Garrazkiak: Gozo usaindu eta garratz bizi
Garrazkien sasoia da. Gero eta gehiago ikusten dira gure baratzeetan. Gehienetan etxe inguruan. Hemengoak, gureak ez direlakoan, immigranteak diren ustetan, eta hozkilak izaki, hemen atarramendu exkaxa izango zutelakoan ale bakanen batzuk besterik ez zen ikusten lehen, batik bat Bizkaiko lurralde epeletan eta Lapurdiko etxeren batean. Gero jabetu gara ederki hazi eta fruitua poliki ematen dutela.
Hotz handirik ez den tokietan negurako babes berezirik antolatu gabe ere nonahi ikus daitezke laranjondoak (Citrus sinensis) eta limoiondoak (Citrus x limon) alez mukuru eta oraintxe lorez gainezka. Eta orain denok nahi ditugu atari aurrean; izan ere, batzuen loraldiak duen lurruna erogarria da. Eta gure betiko berexi usainean ez dugu auzoan ikusten ditugun limoi eta laranjak izatera errenditu nahi. Nola ba! Zerbait bitxia nahi eta hor azaldu zaizkigu mintegi eta landare dendetan, lorategi soil eta baratze jantzietan zein baino zein garrazki xelebreagoak: limondoa (Citrus aurantiifolia), Tahitiko limondoa (Citrus latifolia), limetondoa (Citrus limetta eta Citrus limettioides), zidrondoa (Citrus medica), mandarinondoa (Citrus reticulata), klementinondoa (Citrus clementina), satsumondoa (Citrus unshiu), tangerinondoa (Citrus tangerina), lima-mandarinondoa (Citrus limonia), arabisagarrondoa (Citrus x paradisi), laranjondo mingotsa (Citrus aurantium), kumkuatondoa (Citrus japonica), laranja gogorrondoa (Citrus trifoliata), Budaren eskua (Citrus medica var. sarcodactylis), bergamotondoa (Citrus bergamia), odol-laranjondoa edo sangina (Citrus sinensis), yuzuondoa (Citrus x junos edo Citrus ichangensis x Citrus reticulata var. austera) eta abar. Pentsatzen da garrazki guztiak lau garrazki naturaletatik naturalki edo artifizialki hibridatuz sortutakoak direla: limoiondoa, arabisagarrondoa, mandarinondoa eta papeda (Citrus micrantha). Erraz hibridatu edo nahasten dira Citrus-tarrak beraien artean eta hibridatutakoak baita berhibridatu ere... Horrela sortu dira eta sortzen ari dira barietateak eta barietateak. Eta presta gaitezen gure baratzeetan ikusteko; eta garrazkidi sailak gure izango ditugula ere ikuskizun dugu.
Garrazkiek etorkizun oparoa dute, elikaduran erabiltzen dira asko: batik bat zuritu eta atalka jaki edo zukututa edari. Hor dira marmelada sonatuak ere edota edari berezien edalontziaren ertzean apaingarri edo barruan freskagarri. Azalekin olioak ekoizten dira eta kosmetikarako bestelako gai asko ere bai. Farmaziaren industria erraldoiak ere erruz erabiltzen du garrazkien azido zitrikoa.
Gure gazte danboran heroinazale jonkiek limoi zukua erabiltzen zuten heroina urtu eta injektatzeko. Non aritu ziren arrastoa garbia izaten zen: txuta eta limoia. Lehengoan lagun baten etxe berria ezagutzera joan eta aldamenean duten fruituz dariola dagoen laranjondoaz galdetu eta “laranjondo hiltzailea” esaten diotela esan zigun. Nonbait inguruko aitona batek argitu dio nola lehen arbolaren azpian, erdi-ezkutatzen ziren jonkiak eta limoia beharrean laranja erabili; eta laranjak azido zitriko oso gutxi... Orain lagun horiek zaintzeko dauden etxeetan zuzenean azido zitrikoa ematen diete. Limoiondoa jar dezatela, istorioetarako behinik, atarian. Nora jo ederki adieraziko du.
192 milioi sagar 2024. urtean. Segundoero sei sagarretik gora saltzen du Britainia Handiko Tesco supermerkatu kate han ezagunak; ia 27.000 tona. Zenbaki ikusgarriak dira baina are harrigarrigoak dira bertokoak, Ingalaterrako sagarrak direla jakinda.
Euskal literaturaren eta kulturaren topaleku garrantzitsuenetakoa da abenduaren 5etik 8ra egingo den Durangoko Azoka, eta 59. edizio honetan ere, Bizi Baratzeak bere postua izanen du, ARGIAkoaren ondoan.
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
UNESCOk Munduko Biosfera Erreserben Sarea zabaldu du hamaika izendapen berrirekin, horien artean da Iratiko Oihana. Astearte honetan jaso dute diploma Zaraitzu eta Aezkoa ibarretako presidenteek Ariben.
Garbiñe Larreak Kosmetikoak sendabelarrekin liburua argitaratu berri du ARGIArekin. "Egin ezazu zuk zeuk" filosofia kosmetikoen mundura ekarrita, egunerokoan behar diren produktuak egiteko liburu teoriko-praktikoa da. Eskuragarri dago azoka.argia.eus webgunean.
Gero eta gehiago ikusten dira orkideak gure etxe barruetan. Bulego, denda, ile apaindegi, non ez daude landare edergarri horiek?
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Garbiñe Larreak Kosmetikoak sendabelarrekin liburua aurkeztu du azaroaren 7an Donostian. Azala, ilea eta gorputzeko hainbat atal garbitzeko eta zaintzeko behar ditugun produktuak guk geuk egiteko argibide eta informazio osoa ematen du liburuak. Auzi hau ez da azalekoa,... [+]
Naturopatiaren eta iridiologiaren mundutik iritsi zen Eztizen Agirresarobe Pineda ezkiotarra kosmetika naturalaren mundura: “Hirugarren urtea dut naturopatia eta iridiologia ikasketetan, baina lehenagotik ere egiten nituen ukenduak, kakaoak, eta antzekoak”, azaldu... [+]
Mendirik altuenetako okoilu gordeetan. Ziztu biziz haize hotzak zazpi hilabetez neguztatzen duen zokoan. Udan igotzen dituzten azienda saldoek motzean eusten dioten belaze bazterretako zuhaixken altzoan. Bertan ezin biziraunari eutsi eta basoak ere txil egin eta urrun-urrunera... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Udazken betean gaudela arnas bideei erreparatu beharra daukagu, garai honetan ia gehienok izango baitugu katarroren bat. Hori bakarrik denean gustura, arnasbideetako gaitz larriagoak zeharo gaiztotuta dabilzkigulako azkenaldian. Gure artean aurre zaintza egitea ohitura zabaldua... [+]
Urriaren 26an Amillubi kolektibizatutako lurretan auzolana eta Haziak liburuaren aurkezpena egin dituzte. Zestoako Portale Kultur Elkarteak eta Amillubi proiektuak elkarrekin antolatu dute ekitaldia.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Umetatik baserrian bizi izan dira Gillen eta Bittor Abrego Arlegi anaiak, Lizarraldean, Iguzkitza herrian. Familia abeltzaina izan da haiena baina baserria eta lursailak haien esku gelditu zirenean, proiektuari buelta bat ematea erabaki zuten bi anaiek: “Lur zatia eta... [+]