“In the orphanage, hunger continued to torment Oliver and his friends: they were given nothing but burruntzales a day, except on holiday, which gave them a piece of bread with the papilla. Three months later, the children risked asking for more food, and after putting in suertes, it was Oliver's turn to make the petition. (…) The child was locked up for a week in a cold, dark room, where he spent days and nights, weeping bitterly. Only in the dining room they let him leave the room to be beaten in front of his friends.” Oliver, referred to in the paragraph, is called Twist, and the words are written by Charles Dickens. And that's the image that most of us have received and that the movies or literature have given of cribs or houses of mercy for children. Eva García Magkidá, for his part, has collected the history of the house Fraisoro in the book The Children of Fraisoro. He wanted to reflect the harsh reality, but he also explained that the basis was laid for starting to deal with these tragedies in a different way.
In 1900 the Provincial Savings Bank of Gipuzkoa made a donation of 20,000 pesetas for the construction of the new house cribs. Before that, in most cases, children abandoned by poverty were deposited on the bulls of Gipuzkoa – at the gates of the convents were used to anonymously leave the children – and since 1844 the Provincial Council of Gipuzkoa was in charge of the esposits – the children were in the hands of the institutions. But the wet-nurses' network wasn't enough, the resources were not enough, and the mortality rate for these children was huge. At the end of the 19th century, there was a change of conscience towards children: a movement was initiated to protect the health and rights of children. The desire to improve the husbands sector also reached the Gipuzkoan administration, and the assistance from the savings bank was essential.
The Fraisoro house in Zizurkil opened its doors in the summer of 1903 to some 40 children who were on the Donostian lathe, and some 14,000 children would go there until the center closed in 1994. In 1913, lathes were removed in order to facilitate abandonment. The children came from the maternity wards of the hospitals of Donostia and Tolosa. Otherwise, they had to surrender to the portal. That year, a maternity room was installed in the same cot house, but immediately became small and in 1921 the mother house was built next to the otra.Uno of the main objectives of
Eva García has been to make visible the reality of these women: “Those who had the support of the family also had to endure a very harsh situation abroad, in society.” There is no concrete profile of these mothers: “There was everything. There were women from the world of prostitution and in a marginal state, but they were not the majority”. Many simply ended up dealing with their boyfriends in Fraisoro. And there were also some who were forced by their relatives or superiors.
Feeding newborns was essential for their survival. It was soon found that artificial milk increased mortality, so the nursing mothers were advised to breastfeed the children, both outdoors and indoors. In addition, the affective bond generated by natural breastfeeding facilitated the child's stay with the mother or the nurse who breastfed.
Most of the external nurseries were home-dwelling, newly disappeared and, therefore, in perfect state of lactation. The wetsuits were rewarded. In 1916, they paid 26 pesetas a month to babies to breastfeed, and as the children progressed in their age, less; thus, the pay for care of children aged 5 to 6 years was 10 pesetas.
Most of the insides were single mothers who had had the child in Fraisoro or in the hospital. The Administration also gave them free hospital delivery and the medical expenses and financial assistance they received. As a counterpart, in addition to the mother's birth at home, the creature had to have drunk two months. After the deadline, most left Fraisoro, but there were people who did not want or could not come home. They could remain as nursery and, in addition to maintenance, they charged a salary. In order to enter Fraisoro, in addition to being a Gipuzkoan, the pregnant woman had to have a subordinate economic resource. Those who did not meet this condition were given the possibility of being there, paying maintenance expenses. They were called honorable or payable and had privileges over others, such as individual rooms. To go to Fraisoro, besides economic reasons, there were often “social” reasons. “Very few women had economic independence,” says Eva García, “and the boyfriend and, above all, the father had no choice but to obey.”
Some children came out of Fraisoro from the hand of the nurseries or mothers. In 1940, for example, 28 children left with their mother and 48 with their nurseries. Later, some nurseries regarded children as children in practice – although those who had biological children could not officially adopt the espositors – but others brought them back home.
In 1923 Fraisoro gathered the largest number of children: 333 in total. In the 1930s, this figure was not reduced to 200, and by 1976, more than 100 children a year went through it. The highest number of deliveries, however, was recorded in 1948. In that year, 76 children were born in Fraisoro and in the rest of the years the number was around 50. Since 1960 there has been a sharp decline and since 1968 there has been no delivery due to the tendency to transfer to external hospitals.
As for the mortality rate of prisoners, data from the Gipuzkoan institution were very positive compared to those from the inclusions in the area. The mortality rate for children who entered with their mother in 1943 was 0.7 per cent and for those who arrived without her 26.1 per cent. The data for the listing in Bizkaia were the same. But in Álava, 44% of the children without a mother and 63.6% of those who have arrived with their mother died that year, as in the Clusa of Madrid.
Does this mean that Fraisoro was better than the inclusions around him? The origin of the mothers who had entered Fraisoro may lead us to a similar conclusion, since they were from outside the province. In 1930-1950 alone, Gipuzkoan mothers accounted for 64% of mothers; 13.9% were Navarre, 4.6% came from Bizkaia, 2% from Valladolid and 2% from the French State.
Many praised the service of the Provincial Council of Gipuzkoa, such as the writer José María Salaverría. In an article published in the journal ABC in 1910, Fraisoro was considered a palace. According to his own words, many of the lords who visited the nursery said that they would have no disadvantage in abandoning their children. “Marble, tap water, air and light, clean dryers, stucco floors, varnished walls; everything is clean, rich, rich, and excellent at the Casa de Cunas de Gipuzkoa”.
But as the article progresses, the writer leaves the building and looks at the children, for whom they are “children of pain.” Finally, he asks whether there will be a more lenient piety for these children in the future, if it is not more merciful to remove children from the pain with life than to condemn them to live like this.
For its sake, however, the Provincial Council of Gipuzkoa was not of the same opinion. As Eva García says: “They wouldn’t do everything right, they didn’t even have the knowledge we have today in psychology, they were limited,” but, in general, it praises the will of the institutions, of the doctors, of the daughters of Charity and of the majority of the workers there exercised, in a difficult balance between the rights of mothers, children and adoption families. “Although far from perfection, taking into account also the religious character of the society of the time, I think they managed with a certain order the resources they had. The problem was not in Fraisoro, the problem was society, despite wanting to hide in Fraisoro.”
Inklusak aitzindari izan ziren, hein handi batean, haurren osasuna sistematikoki kontrolatzen eta osasun azterketa horien emaitzen inguruko hausnarketa egiten. Hala, puerikulturaren eta pediatriaren hastapenek etxe horietan izan zuten sorburua, eta gero gizarte osora zabaldu ziren.
Ospitaletako erditze-gelek ere badute zer eskertua babes etxe horiei. 1920ko hamarkada arte soilik haurdun ezkongabeek erditzen zuten ospitaletan, haientzat propio prestatutako erditze gelatan. Ondoren, pobreen erditze zailenak ospitaletara eramaten hasi ziren, eta pixkanaka ospitalean erditzeko ohitura gizarte klase guztietara zabaldu zen.
Eta espositoak esne artifizialaren akuri ere izan ziren. Fraisoron bertan, hasieran edoskitze artifiziala erabiltzea proposatu zuten. Baina behi esne egokitua hartzen zuten haurren heriotza tasa askoz handiagoa zen sehaska etxeetan. Horrenbestez, haurrei inudeek bularra ematea lehenetsi eta bultzatu zuten. Eta, aurrerago, esne artifiziala hobetuz joango zen, haurrentzat kaltegarria ez zen formula lortu arte.
10.829 espositoaren ama. 1954
“Egunero, goizeko zazpietan meza izaten zen. Inork ez gintuen behartzen hara joaten. Nahi zuena joaten zen. Han ez zen inor ezertara behartzen. Hori bai, errespetua eta umeak ondo tratatzea behar-beharrezkoa zen. (…) Nik hiru ume neuzkan nire kargu. Bularra nireari eta Fernandito izeneko beste bati ematen nion. (…) Ni han zoriontsu izan naiz eta, handik ateratakoan, babesetik, zu eta zure haurraren bizitzaren kargu egitea salto handia da. Nire gurasoek ni bakarrik bueltatzea nahi zuten, haurrik gabe”.
11.283 espositoaren ama. 1963
“Garai hartan hura leku marjinala zela sinisten zuen jendeak, baina marjinaletik gutxi zuen. (…) Esan behar dut bi urte haietan haurra adopzioan emateko presioak jasan nituela Diputazioaren bidez, baina nik garbi nuen ez nuela inoiz hori egingo. Hori izan daiteke han izandako esperientziarik mikatzena edo itsusiena. (…) Jaten ere primeran ematen zuten; pentsa, tarteka ardoa ere eskaintzen ziguten! Ez genuen ezeren falta! Nik hangoaz ona besterik ezin dut esan”.
3.051 ama. 1974
“Haurdunaldiaren bosgarren hilabetean sartzera nindoala erabaki nuen ez nuela herrian gelditu nahi. Herri txikia zen eta jendearen esamesetatik ihes egin nahi nuen (…) Herri txiki bateko presiotik joanda oso leku aurrerakoia iruditu zitzaidan. Tratua oso ona zen eta, han emandako hiru hilabeteetan, gauza asko ikasi nuen: haurrak zaintzeari buruzkoak, hauen dietak nolakoa izan behar duen… Baina denak giro misteriotsu batez kutsatua zirudien: nesken arteko girorik ez zen sustatzen, inork ez zuen bere zirkunstantzien berri ez eman ez galdetzen…”.
8.184 espositoa
“Ni, ia denak bezala, bularra eman zidan inude batekin atera nintzen Fraisorotik egunak nituela, baina 5 edo 6 urterekin Fraisoro Etxera bueltatu ninduten. Zaila badirudi ere, gogoan dut egun hura. Barrena sartu ginen eta han zeuden moja denak. Gogoan dut nola leiho batetik ihes egin nahi nuen. Leiho altuak ziren eta ni, haietako batera igota, handik eskapatu nahian. Moja batek handik jaisteko nola hanketatik tira egiten zidan oso gogoan dut oraindik. Moja haiek emakume onak ziren. Ni neu, gaizto samarra”.
4.512 espositoa
“Ni eskolan konturatu nintzen anai-arreben artean abizen ezberdin ugari erabiltzen genuela eta oso arraroa egin zitzaidan. Etxera bueltan aitari horren galdera egin nion eta berak garbi esan zidan kontua nola zen, anaia J.M. eta biok nondik gentozen eta zergatik. (…) Tarteka, helduak ginela, inspektorea etortzen zen baserrira, gure berri izateko. Gogoan dut herrena zela eta oso gizon jatorra”.
10.166 espositoa
“Fraisoron jaio nintzen. Handik hilabete batzuetara, hidrozefalia izan nuen. Egoera horretan haur gehienak hil egiten omen ziren, baina, arazoak arazo, mediku eta mojen zaintzari esker, aurrera egiten nuen nola hala. (…) Ni hartu ninduen bikotea 50 urteko gizonak eta 30 bat urteko emakumezkoak osatzen zuten. Jo egiten zuten elkar eta, ondorioz, ni ere bai, biek egurtzen ninduten. Pentsa, tximinia gainean arbasta bat zeukaten ni jotzeko! (…) Ama eta…, aita eta…, ez…, niretzat hitz horiek ez zuten zentzu handirik. Ni inork ez ninduen besoetan jaso, ezta muxurik eman ere”.
Jose Antonio Alustiza (1916-1992), 1951-1986 urteetan mediku zuzendari
“Haurra eta ama babesten saiatu behar dugu, eta ez aita, orain bezala, aita baita gehienetan errudun nagusia”.
Victor Ormaechea, 1986tik mediku
“Ni arduradun izandako urte hauetan guztietan bi haur hil dira bertan, batek bat-bateko heriotza izan zuen, Down sindromeaz aparte zeuzkan bestelako konplikazioengatik, eta geroago Loistarainen kokatuak ginenean, beste bat Hiesak jota. Edozein gizarte-mailan eman daitekeen heriotza tasaren antzerakoa izan da nik han ezagutu dudana”.
Mila Larburu, 1976-1984 urteetan langile
“Oraindik gogoan dut, aurreko zelaian, manta baten gainean, ume denak pila bat eginda nire gainean, barrez; edota, haien siesta garaian, amekin terraza eder hartan izandako kafe-solasaldiak: beren egoerari buruz, munduaz… Ama batzuk bertan bizi ziren. Haurrak 5 urte izan arte, horretarako eskubidea zuten. Beste batzuk ordea, kanpora irteten ziren lanera eta asteburuetan bisitan etortzen ziren. Dirua zutenean, taxian agertzen ziren, bestetan dirurik ez eta telefono dei batekin konformatu behar izaten zuten haurrek. Horrelakoetan, pena ematen zidan, haurra guapo-guapo prestatzen genuen bisitarako eta, gero, ama azaldu ez”.
Andres Izaskun 1916ko maiatzaren 14an jaio zen. Handik ordu gutxira, Fraisoro Etxean utzi zuten. Urtebete zuela, Oarsoaldeko senar-emazte batzuek jaso zuten, eta 1922an Andresen harrera patentea gauzatu zen. Baina 1925ean Andresi tuberkulosiaren oinarria zuten tumore batzuk diagnostikatu zizkioten aldakan. Orduan, familiak Andresen ordez beste haur bat eskatu zion Probintziako Espositoen Batzarrari (PEB), eta, eskaera onartuta, Andres erakundearen kargu gelditu zen bigarrenez.
Ospitalean bost urte eman ondoren, Tolosako Errukietxera eraman zuten. Ikasle ona izaki, Donostiako Lanbide Eskolan matrikulatu zuten lehenik, eta gero Iruñekoan sartzen saiatu zen.
Baina 1936an, gerra piztu zenean, 20 urteko gaztea Errukietxera itzuli zen. Hango espositoen egoera gordina ikusita, hura aldatzeko ahal zuen guztia egingo zuela erabaki zuen. Hala, 1941ean PEBn idazlari lanetan hasi zen, garaiko espedienteak kontu handiz eta xehetasun osoz osatzen eta zaharrak erreskatatzen. Handik hiru urtera agente ikustari izendatu zuten, eta 1955etik 1981era zerbitzuko ikuskatzailea izan zen.
Bulegoko lanak sekula baztertu gabe, haurtzaroko gaixotasunak herren utzitako gizonak Gipuzkoa osoa ibili zuen, herriz herri, baserriz baserri, askotan oinez, haur baten eskaera egiten zuten ezkontideen eta hartutako haurren kontrola egiteko. Eta etxera iristean ere ez zen haren lana amaitzen, espositoak eta amak maiz etxera joaten baitzitzaizkion aholku eta babes eske.
Eva Garciak funtsezko iturri izan ditu Andresek osatutako txostenak, ez soilik datu guztiak jasotzen zituelako, baita lehenago dokumentu ofizial hotzak zirenak xehetasun eta inpresio sentiberez bete zituelako ere. Egileak liburuan dioenez, “gizon ulerbera zen; ikusi besterik ez dago informeetan amei eskaintzen zizkien esaldietan, bakoitzaren nortasunaren alde positiboa islatzeko egindako ahaleginak”.
1992an zendu zen Andres Izaskun, 6.397 zenbakidun espositoa.
Azken aldian, asteburuetan, Internet ez dabil ondo. Hasieran, zaila zen webguneei ezarritako blokeoen zergatia ulertzea; orain, badakigu Espainiako La Ligak agindu zituela, futbola modu ilegalean emititzea saihesteko. La Ligaren blokeoak euskal domeinuei eragiten dien... [+]
Bilbon eginiko aurkezpenean iragarri dute ekitaldia, euskarari "arnas berri bat emateko eta behar duen indarraldia gorpuzten hasteko" lehen urratsa izango dela nabarmenduta. Euskaltzale guztiei, baina, oro har, "justizia sozialean eta gizarte kohesioan aurre... [+]
Aljeriatik datoz Mohamed eta Said [izenak asmatuak dira], herri beretik. “Txiki-txikitatik ezagutzen dugu elkar, eskolatik”. Ibilbide ezberdinak egin arren, egun, elkarrekin bizi dira Donostian, kale egoeran. Manteoko etxoletan bizi ziren, joan den astean Poliziak... [+]
Olatz Salvador
Noiz: martxoaren 15ean.
Non: Deustuko jaietan.
------------------------------------------------
Martxoak beti du deustuarrontzat kolore berezia; urtero ospatzen ditugu jaiak, San Jose egunaren bueltan. Bi asteburu bete festa, eta urtetik urtera Deustuko... [+]
Euskal Herrian Euskarazek manifestazioa deitu du apirilaren 6rako, 11n EHEko bi kide epaituko dituztelako. Hiriburuetatik autobusak antolatzen ari dira. Bi helburu bete nahi dituzte, batetik, epaituak izango diren bi kideei babesa erakustea, eta bestetik, euskararentzat justizia... [+]
Pazienteek Donostiara joan behar dute arreta jasotzeko. Osasun Bidasoa plataforma herritarrak salatu du itxierak “are gehiago hondatuko” duela eskualdeko osasun publikoa.
EH Bilduk galdera sorta bat erregistratu zuen Eusko Legebiltzarrean Donostiako Metroaren igarobideko lanen gainkostua argitzeko. Informazio hori atzo jakinarazi zuen Susana Garcia Chueca Mugikortasun sailburu sozialistak.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Seaska Sarean inklusio egoeran dauden 165 ikasleei laguntza bermatzeko hasi dute kanpaina, antolaketa propioa eratuta. Frantziako Hezkuntza Ministerioaren jarrera salatu dute kanpaina aurkezteko prentsaurrekoan, behar bereziak dituzten haurren inklusiorako baliabide... [+]
Martxoaren 19an amaitu zen proiektua aurkezteko epea, baina Errioxako PSOEk adierazi du Forestalia enpresak "interesa baztertu" duela. Enpresak bi parke eoliko eraiki nahi zituen Aragoiko lurretan, baina oraindik ez ditu lortu baimenak eta hori dute egitasmoa... [+]
Muga-zergak apirilaren 2tik aurrera ezarriko dira eta altzairuari eta aluminioari ezarritakoei batuko zaizkie. "Gurekin negozioa egiten duten eta gure aberastasuna eskuratzen duten herrialdeei ezarriko dizkiegu", AEBetako presidenteak adierazi duenez.
%90eko jarraipen "ia erabatekoa" izan du grebak, sindikatuen arabera. Gasteizko parkeak, lorategiak eta eraztun berdea mantentzen dituzte Enviser azpikontratako 90 langileek.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]