El ruteni, tractant de sortir de la petitesa a la llum
- Amb el riu Danubi com a company, els rutenis han viscut durant molt de temps a l'ombra dels serbis i els hongaresos. La regió autònoma de Vojvodina, en el nord de Sèrbia, és la seva llar i manté amb orgull els seus costums i el seu llenguatge.
En l'amanida de les llengües eslaves, el ruteniano o el rusyn és un dels elements més desconeguts: A vegades oblidat, a vegades considerat com un dialecte rural, gairebé sempre descartat. És oficial en Vojvodina i hi ha escoles i mitjans de comunicació en rutina. No obstant això, com moltes altres llengües petites, la transmissió és el motiu de preocupació.
El ruteni és molt petit, ja que no arriba al treball de 15.000 parlants, però en alguns pobles és pràcticament l'única llengua, per exemple, en Ruski Kerestur. També hi ha parlants a Croàcia i en la diàspora canadenca. De la mateixa manera, a la frontera entre Ucraïna, Eslovàquia i Polònia, existeix un altre grup de rutenos, de la mateixa ètnia, però de diferents llengües. Per això, els experts li han donat el nom de “Ruteniano de Panonia” per a distingir-lo del llenguatge de les famílies del nord.
A pesar que en el medi rural el ruteno té zones respiratòries, la situació és diferent en Novi Sad, la capital de la regió, en la segona de les grans ciutats sèrbies. “Alguns temen parlar el ruteniano de Novi Sad”, diu el ruteniano Slavko Njaradi. En Novi Sad hi ha diversos centenars de persones, però al carrer regna el serbi. Segons el serbi Alexander, responsable de l'elegant llibreria Knjižara Most en el centre de la ciutat, els clients mai li han demanat un llibre de rutina. Ha hagut de mirar en l'ordinador per a saber si té algun exemplar en aquest idioma: Només una instrucció per a aprendre gramàtica. Sanja, hostaler, diu que és l'idioma menys escoltat de la regió, “és habitual escoltar hongarès i eslovac, però crec que els rutenianos viuen als pobles”.
Slavko Njaradi diu que la por s'oblida i que el ruteno ha de ser part de la vida de la ciutat. “Mai he tingut problemes per utilitzar la meva llengua en Novi Sad, els d'altres ètnies ens respecten”. Faciliten als rutenianos l'aprenentatge del seu propi idioma, des de l'escola infantil fins a la universitat. Els nens i nenes que estudien en el liceu rutinari de Ruski Kerestur (a 70 km de Novi Sad) tenen habitació i menjar gratis.
A casa li van ensenyar a Njaradi la rutina, la utilitza amb orgull i està contenta que els seus pares hagin triat aquest camí. Per contra, diu que aquesta actitud no és habitual, que la transmissió preocupa: “Molts pares i mares no veuen avantatges en el ruteni, ja que no permet trobar un lloc de treball”. Njaradi creu que la solució està en l'educació: “La clau està a donar les lliçons útils en ruteno, com les matemàtiques o l'anglès. El folklore està bé, però també hem d'esforçar-nos per ensenyar temes pràctics en ruteniano”.
Ruteniera hutsean argitaratzen da Ruske Slovo aldizkaria. Batik bat harpidetza bidez zabaltzen da eta herri batzuetan boluntario sareak eratu dituzte banaketarako. Txikitasunean, sendo eusten dio: Jugoslavia ohia, Balkanetako gerrak eta NATOk Novi Saden aurka egindako bonbardaketak ezagutu ditu. Martica Tamaš zuzendariak ongi etorri beroa egin dio ARGIAri aldizkariaren egoitzan.
Nolakoa da Ruske Slovo?
1945etik argitaratzen da. Gainera, umeentzat argitaratzen dugun Zagradka aldizkaria 1947tik dago martxan, beraz datorren urtean 70 urte beteko ditu. 1972tik, hilero ateratzen dugu gazteei zuzendutako Mak. Literaturaz eta kulturaz arduratzen den beste argitalpen bat ere badugu. Belaunaldi berrien ohiturekin bat egiteko, webgunea ere badugu. Ruteniarren informazio agentzia baten gisakoa da webgunea, gure komunitatearentzako erreferentzia, egunero albiste laburrak idazten baititugu.
Bestalde, ruteniar idazleen liburuak argitaratzeko konpromisoa dugu, aspaldi hasi ginen horretan eta dagoeneko 500 liburu inguru kaleratu ditugu, nobelak eta beste.
Novi Saden duzue egoitza, gerraren ondorioak jasan dituen hirian. Jugoslavia desagertu ondorengo gatazkek nola eragin zioten proiektuari?
Diru aldetik larri ibili ginen. Herritar arruntek bezala, geuk ere sufritu genituen gatazken ondorioak eta aldizkariaren ohiko kalitateari eusteko arazoak izan genituen.
Vukovar inguruan [Kroazia ekialdean] ruteniarrak bizi dira eta hangoaz asko idatzi genuen, gerrak bete-betean jo zuelako [ia hiru hileko setioa egon zen 1991n]. Astero bidaltzen genien aldizkaria, Vukovarreko ruteniarrek jakin zezaten ez ginela haietaz ahaztu. Harro gaude orduan egindako lanaz.
Nolako babesa ematen dizue Vojvodinako gobernu autonomoak?
Gure aurrekontuaren zati handi bat ematen digute erakundeek, ondo babestuta gaude. 2003ra arte, gobernuak zuzenean ematen zigun laguntza, baina urte hartan gutxiengoentzako batzorde bereziak osatu ziren. Hala, gobernuaren zuzeneko kontrolik gabe lan egin dezakegu. Agintari batek estutzen bagaitu, batzordeak gure alde egiten du. Azken urteotan kazetariei gero eta presio handiagoa egiten zaie botereguneetatik, beraz gurea ez da abantaila makala.
Zenbat irakurle ditu Ruske Slovok?
Serbian 14.500 ruteniar bizi gara eta astero 2.300 ale argitaratzen ditugu. Gure merkatua murritza denez, zenbaki onak dira. Gainera, Zagradka-ren beste 600 ale ateratzen ditugu astero.
Belaunaldi berriak gogoan dituzue.
Bai. Vojvodinako hainbat eskolatan ikasgai batzuk rutenieraz ematen dira eta gure aldizkaria maiz erabiltzen dute. Ipuinak eta idazlanak bidaltzeko eskatzen diegu eta gero argitaratu egiten ditugu. Gainera, haur eskoletako umeei zuzendutako zatia du Zagradka-k, irudiekin eta irakurtzen ikasteko istorio laburrekin.
Ruteniarrek nola hartzen dute zuen produktua?
Herri batzuetan, biztanleen %90 rutenieraz bizi da, beraz ohituta daude dena beren hizkuntzan egitera, naturaltzat jotzen dute, baina egia da oso pozik hartzen dutela haien herriari buruz albisteren bat idazten dugunean. Novi Saden, aldiz, ruteniarrak tantatxoak dira serbieraren itsasoan eta hor mesede handia egiten du aldizkariak. Arrakasta izan duten ruteniarrei buruzko berriak oso estimatuak dira, ruteniarrak gauza handietarako gai direla ikusten dutelako. Gure kirolarien lorpenek ikusmina sortzen dute, adibidez Mihail Dudaš atletaren kasuan [Rioko Joko Olinpikoetan parte hartu du].
Kulturen arteko bidegurutzean dago Vojvodina eta, ondorioz, etnia eta hizkuntza ugariren bizileku da. Bi milioi biztanledun eta Euskal Herriaren hedadurako eskualde autonomo horrek sei hizkuntza ofizial ditu: serbiera, hungariera, eslovakiera, errumaniera, kroaziera eta ruteniera. Hartara, eraikin publikoetako eta beste zerbitzu batzuetako kartel eta oharretan, ez da arraroa sei hizkuntzak batera ikustea.
Azkeneko asteetan Montenegron mobilizazio erraldoiak izaten ari dira Parlamentuak onartu duen Erlijio Askatasunaren Legearen kontra. Alde batetik, legeak hainbat eliza-erlijioari derrigortzen dio 1918an baino lehenago eraikitako tenpluen jabetza frogak aurkeztera eraikinak... [+]
Ne Davimo Beograd mugimenduak aurkeztutako helegiteei arrazoi emanda, Serbiako gobernuak baliogabetu egin du Ingurumen ministerioak emandako ingurumen baimena Belgrado (1.700.000 biztanle) hiriburuko Vinca auzoan eraiki nahi zuten erraustegi berriarentzat. Prozedura osoa... [+]
A Catalunya, la serbofobia està de moda entre unionistes i independentistes. El torn de les barbaritats el va obrir Joaquim Arrufat, i de moment, Joan Tardá l'ha tancat. No obstant això, les declaracions serbóficas d'aquests dos diputats poden considerar-se com a moderades en... [+]
Martxoan urtea beteko da errefuxiatuei Balkanetako bidea itxi zietela. Iheslarien fluxua ez da gelditu, ordea. Orain trafikante sareetara jotzen dute beste toki batzuetatik sartu ahal izateko eta bidaia arriskutsuagoak eta garestiagoak egiten dituzte, Save the Childrenek salatu... [+]
Serbiako futbol ligan gertatu da. Partizan taldeko Everton Luiz brasildarrak baloia ukitzen zuen bakoitzean, tximuaren keinua eta irainak prest zituzten Rad Belgradoko zale ultraeskuindarrek. Pankarta ere atera zuten, brasildarraren aurka. Negarrez bukatu zuen Evertonek:... [+]
Srebrenicako sarrakiaren 20. urteurrena betetzen den honetan, gertakariaren erabilpen politikoak ez du etenik.
1995ko uztailaren 13an, Srprska Errepublikako indar militarrek -Ratko Mladic jeneral serbiarraren agindupean- Srebrenica herrian sartu eta 8300 hildako eragin zituzten, datu ofizialen arabera.
Yugoslavia zaharreko gerra krimenak aztertzen dituen Nazioarteko Auzitegiko presidenteak goi-kargu militarrak absolbitzeko presionatu zuela salatu du epaileetako batek, BT hedabideak argitaratu duenez.