Traduït automàticament del basc, la traducció pot contenir errors. Més informació. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

La memòria d'una lluita democràtica per a entendre les ciutats actuals

  • En els inicis de l'anomenada transició, molts moviments populars i grups que han actuat com a agents actius en la configuració de les nostres ciutats estaven basats en associacions de veïns. Recuperar la memòria d'aquesta lluita democràtica és fonamental per a intentar comprendre les ciutats que vivim en l'actualitat. Hem parlat amb l'advocat Karlos Trenor, de molts moviments populars i fundador de l'Associació Centre Cultural Recreatiu Eguia-Atocha. En aquest barri donostiarra es va ocupar la casa Vila Salia al juliol de 1976.
Villa Saliaren okupazioa.  1976ko uztailean okupatu zuten eraikin abandonatua Donostiako Egiako auzotarrek, auzoko jarduerak aurrera eraman ahal izateko. Halako borroken memoria jaso nahi du Egiako Gordegia egitasmo herrikoiak argazki biltegi baten bidez.
Villa Saliaren okupazioa. 1976ko uztailean okupatu zuten eraikin abandonatua Donostiako Egiako auzotarrek, auzoko jarduerak aurrera eraman ahal izateko. Halako borroken memoria jaso nahi du Egiako Gordegia egitasmo herrikoiak argazki biltegi baten bidez. (argazkia: ARGIA artxiboa)

Per a poder entendre les ciutats actuals i les lluites que es desenvolupen en elles és necessari recordar d'on venim. Elaboració de la memòria. Les lluites dels barris, les associacions de veïns i les aportacions de la ciutadania a nivell local, van transformar les nostres ciutats i pobles, i continuen marcant en gran manera l'actual Euskal Herria. De la mà de Karlos Trenor, l'Associació Centre Cultural Recreatiu Eguia-Atocha de Sant Sebastià, hem rebut una petita memòria d'aquesta lluita democràtica.

Trenor ens ha recordat el clima que vivia en els últims anys del Franquisme en l'anomenada Transició: “En les dècades dels 60 i 70 hi havia un ambient polític especial. La repressió contra les organitzacions polítiques i sindicals era violenta”. Recorda la por de les persones que van viure la Guerra de 1936, dels afusellaments. Però, sota la influència de les noves generacions de joves i dels moviments emancipadors internacionals, “en els llocs de treball es van trencar l'organització i les lluites dels treballadors, i als pobles i barris vivim els inicis dels moviments assemblearis, que amb el temps van adquirir gran força”.

En aquella època, Trenor diu que les condicions de vida dels barris eren precàries: “A penes hi havia equipaments: no hi havia escoles, ni serveis sanitaris, ni instal·lacions esportives. Els barris van sorgir en l'urbanisme anàrquic, impulsat per constructors sense escrúpols, buscant un benefici fàcil a curt termini, amb el suport de l'administració”. Per això, l'advocada ha destacat que les primeres reivindicacions de les associacions veïnals estaven molt lligades a l'urbanisme.

En 1964 es va aprovar la llei d'associacions, coneguda com a Llei Fraga, que legalitza per primera vegada en el Franquisme les associacions culturals i veïnals. Les associacions havien de redactar estatuts formals per a aconseguir la legalització, però Trenor ha destacat que en la pràctica funcionaven de manera assembleària. Exemple d'això és l'Associació Centre Cultural Recreatiu Eguia-Atocha, creada en el barri donostiarra d'Egia: “Funcionàvem horitzontalment, podia participar i decidir qui volia”, diu.

Bàsicament, aquestes associacions de veïns buscaven millores en les condicions de vida dels barris. Aquest era l'objectiu principal. “Lluitàvem per millores urbanístiques, en temes relacionats amb el trànsit, en l'habitatge, en els serveis sanitaris, en els equipaments culturals o esportius...”, ha recordat Trenor. La lluita en defensa de la casa Vila Salia d'Egia ha d'emmarcar-se en aquest context (veure quadre).

Tant durant el franquisme com en els inicis de la Transició, els partits polítics encara no estaven legalitzats. En conseqüència, no hi havia espai per als debats polítics, i les associacions de veïns es van convertir, en gran manera, en llocs per a això

Tanmateix, en les assemblees de barri també es produïen debats que superaven les problemàtiques concretes dels barris. Tant durant el franquisme com en els inicis de la Transició, els partits polítics encara no estaven legalitzats. En conseqüència, no hi havia espai per als debats polítics, i les associacions de veïns es van convertir, en gran manera, en llocs per a això. Per exemple, Trenor recorda que actuaven entorn de l'amnistia. Però no sols en el diàleg, sinó també en les lluites, més enllà de l'àmbit local, sense limitar-se als problemes concrets dels barris. La lluita contra la repressió, la solidaritat internacionalista o l'energia nuclear també van tenir el seu lloc en les associacions de veïns. “Hi havia molt d'activisme, i la participació dels joves era massiva, en manifestacions, assemblees i fent pancartes o propaganda”, reivindica el veritable.

Si bé existia un menyspreu de les associacions veïnals pel seu caràcter interclassista o interclassista, no se centraven en l'eix antisistema, és a dir, en el conflicte capital vs treball. No obstant això, “es va demostrar que aquestes lluites eren capaces de complementar-se i alimentar-se mútuament. Per exemple, des dels barris se solidaritzava amb les lluites del moviment obrer, desenvolupant mobilitzacions, caixes de resistència...”. Prova d'això és la forta resposta que des de les associacions de veïns de Sant Sebastià es va donar als fets del 3 de març.

Herència fins avui

Totes aquestes associacions i lluites veïnals han deixat una petjada profunda. Destaca la seva influència política: van ser un espai de politització i conscienciació, un espai de formació en militància bàsica, un espai per al desenvolupament de la identitat basca i la consciència i l'orgull de classe. Per si no fos prou, també van servir per a provar noves formes d'organització i lluita. En definitiva, lluitar en els barris, tibant els sistemes polítics cap a la democratització, projectant als habitants dels barris com a “ciutadans” amb drets, estenent els drets polítics. Les associacions veïnals van ser un reflex organizatorio d'això, perquè es van convertir en un instrument per a impulsar la participació política dels sectors socials –del personal, etc.– que el sistema deixava al marge.

També des del punt de vista urbanístic es van produir importants transformacions heretades. Gràcies a ells, els barris han aconseguit un nivell d'equipament generalment acceptable, tal com ens ha recordat Trenor: ikastoles, poliesportius, cases de cultura o associacions de veïns.

Avui dia és evident que la realitat social, i especialment els barris, ha canviat molt, els equipaments no tenen res a veure amb els de la Transició. Però l'advocat té clar que han aflorat nous reptes: “De l'habitatge, de la gentrificació, de la situació dels adults... Les generacions esdevenidores hauran de donar resposta a aquests problemes i inventar altres formes d'organització i lluita”.

Villa SaliA etxea, 45 urte
Donostiako udal agintariak Villa Saliaren aldeko konpromisoa sinatzen. (Argazkia: ARGIA artxiboa)

Villa Salia izeneko etxea Donostiako Egia auzoan dago. Gizarte Aurreikuspeneko Institutu Nazionalarena (INP) zen eta medikamentu biltegi moduan funtzionatu izan zuen, baina 70eko hamarkada erdialdean abandonaturik zegoen, eta botika iraungiz beteta. Auzoan beharrezko jarduerak aurrera eramateko tokirik ez zegoenez, begiz jo zuten auzokideek etxe hura. 1976ko uztailean, antolatu eta etxea okupatu zuten. Poliziak okupatzaileak kanporatu eta etxea hesiz ixtea lortu zuen.

Urte bete pasata, 1977ko uztailean, INPk etxea saldu behar zuenaren zurrumurrua zabaldu zen. Egoera horren aurrean, berehala elkartu ziren batzarrean auzotarrak eta salmenta hori saihesteko antolatzen hasi. Lehen pausu gisa, batzorde bat osatu eta Donostiako Udalarekin zein INPrekin hitz egitera joan ziren. Udalari eskaera luzatu zioten etxea erosi eta auzoaren esku jar zezan.

 Donostiako udal ordezkariek sinaturiko agiria. (Irudia: Gordegia)

Udalaren partetik mugitzeko intentziorik ikusten ez zutenez, uztailaren 14tik aurrera auzoan ekintzak gogortzen joan ziren: batzarra eta manifestazioa egin zituzten egun horretan bertan; 15ean, kontzentrazioa INPren eraikinean, enkantea gerarazi zezaten exijitzeko; 16an, kontzentrazioa gobernu zibilaren aurrean; 19an, batzarra frantziskotarren komentuan. Eta beste batzar bat 22an. Hala ere, INPk partikular bati saldu zion etxea. Egiatarrak sutan zeuden.

Uztailaren 24an, 500 bat lagun udaletxe parean agertu ziren, etxearen salmenta atzera bota zedila eskatzeko eta udalak eros zezala exijitzeko. 26an, bigarren manifestazio bat egin zuten udaletxeraino. Orduan ere 500 bat lagun abiatu ziren Egiatik, baina beste auzoetako jende asko elkartu zitzaien bidean. Hedabideetara ere iritsi zen gaia, hiri guztian bolo-bolo hedatuz. Manifestariek indarka udaletxera sartzea lortu eta udalbatzaren aretoa okupatu zuten.

Biharamunean, INPk enkantea bertan behera utzi zuela zabaldu zuten hedabideek. Auzoko jendea fidatu ez, eta berriz ere udalbatza aretoa okupatzea lortu zuten. Hantxe, beste erremediorik ez zuela, jarduneko alkate gisa ari zen Florencio Muñoz Múgicak –Fernando Otazu kanpoan baitzen–, etxea erosi eta auzoari uzteko konpromisoa sinatu zuen. Eta bete zuen hitzemandakoa: Villa Saliako etxea auzotarren esku utzi zuen udalak.

Orduz geroztik, Villa Saliako etxeak Egiako unean uneko arazo eta premiei erantzuteko espazio gisa funtzionatu du. Bertan izan dira, besteak beste, haurtzaindegia, euskaltegia edo Helduen Hezkuntza Iraunkorreko Ikastetxea, auzoko beharren zerbitzura.


T'interessa pel canal: Historia
2025-03-31 | ARGIA
Iruña-Veleia afera argitzea eta ondarea ez suntsitzea eskatu dute Gasteizen

Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]


Ezkabako ihesaldia gogoratzeko, La Fuga mendi-martxa

Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.


Homosexualen aurkako Bilboko auzitegia

Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]


2025-03-26 | Axier Lopez
Espainiako Guardia Zibilaren historia bat
Hemendik alde egiteko arrazoiak

Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]


Koordinakundea eratu dute, Bigarren Mundu Gerran deportatu zituzten euskal herritarrak ezagutarazteko

Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]


2025-03-21 | Axier Lopez
‘Pikoletoak’ ere Euskal Herrian euskaraz

Guardia Zibilaren historia bat - Hemendik alde egiteko arrazoiak izenburupean, datorren astean argitaratuko dugun 305. LARRUN aldizkariaren pasarte batzuk dira ondorengoak, erakunde armatuaren sorrera garaietan girotutakoak.


Hwei-Ru Tsou. Brigadista txinatarrak xede
“Batera gogoratzen ditugu Gaza eta Gernika!”

Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]


Estatua perfumatuak

Eskultura grekoerromatarrek bere garaian zuten itxurak ez du zerikusirik gaurkoarekin. Erabilitako materiala ez zuten bistan uzten. Orain badakigu kolore biziz margotzen zituztela eta jantziak eta apaingarriak ere eransten zizkietela. Bada, Cecilie Brøns Harvard... [+]


Benetako ninjek ez dute misteriorik

Japonia, XV. mendea. Espioitzan eta hilketa ezkutuetan espezializatutako eliteko talde militarra sortu zen. Edo horixe uste du behintzat Stephen Turnbull historialari britainiarrak. Beste aditu batzuen ustez, askoz lehenago sortu ziren ninjak, duela 2.300-2.500 urte inguru. Eta... [+]


Maite Errarte:
“Etorkizuneko etnografoek sakelekoen bilakaera aztertuko dute akaso”

Aranzadi Zientzia Elkarteko Etnografia Sailaren zuzendari berria da Maite Errarte Zurutuza (Beasain, 1995), urrian Fermin Leizaolaren lekukoa hartu ondoren. Kultura materiala aztertzen jarraitzeko beharra azpimarratu du, gizartearen memoria eta bizimodu aldaketak erregistratzeko... [+]


Faxisten izenak hildako biktimen zerrendetan mantenduko ditu Gogorak

Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]


2025-03-17 | Ahotsa.info
Lore eskaintza Angel Berruetaren oroimenez

Familiak eskatu bezala, aurten Angel oroitzeko ekitaldia lore-eskaintza txiki bat izan da, Martin Azpilikueta kalean oroitarazten duen plakaren ondoan. 21 urte geroago, Angel jada biktima-estatus ofizialarekin gogoratzen dute.


Eguneraketa berriak daude