Traduït automàticament del basc, la traducció pot contenir errors. Més informació. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

"Ez da gauza bera ‘espetxeak euren jabeentzat’ edo ‘espetxeak apurtu’ oihukatzea"

  • Gazte mugimenduko jardunagatik birritan izan dute espetxean Markel Ormazabal (Donostia, 1982). Soziologia ikasketak burutu eta bere lehen liburua osatu du barrote artean: Hemen naiz, ez gelditzeko baina (Txalaparta, 2014). Kartzela kronikatik harago doa liburua, eta liburuaz harago hitz egin digu, idazketaz eta bereziki espetxeaz.

"Espetxeak alfonbraren funtzioa betetzen du: gizarteko zikinkeriak azpian gorde eta ikusten ez ditugun bitartean, zoriontsu gara. Horregatik, espetxeari buruzko hausnarketa kolektibo sakona egin behar dugu".

Noiz iritsi zinen kartzelara?

Bi garaitan izan naiz. Lehenik 2002an, kale borrokaren aurkako polizi sarekada batean atxilotu ninduten. Hiru egunez inkomunikatu eta torturak sufritu ostean, Alcalá Mecoko gazte moduluan izan ninduten hilabetez. Bigarren espetxealdia 2007tik 2013ko urtarrilera izan zen, Jarrai-Haika-Segiren sumarioan auzipetuta. Aurretik, aita ere preso eduki zuten, 18/98 auzia zela-eta.

Gure historian kartzela horren presente izanik ere, hartaz deus ez dakigula azpimarratu duzu.

Liburuaren aurkezpenean bota nuen anekdota: kartzelan sartu eta urtebetera, auzoan presoen eskubideen aldeko saltsa guztietan ezaguna dugun emakume bat agertu zen gurasoenean, janariz betetako bi poltsa eskuetan, semeari eramateko zirela esanez. Kartzelaren inguruko gaietan aditutzat nuen, baina emakumea ez zen ohartzen Herrera de la Manchako garaietatik, duela ia 30 urte, debekatuta dagoela janaria sartzea kanpotik.

Preso egon direnen aipamenak eta erreferentziak baliatu dituzu. Nolakoak dira bilketa lana eta sormen prozesua ziegatik?

Kartzelak inbutuaren antza duela esaten zuen lagun preso batek. Patioan janariaz hitz egiten genuen maiz; kartzelara iritsi eta lehen egunetan sekulako txuleta edo bakailaoa jateko gogoa duzu, baina denborarekin inbutuaren irteera mehetzen doa eta azkenean, bi arrautza frijitu duinekin konformatzen zara. Sormenarekin ere berdin: kartzelara iristean sekulako burutazioak nituen, komiki liburua, bertso liburua, poesia… Baina bitartean kartzelari buruzko testuak biltzen joan nintzen eta urteak igarota, informazio pila nuela eta zer egin ez nekiela konturatu nintzen. Horregatik, liburua collagea da kronika baino gehiago. Erreferentzia ugari dago, baina ez daude guztiak. Miaketak, ziega aldaketak direla eta, paper piloa galdu nuen.

Irutxuloko Hitzan ere kolaboratzen zenuen. Idazteak ihes egiten laguntzen du?

Kartzela barruan nork bere diziplinak bilatu ditzake, ikasketak, kirola, idazketa… baina idazten duen presoak bere denbora kartzelakoari ezarri eta denbora hori praktikatuz ihes egiteko egiten du.

Irutxuloko Hitzan aurretik kolaboratzen nuen. Barrutik idazten jarraitzeak Donostiari buruzko informazioa irensten jarraitzeko aukera eman zidan. Ikaragarri eskertzen diet.

Idatz liteke kartzelaz inoiz barruan izan barik?

Ziurrenik ez. Kartzelaz idatzi diren testu onenak preso egon direnek idatzi dituzte, bai sormenezkoak, baita akademikoagoak ere. Pedro Oliver irakaslea datorkit gogora. Bere garaian intsumiso izateagatik Iruñeko kartzelan egona, gaur egun ziurrenik Espainiako Estatuan kartzelaren inguruan ikerketa gehien osatu duen irakaslea da.

Presondegiaren zigor sistemak gizarteari zer dakarkion mamitzen du liburuak.

Bai. Espetxea aberrazio soziala da, alfonbraren funtzioa betetzen du: gizarteko zikinkeriak azpian gorde eta ikusten ez ditugun bitartean, zoriontsu gara. Horregatik, espetxeari buruzko hausnarketa kolektibo sakona egin behar dugu. Kartzela bai ala ez eztabaida mahai gainean ezagutu dut beti. Baina ez da gauza bera “espetxeak euren jabeentzat” edo “espetxeak apurtu” oihukatzea. Hortik dator betiko galdera: inoiz herri askea izango garenean, zer egingo dugu delitugileekin?

Posible da kartzela gabeko herririk?

Ziur naiz baietz, Euskal Herria oso jendarte txikia delako. Sinesten dut herri txikiek komunitatea eratzeko duten gaitasunean eta Euskal Herriak elementu guztiak betetzen ditu bestelako esperientziak lantzeko. Hortaz pentsatuko duen jendea behar dugu.

Kartzela-literaturak Euskal Herrian izandako pisuaz hitz-atzea osatu du liburuan Iratxe Retolazak. Hemen kanpoan baino oihartzun handiagoa izan du?

Inguruko herrietan baino gehiago bai. Herriaren errealitate bat mahai gaineratzen jakin du kartzela-literaturak, baina idatzitakoak ere zer pentsatua eman beharko liguke. Testu oso politikoak dira. Sarrionandiak oso lerro argia markatzen du hor, ez hainbeste testuengatik, kalean idazle izatetik kartzelaratua den idazle izatera igarotzen delako baizik. Beste horrenbeste gertatzen da Mikel Antzarekin egun, nahiz eta bestelako kasua den kanpoan emandako urteengatik.

Hala ere, espetxearen eta euskal literaturaren arteko harremana antzinakoa da. 1936ko gerrari erreparatzen badiogu, Jokin Urainek sekulako lana egin zuen Ez dago etxean liburuan. Atzerago joanda, 1545eko Linguae Vasconum Primitiae liburuan, aurrenekoz euskaraz kartzelatik idatzitako zenbait bertso plazaratu zituen Bernart Etxeparek.

Lekukotasun pertsonala baino, bizipen kolektiboaren isla jasotzen du irakurleak.

Bai, eta hemen idatzi den kartzela-literatura gehiena ikuspuntu horretatik idatzi da. Badaude salbuespenak, Iñaki De Juanaren Egunak edo Josu Urrutikoetxearen Giltzapeko Sukaldaritza kasu. Nitasunetik idatzitako testuak izan arren ez dute hainbeste sakontzen gorputzean edo norberak kartzelan egoteko moduan; gehiago da ekarpen kolektiboa.

Azkenaldian liburu ugaritan ageri dira musika-aipamenak. Zuk atal bakoitza abesti batekin itxi duzu.

Musika erabiltzea, melomanoaren ezaugarria izateaz gain, bada kartzelaren ezintasunari lotutako ariketa. Aspaldi debekatu zen kartzeletan musika sartzea. Nik musika erosi eta Euskal Herrian ekoitzi berri ziren lan batzuk entzuteko aukera izan nuen, baina ez da ohikoa. Liburuan aipatzen ditudan azken urteetako abestiak lortu ahal izan nituenak dira, zaharragoak, aldiz, faltan sentitu eta entzun ezin nituenak.

Erosteko zortea izan dudan arren, ezin izan dut musika sortu. Instrumentu-eskaera guztiak baztertu zizkidaten segurtasunaren izenean. Liburuan kontatu dut, The Clash-ekoek Londresen “Preso bat, gitarra bat” kanpainak egin izan dituztela instrumentuak kartzelara sartzeko, baina oztopoak izugarriak dira. 

Izenburua Lisabören abestitik, Hemen naiz, ez gelditzeko baina. Baina kartzelaren itzala, presoaren baitan gelditzen da.

Bai, hori aipatzen dut Sarrionandiaren poemarekin liburu hasieran: “Preso egon denaren gogoa etengabe kartzelara itzultzen da”, pentsatuz nor egongo den gero zuk utzitako zeldan… Kartzelan nengoela behin eta berriz irakurtzen nuen poema eta esaten nuen, “ezinezkoa da, hemendik atera eta ze arraio itzuliko zaizu gogoa barrura!”. Baina benetan ulertu dut Sarrionandiak zioena, behin kalera atera eta urtebetera. Preso egon izana ezin da erauzi, hor geratzen da, nahiz eta gu ez garen gelditzen. n


Últimes
En la segona volta es decidirà qui serà el pròxim president de l'Equador
Encara que el favorit de la majoria de les enquestes és l'actual president de dretes, Daniel Noboa, ha tret menys marge del que es preveu a la candidata oficialista Luisa González. La segona volta tindrà lloc el 13 d'abril.

2025-02-10 | ARGIA
Tractors als carrers de Vitòria, Baiona i Tafalla durant l'aniversari de les últimes protestes
Les protestes de Vitòria-Gasteiz han estat convocades per les associacions Treviño i Àlaba, les de Tafalla per Llavor i Belarra i les de Baiona per 'agricultors de la Serralada dels Pirineus'. Tots han denunciat la competència derivada de l'acord de comerç Mercosur i l'excés... [+]

Premis Goya i moltes coses que es diuen (no)
Nombrosos ciutadans bascos han estat guardonats en els premis Goya que s'han lliurat aquest cap de setmana per l'acadèmia de cinema espanyola. En la segona part de l'article, desgranarem algunes qüestions que han donat molt a parlar.

Trump anuncia un 25% d'aranzels a l'acer i a l'alumini
Donald Trump ha anunciat que aplicarà uns aranzels del 25% a l'acer i a l'alumini que importa als Estats Units. El Govern Basc no ha precisat quan es farà efectiva la mesura, segons ha informat el Departament basc d'Interior.

HAMAS i Israel realitzen el cinquè intercanvi de presos
Quan es compleixen tres setmanes de la treva entre tots dos països, HAMAS ha alliberat un total de 21 ostatges i Israel a un total de 730. El president israelià, Isaac Herzog, ha denunciat que les imatges dels segrestats són "l'exemple d'un crim contra la humanitat".

El BDZ organitza el dissabte un dia nacional de boicot contra Carrefour
La campanya Boicot, Desinversions i Sancions, estesa en solidaritat amb la societat palestina, crida a la "convergència nacional" el pròxim 15 de febrer en cinc centres comercials de Carrefour en Hego Euskal Herria.

El professor de la UPV/EHU investigat per difondre missatges "feixistes" denúncia que li han substituït la identitat en les xarxes
"Fins que no s'aclareixi el tema, el professor no tornarà al campus", ha dit el rector Joxerramon Bengoetxea, qui ha afegit que s'ha posat en marxa una "mediació" per a investigar què ha succeït i veure què fer davant això. El president del Consell d'Estudiants de la UPV/EHU,... [+]

EH Bildu ofereix al PNB i a l'esquerra confederal la mà per a crear llistes conjuntes de cara a Espanya i a Europa
Segons EH Bildu, és possible que es basi en "un programa comú mínim de consens, que sigui comú i que sigui consensuat". La coalició donarà preferència a la formació de llistes unificades en les eleccions espanyoles i europees, en la qual es configura el Nou Front Popular... [+]

Centenars de persones exigeixen a Bilbao la paralització del projecte de l'autopista d'Ibaipe
Denuncien que el projecte posat en marxa per la Diputació Foral de Bizkaia "no respon a les necessitats reals de la ciutadania", Subflubiala EZ! convocats per la plataforma. En lloc de construir les autopistes, han assenyalat que les institucions han de fomentar el transport... [+]

Record a Beltrán i Sololuze en el cinquè aniversari del desastre de Zaldibar
A més de recordar als dos treballadors, han demanat responsabilitats en l'acte celebrat aquest diumenge en Eitzaga per part de Zaldibar Argitu. Han denunciat la lentitud de la justícia, ja que el sumari encara es troba en fase d'instrucció.

“L'Ajuntament està negant il·legalment el padró als vitorians més necessitats”
La iniciativa No a la Inscripció en el Padró d'Habitants va publicar el passat 30 de gener dos documents interns de l'Ajuntament de Vitòria-Gasteiz. En el mateix es recullen criteris restrictius d'empadronament en el municipi, "injustos i il·legals", segons el promotor, en... [+]

2025-02-10 | Behe Banda
Barres Warros |
Extreure tema

A vegades no sé si no és massa. Treure el tema mentre estem en la pipa, parlant de qualsevol altra cosa. A nosaltres ens agrada parlar en veu alta, no deixar gairebé cap silenci, teixir les veus, que tirar més forta. Parlar del seu, d'això de l'altre, del que hem vist en les... [+]


2025-02-10 | Hala Bedi
Un crit a favor dels palestins i en contra d'Israel es va escoltar el divendres a Vitòria
Centenars de persones es van mobilitzar per a protestar per la presència del Maccabi Tel Aviv, el grup israelià que va militar a Vitòria. Critiquen a la direcció del Baskonia per la seva aportació a la "normalització política de l'Estat d'Israel" a Euskadi.

Eguneraketa berriak daude