eskubideak eta justizia eskatzeko borroka eguna da. Hala ere, gerrek, gatazkek eta politika militaristen hazkundeak markatutako testuinguru global batean, inoiz baino premiazkoagoa da... [+]
Geroa Baiko lehendakari eta Nafarroako lehendakariorde izandakoa enpresa bati 2,6 milioi euroko diru-laguntzak ustez modu irregularrean emateagatik zegoen auzipetuta, Davalor auzia deiturikoan. Nafarroako Probintzia Auzitegiak erabaki du auzia behin betiko artxibatzea, legalki... [+]
Nahiz eta Nazio Batuen Erakundeak (NBE) 1977an nazioarteko egun bat bezala deklaratu zuen eta haren jatorriaren hipotesi ezberdinak diren, Martxoaren 8aren iturria berez emazte langileen mugimenduari lotua da.
Euskal Herriko Bilgune Feministak deituta elkarretaratzea egin dute Hernanin Iratxe Sorzabali elkartasuna adierazi eta "babes osoa" emateko. Inkomunikatuta egon zen uneak berriz ere epailearen aurrean kontatu behar izatea, "bizi izandakoak utzitako ondorioen... [+]
Lantzeko inauteri txikien kalejira ikusle guztien begietara urtero modukoa izan zen. Txatxoak, Zaldiko, Ziripot eta Miel Otxin herriko ostatuko ganbaratik jaitsi eta herritik barna bira egin zuten txistularien laguntzarekin. Askok, ordea, ez zekiten une historiko bat bizitzen... [+]
Errekaldeko Gaztetxearen aurkako huste-agindua heldu da jadanik. Espazioa defendatzera deitu dute bertako kideek.
79. urtean, Vesubio sumendiaren erupzioak errautsez eta arrokaz estali zituen Ponpeia eta Herkulano hiriak eta hango biztanleak. Aurkikuntza arkeologiko ugari egin dira hondakinetan; tartean, 2018an, gorpuzki batzuk aztertu zituzten berriro, eta ikusi zuten gizon baten garuna... [+]
Leporaturikoa ez onarturik, eta sare sozialetako kontuak "lapurtu" zizkiotela erranik, salaketa jarri zuen Arabako campuseko Farmazia Fakultateko irakasleak. Gernikako auzitegiak ondorioztatu du ez dagoela modurik frogatzeko mezu horiek berak idatzitakoak diren ala ez.
Lan baldintzen "prekarietatea" salatzeko kontzentrazioa egin zuten asteartean egunkariaren egoitzaren aurrean. Abenduaren 2tik sindaura greban daude langileak eta mobizlizazioak "areagotzea" erabaki dute orain.