Jon Enparantza abokatuarekin izandako solasaldiaren azken hitzak  dira honako hauek, etorkizun politiko hurbilaz galdetutakoan: “Ez dakit. Ikusteko dago gobernu berriaren jarrera. Mariano Rajoy  zuhur ari da. Itxuraz, modu sakonagoan hartu nahi du euskal afera. Gobernu berriak kristoren ‘pastela’ dauka: krisi ekonomikoa, estatua egokitu beharra... Ziur aski, diseinu politiko osoa prestatzen ari dira. Zein erabaki hartuko duten? Euskal gatazkari dagokionez, aurreko gobernuak baino baldintza hobeak ditu honek. Gobernu ohiaren praktika mugatua izan da oso: agian ezin izan du, baina nahia ere ez du agertu. Ausardiarik ez du izan PSOEk”.

Nolakoa da uneon, Espainiako Botere Judizialaren jarduera?

Azkeneko urte honetan gertaera politikoak abiadura handiz eman dira, baina gure eremuan –eremu edo botere judizialean– aldaketa positiborik ez da izan. Egoerak berdin jarraitzen du. Espainiako Botere Judizialaren abiapuntuan bere independentzia eskasa dago. Normalean, botere politikoak, botere exekutiboak, justizian presionatzen du. Espainia horren adibide garbiena da. Horrek ez du esan nahi beste estatuetan ematen ez denik, presio politikoa beti dago administrazio judizialaren aurrean. Espainian baina, euskal afera dela medio, arazoa areagotu egiten da. Espainian zuzenbide estatua dagoenik ezin da ukatu, baina berau demokratikoa denik oso kuestionatua da. Justizia administrazioaren abiapuntua eskasa da, estatu arrazoia nagusitzen denean, jarrera ez demokratikoa agerikoa da.   

Epaileen artean, justizia elkarteetan, ba al dago jarrera berririk aro berriaren aurrean?

Ez, edo gauza gutxi, tamalez. Zentzu horretan komeni da gogoratzea, Garzonek judizializatu zuen “dena ETA da” teoria polizialaren kontra epaile batzuk agertu zirela. 4. Sekzioko epaile hauek teoria horren kontrako erabaki judizial batzuk ere hartu zituzten. Auzitegi Nazionala bunker bat da, gotorleku bilakatu da. Finean, gaitz bat da. Batzuetan, botere eta administrazio judizialean ahots batzuk altxatu dira, baina  makinaria hori desaktibatzeko borondate politikoa beharko da. Hemendik aurrera, agian, ahots batzuk entzungo dira egoera politiko berria dela-eta.

Europako esparru judizialetan, berriz, jarrera berririk bai?

Momentuz han ere ez. ETAren azken su-eten iraunkorretik eta behin betiko su-etena bitartean, gobernu aldaketa garaia izan da. Gobernu berriak agian denbora behar du. Ziur aski, Espainiako egoera politikoa egonkortzen bada, jarrerak aldatuko dira nazioartean. Azken urteetan, Espainiako Gobernuaren kontrako erabaki judizial batzuk eman dira Estrasburgon. Baina, funtsean, hango justizia Espainiako botere politiko judizialarekin lerrokatu da. Pentsatu nahi dut, Aieteko Adierazpenak eragin politikoa izango duela.

Egoera politiko-judiziala desaktibatu daiteke? Nola?

Indargabetuz. Auzitegi Gorenak lehen aktibatu zuena kolpe batez desaktibatuz. Noski, ez da erraza, azken 30 urteetan zuzenbidearen teoria eta aplikazioa mutur-muturrera eraman dituzte, ikuspegi errepresiboaren mugaraino. Hain absurdua da, ezen, kasu batzuetan zigor osoa lehenago betetzen dela zigor kondizionala baino. Gure kasuan, egoera muturreko hori 73 presori aplikatu zaie. Horietatik 49 kondena amaituta, bahituta dituzte.

Parot doktrinaz ari zara.

Bai. Parot dokrinaz baino, Espainiako Auzitegi Gorenaren doktrinaz. Kasu gehienetan, zigorra beteta eta kalera irteteko unean, presoei bezperan adierazten zaie doktrina aplikatuko zaiela. 20-25 urte bete ondoren, beste 10 urte gehitzen zaizkie. Hori oso larria da. Presoen kolektiboak jaso duen zigor gogorrena da. 2006an Auzitegi Konstituzionalak jarri zuen indarrean neurri hori de facto Loiolako prozesua pil-pilean zegoela. Bizi arteko zigorra da. Irizpide berri hori zuzenbidearen kontrakoa da guztiz. Noski kontestu politiko batean indarrean jarri zuten eta helburua bete dute. Eskandalu izugarria da, orain gutxi Auzitegi Konstituzionalak berak, nonbait interpelatua sentituta, “todavía es pronto para tratar el fondo” esan du!

Alegia...

Gu, abokatuok, testuinguru horretan ari gara, askatasun izapideak egiten. Baina hauek ez dira berriak. Baldintzapeko eskaerak aspaldikoak dira. 2003ko legea berritu ondoren, hainbeste zorroztu eta hain urrun eraman zutenez, zirrikiturik ez dago legea bera aplikatzeko, presoak baldintzapean ateratzeko damutu gabe. Baldintzapean ateratzeko, hirugarren graduan egon behar du presoak, denboraren hiru laurdenak beteta eta “jarrera ona” izan. “Buena conducta” delakoa aplikatzean, espetxe administrazioak arbitrarioki edo diskrezionalki jokatzen du. Zer ote da “buena conducta”? Izan ere, jarrera on horretan “responsabilidad civil, colaboración, repudio, perdón...” kontzeptuak sartu dituzte-eta.

 Preso gaixoen egoera berriz nola kudeatzen duzue uneon?

Berdin-berdin. Gatazka armatuak eragindako ibilbidean, makinaria errepresio juridikoa hainbeste garatu dutenez, preso gaixoekin ere berdin jokatu dute. Guk, legeak dioenari jarraikiz, presoaren baldintzapeko askatasuna eskatu ohi dugu. Espetxe sisteman badago irizpide bat: malgutasuna. Egoera ezberdinen aurrean modu ezberdinez aplikatzeko. Espetxe arinduarekin egin dute, askatasun kondizionala aplikatu ordez. Halere, askatasuna kondizionala ez emateko baldintza zorrotzak asmatu dituzte. Beraiek sortutako amaraun juridiko hori desegitea arazoa bilaka dakieke orain, edo aitzakia.

(...)

Gainera, preso gaixo larriez gain badago beste multzo handia. Adinez nagusiak dira, espetxe denbora luzea daramate. Preso batzuek 70 urte inguru dauzkate, 20 urte luze daramatzate barruan. Gaixo-gaixo izan gabe egoera larriak bizitakoak. Kolektiboarentzat premiazkoa da muturreko egoeran aurkitzen diren kideak kaleratzea. Eta horretara datoz, une politiko esanguratsu honetan azken hiletako ekimenak.   

Euskal Herrian batzeko eskaera egin du EPPK-ko preso bakoitzak. Zer iritzi duzu erabaki horretaz?

EPPK-k azken agirian dioenez, eztabaida prozesu bati heldu dio. Egoera politiko eta estrategia lantzeko erabakia hartu dute eurek ere. Askotan esan dute, Kolektiboak gatazka politikoaren parte eta ondorioa den heinean, presoek konponbide demokratikoaren parte aktiboa izan behar dutela. Bere kokapena berritu eta eguneratzeko asmoz ari dira. Kontestu horretan planteatu da eskaera orain, gaixo eta baldintzapean daudenen kaleratzea sustatzeko, Auzitegi Goreneko doktrina indargabetu aldera, baita Euskal Herrira presoak ekartzeko ere.

Artean, bi estatuen jazarpen jarrerak indarrean segitzen du.  

Ez da erraza hori eramatea, noski. Ezker abertzalearen erabakiak   astindu handia ekarri du politikagintzara. Euskal Herrian ematen ari diren urratsak barneratzea ez bada erraza, pentsa 1.000 kilometrora preso dagoen batentzat. Prozesu ezberdinak bizi izan ditugu lehenago ere, definizio edo diseinu ezberdinak izan dituzte. Oraingo honek aurreko bien jokabideak jasotzen ditu, oraingo prozesua aurrekoen esperientzien bidez ari da garatzen. Ezker abertzalea legez kanpo eta zokoratua izatetik ateratzen ari da. 10 urteren ondoren indar handiz plazaratu da. Itxaropenak handiak dira. Azken bisitetan harreman estua garatu dugu presoekin, eta  euren ilusioa eta interesa jaso ditugu. Baina, beste aldean ez dago ezer ordainean, alderantziz: egurra, euroaginduak, estradizioak, aurreko bi urteetan torturaren bidez izugarrizko sarraskiak egin dituzte. Errealitatea hori da, ilusioa bai, baina oinak lurrean dituzte presoek.

Bilbora deitutako euren aldeko manifestazioa kolosala izango omen da.