Fusio nuklearrak itxaropen handiz eta desilusio handiz betetako historia luzea du. 1954an, Ameriketako Estatu Batuetako Energia Atomikoaren Batzordeko presidente Lewis Straussek zoritxarreko esaldi bat bota zuen: esan zuen egunen batean fusio nuklearraren energia hain merkea izango zela, ezen ez zuela mereziko erabiltzaileei kobratzea ere (“too cheap to meter”, merkeegia neurtzen ibiltzeko). Ia hirurogeita hamar urte geroago esan dezakegu historian egindako aurreikuspenik txarrenetakoa izan zela. Fusio nuklearrezko energia ez bakarrik ez da merkea, baizik eta ez da existitu ere egiten energia erabilgarri moduan.

Fisio nuklearra ez bezala, zeinak onerako edo txarrerako energia sortzen baitu kontrolatutako baldintzetan (eta arma moduan ere kalte handia eragin dezake), fusio kontrolatua oraindik ere da hurbildu ahala urruntzen diren berehalako ilusio horietako bat. Urteetan zehar metodo asko proposatu dira hori lortzeko, batzuk exotikoak, beste batzuk konplikatuak, beste batzuk engainagarriak ("fusio hotza", adibidez). Eta guztiak ziren garestiak. Mende batez horren bila ibilita, inork ezin izan du aurkitu praktikan funtzionatzen duen ezer.

Eta orduan, zer da egunotan Lawrence Livermore laborategitik zabaldu den fusio nuklearrean egin omen delako "aurrerapen historikoari" buruzko iragarki hau? Esan digute fusio esperimentaleko instalazio batek lehen aldiz lortu duela energia gehiago sortzea erreakzioa hasteko behar izan duena baino. Esan dezagun hori hein batean dela egia: egia da soilik fusioaren beraren energia-balantzea hartzen badugu kontuan, baina ez da egia baldin eta sistemaren energia-galera saihestezinak kontuan hartzen baditugu.

Hitz batez, "aurrerapen historikoa" ez da batere aurrerapen. Erabilitako teknologian ez dago ezer berririk: 1950etako hamarkadan sortutako "konfinamendu inertzial" bera da beti. Ordutik hona xehetasun asko hobetu dira eta ekipo handiago eta indartsuagoak eraiki ere bai. Baina oso urrun gaude erabilera praktikoetatik. Laborategiko ikertzaileek berek ere esan dute “10 urte gehiago” beharko direla. Batzuek 20 urte aipatzen dituzte eta beste batzuek 50. Horixe da “zenbakiak aliritzira botatzea” ["dare i numeri del lotto", italieraz] esaten diogunaren adibide bikaina.

Egoera irudikatzeko, imajina ezazu zerrategi bat zuhaitz-enborrekin hortzetarako txotxak egiten dituena. Imajinatu 70 urteko lanaren ondoren, zerrategi honek azkenean lortu duela haritz-enbor oso batetik txotx bakar bat sortzea. Arrakasta al da? Agian bai, baina agian planteamendua ez da guztiz zuzena.

Zoritxarrez, ordea, propagandak lortzen du gauzarik alferrikakoenak arrakasta bihurtzea. Zientzia gaiez aritzen gara zirku ikuskizun bat balitz bezala (zatozte, jaun-andereoak, etorri bi buru dauzkan emakumea ikustera!), eta hau ez bakarrik energia nuklearraren alorrean gertatzen, baizik eta ia arlo guztietan, baita medikuntzan ere. Arazoa da jendeak sinetsi egiten duela, eta horregatik ezin konta ahala jendek seriotan hartu dute fusio nuklearraren albistea. Eta ezin konta ahala txorakeria irakurri dira prentsan, ez gara xehetasunetan sartuko.

Beti kontu bera da: ero moduan bilatzen dugu gure arazoak magikoki konponduko dituen zerbait, energia bat “ordain araztea merezi ez izateko bezain merkea”. Amets ederra, baina ametsak ez dira egia bihurtzen egiazkoak direla sinesteagatik, Errauskineren ipuinean bezala. Kontrolatutako fusio nuklear izango da energia kontuetan amestu dezakegun ametsik ez-probableena. Garestia eta konplexua da, material arraro asko behar ditu, eta ez da egia hondakin erradioaktiborik sortzen ez duenik ere (nahiz eta hala argitaratu egunkarietan). Eta, azkenik, ez da egia fusioa lortzeko erregaia, hidrogenoa, ugaria denik ere. Gaur egungo bertsioetan, "tritio" izeneko hidrogenozko isotopo bat behar du, hau ez da lurrean aurkitzen lurrean, sortu behar da litioaren isotopo batetik eta litioa ere urria da lurrean.

Ororen buru, fusioa hartzen badugu energia sortzeko modutzat, bide nahiko malkartsua da. Aldiz, aplikazio militarrak eduki ditzake, baina hori jada beste kontu bat da.

Beraz, ez al da hobe jada badaukagun fusio-erreaktorearekin konformatzea, alegia, Eguzkiarekin? Gure beharrak asetzeko adina energia ekoizten du eta ordaindu ere ez daukagu: doan dator zerutik. Zer gehiago eska dezakegu? Egin dezagun aurrera eguzki-energiarekin, eta ahaztu ezinezko ametsak.

Ugo Bardi kimikari eta kliman adituaren artikulu hau Il Fatto Quotidiano egunkaritik euskaratu dugu. Bardik ARGIAren Larrun gehigarrian "Peak civilisation': Zerk hondoratu gaitzake Erromatar Inperioa bezala?" plazaratu zuen.