Les mil cares de l'artista
- El nom de Basterretxea vindrà al capdavant del poble quan vegi l'arbre de set branques de fusta que hi ha al capdavant del Parlament Basc, el Colom de la Pau de Sant Sebastià, el Monument al Pastor Basc de Ren (Nevada, els EUA)…
La pel·lícula mugarra Mestressa Lur (1968). I en els cartells i logotips trobarà el segell de l'artista compromès: Com a exemple, el logotip de Bai Euskarari, el cartell de la Fira de Durango de 2012, el cartell per al projecte Nafarroa Bizirik 1512-2012 o el logotip de Gure Esku Dago. L'art superarà els temps entre el ciutadà i l'artista, tal com va relatar en Argia: “Quan vaig ser amb José Antonio Altuna a les coves d'Ekain, em va ensenyar el fris en el qual estan pintats els cavalls. ‘Aquests cavalls els els he dibuixat jo’, li vaig dir. Em va mirar amb sorpresa i li vaig tranquil·litzar dient-me: ‘Aquests curts no, per descomptat, però tan exactament iguals’. El coneixement et posa en la pell de l'autor per a estudiar l'obra, i aquí no hi ha temps”.
“Que la mort em sorprengui en el treball”
Nascut a Bermeo en 1924, va ser capturat per dues guerres de jove: Tenia 13 anys quan va esclatar la guerra de 1936. Sent el pare diputat del PNB, es van escapolir a Sant Joan de Llum. Va relatar cada record en quatre pinzellades en Argia (2001): “Era un enorme creuer de la gent, amb cares dramàtiques, sense parlar, perquè tots teníem la nostra història”. La casa de Bermeo va ser saquejada i durant 27 anys va ser caserna de la Guàrdia Civil en la localitat de Bermeo. Fugint d'una guerra, van arribar a París, i allí, el major, es va refugiar en la II Guerra Mundial. Van ser capturats per la Guerra Mundial. Finalment es van embarcar, i el que necessitaven per a arribar a Buenos Aires 18 dies de viatge, se'ls va convertir en 480 dies. “Dins del vaixell naixia i moria la gent. Bascos, espanyols, jueus... Havia de tot”.
Aquells esdeveniments van marcar el seu art i la seva perspectiva de la mort: (Llum, 1990): “Vaig començar a pintar temes dramàtics, figures negres, vermelles, grises, tractant de bandejar tots els meus sofriments. Vaig sofrir sense adonar-me, vaig passar anys i anys sofrint. He sofert molt per la mort”. A través de l'art va optar per enfrontar-se a la crua realitat, però sense limitar-se a la mera representació: “Si ets capaç de sentir el que veus d'una altra manera, és lògic que això s'apliqui fins a l'art. L'artista és capaç d'inventar alguna cosa sobre la realitat, alguna cosa que no està en la realitat, sinó en tu. Per a vostè els cels no sempre poden ser blaus, grisos, o els camps verds. Aquí estan els cels i les muntanyes, però el meu cel i les meves muntanyes són uns altres. L'art és una manera de dissenyar la realitat de manera personal. Partint de la realitat, però mai imitant i il·lustrant. Comptant des dels teus sentiments”. En l'altra entrevista de 2012 va arribar a burlar-se de la mort: “Em recordo de la mort inevitablement moltes vegades, però l'art, pensant en això, m'ajuda a no fracassar. De totes maneres, encara sort que no hi hagi un altre món o el que sigui, perquè haver de tornar a trobar-me amb aquests maleïts feixistes em trauria de les meves caselles”.
Avui grup: Kosmogonia, aportació de Basterretxea
“Jo crec que en les posicions entre Oteiza, Chillida, Mendiburu i jo va haver-hi un acord, no pensat per endavant, que va sorgir de la voluntat de garantir com a basc. Cadascun va donar una solució diferent d'aquesta voluntat, i la meva va venir de la recuperació de la cosmogonia basca, secundada pels estudis de Barandiaran. Quan vaig descobrir que en la nostra cultura no havíem heretat cap imatge, em vaig proposar crear imatges. El cas d'Oteiza va ser més intel·lectual; Mendiburu amb altres corts, la terra, el bosc; Chillida amb la seva... Els quatre treballem per donar-nos suport com euskaldunes, i som”.
Crist vermell de la basílica d'Arantzazu
Amb 28 anys va tornar al País Basc i animat per Oteiza, va participar en el concurs de pintura de la basílica d'Arantzazu i va guanyar el premi. Va contar que havia honrat l'obra, però “en total havia de pintar 500 metres quadrats, i la meitat de l'obra, 11 quadres, pintats, van començar aquestes estúpides acusacions que deien que érem ateus comunistes... Per condemnar-nos, van crear deliberadament un tribunal que fins llavors no existia. El cas va arribar a una comissió superior d'Itàlia. Expliquem el nostre treball i la resposta de Roma va ser estranya! Ens van felicitar per la capacitat de comprensió i síntesi de les històries, però no van acceptar la nostra estètica. I era una pintura absolutament figurativa! Ens van condemnar. I, per si no fos prou, es van llançar contra mi amb feresa. Una nit, els monjos i els nens coristes em van esborrar tot el dibuixat”.
Resolt el cas diversos anys més tard, Basterretxea va tornar a tenir l'oportunitat de pintar en Arantzazu. Però en lloc de recuperar les obres ja realitzades, va començar a fer noves en un garatge d'Irun: “Els frares venien a veure el que dibuixava. ‘Què, ens dibuixaràs l'anterior, no?’, em van dir, però no. D'una banda, perquè me les han esborrat. I d'altra banda, perquè en 27 anys vostès no han canviat res, però jo he canviat com a home”.
Últim adeu en l'acte civil
Home compromès, Nestor Basterretxea va rebre nombrosos premis, entre ells el Premi Eusko Ikaskuntza (2005), la medalla Lan Onari que concedeix el Govern Basc (2008) i la Medalla d'Or de Guipúscoa, el mateix any. L'artista ha estat acomiadat en un acte civil en Donostia-Sant Sebastià, en l'edifici que albergava l'església de Zorroaga.
“Batzuk diziplina bakarrera mugatzen dira, baina denarekiko interesa nuen nik, artista batek espresatzeko eskura dituen tresna guztiekiko, bat bera ere baztertu gabe, eta helburu horrek eraman ninduen zinemara –azaldu zigun Basterretxeak duela hiruzpalau urte–. Gainera, beste arte diziplinek ez daukaten abantaila handia dute pelikulek: leku ilunean ikusten dira eta aretoa beteta egon arren, harreman intimoa, zuzen-zuzena, sortzen da ikuslearen eta pantailaren artean. Horregatik haserretzen da ikuslea pelikula batekin, hunkitzera iristen da, negar egiten du… Harrapatu egiten zaitu guztiz eta sentimenduak aztoratzen dizkizu. Eta horrexegatik hartu zuten hain gaizki frankistek Ama Lur filma izatea, eta ez liburu bat adibidez. Zentsura, zailtasun eta oztopo guztiei aurre egin ostean, pelikula Donostiako Astoria zinema-aretoan estreinatu genuenean eta jendearen erantzun aparteko hura ikusi nuenean, ‘Fernando, irabazi egin dugu’, esan nion”. Fernando Larruquertez ari da, bien arteko elkarlanetik jaio baitzen Ama Lur, Euskal Herriko zinemagintza modernoaren abiapuntua (aurretik, Pelotari film laburra egin zuen tandemak).
Euskal Herria eta euskal herritarron nortasuna osatzen duten elementuen 103 minutuko puzzlea izan nahi du Ama Lur-ek. Crowdfundinga boladan dagoen garaiotan, auzolan ekonomikoari esker finantzatu zuten filma eta 1968an estreinatu zen, Donostiako Zinemaldian. Emanaldi arrakastatsua izan zen, eta ikusleek hunkituta egin zuten txalo. Autoreen esanetan, horrelako zerbaiten beharra sumatzen zen giroan. “Uste zuten euskal abertzaletasuna amaitua zegoela, zapaldua, eta bat-batean bi tipok pelikula sutsu bat egin zuten; ‘baina hauek nondik atera dira?’… Euskal herritarren protesta itzela izan zen Ama Lur, Espainiako diktaduraren aurkako aldarria”, gogoratu zuen artistak.
“Uso zuria, uso gorria, dantzan nabil suaren gain…”. Nestor Basterretxea hil dela jakin dudanetik haurtzaroko soinu bandaren parte den abesti hura dabilkit buruan. Basterretxeak berak zioenez, beharbada euskaldunok ahozkotasuna transmititzeko joera daukagulako, irudiak jaraunstekoa baino. Baina doinu eta hitz horiei lotuta bermeotarrak diseinatutako kartela dator beti, 1978an Euskaltzaindiak antolatutako Bai Euskarari kanpainako ikurra. Nire oroimenean kartela ez dut hormetan itsatsita ikusten, ziurrenik trantsizio urte haietako afixa gaindosian galduta dudalako; Basterretxearen uso zuri, gorri eta beltza soinean eraman genuen haurtzaroan, elastikoan serigrafiatua.
Orduan Nestor Basterretxea nor zen ere ez genekien. Are gutxiago arkitekto izan nahi zuela, Le Corbusierren eragina jaso zuela, margolanekin hasi zela, baina bi dimentsiotatik askatzeko premiak eskulturara eraman zuela edota kamisetako uso lau horren lerro garbiek ere bolumena iradokitzen zutela. Usoa zela bagenekien, kantaren hitzek lagunduta. Eta, hala, arteaz ezertxo ere ez genekienean, abstrakzioaren eta forma figuratiboen arteko muga lausotzen den gune horretara eraman gintuen ikur hark. Ikurra bihurtu baitzen, gure hizkuntzaren ikurra.
Hamar urte geroago, uso hark odolaren gorria galdu zuen, eta bolumena irabazi. 1988an zazpi metro luze eta bederatzi metro zabal den Bakearen usoa ipini zuten Donostiako Zurriolan. Hemerotekak baieztatuta, “indarkeria erabiltzen duten guztien aurkako obra” zela esan zuen Basterretxeak. Baina orduan “guztien” hori ez zen existitzen, “batzuen” edo “besteen” baizik. Guk Oilotzarra esaten genion. Ezin zitzaigun gustatu. Eta hala ere, txikitako ikur kuttunaren antza zuen: lerro diagonal sendoak, forma abstraktu geometrikoz osatutako irudi garbia (garbiagoa eskulturan kartelean baino). Handik bost urtera, Kursaaleko lanak medio, usoa Amara Berrira aldatu zuten. Egileak kokapen berria onartu arren, eskultura itsasoko enbatei eusteko sortu zuen eta handik aurrera futbolzale oldeen lekuko besterik ez da izan. Eskultura publikoak espazioaren parte izan behar du, inguruan eragin behar du.
Eta horixe nahiko genuke, Eusko Legebiltzarraren ikurrak inguruan benetako eragina izatea, soilik hiru herrialde ordezkatzen dituzten legebiltzarkideen buru zazpi adarreko egurrezko zuhaitza baitago, Basterretxeak 1984an han ipini zuenetik.
Euskara eta artearen artean, euskal iruditeria kolektiboan “zulo beltza” antzeman zuen artistak, eta hutsunea betetzea izan zuen xede. Aita Barandiaranen mitologiari buruzko lana hartu zuen oinarri, eta Barandiaranek berak sinesmen horiei izaera fisikoa ematera animatu zuen. Hilarriak, argizaiolak, eguzki-loreak berrinterpretatu zituen artistak. Espazio publikoetan daude lan horietako batzuk, Leioako Indarra estela, esaterako.
Baina Basterretxearen Euskal Kosmogoniak eremu pribatua ere hartu du nolabait. Interneten ikusi dut Basterretxearen estela diskoideoen sortako ale batzuk enkantean saltzen dituztela. Eta eskultura txiki horiek hainbat tokitan ikusi ditudala iruditzen zait, etxeetako apaletan, garaikurretan, euskal ikurren interpretazio guztietan. Euskal iruditeria osatzeko Basterretxeak eraiki zuen zubia beste askok zeharkatu duen seinale.
Txikitan Bai Euskarari elastikoa jantzi genuenon belaunaldiak ez du ezagutu Gaur taldea, Arantzazuko polemikaren azken atalaren lekuko besterik ez da izan, izatekotan, askok Nestor Basterretxea nor den ere ez dakite, baina haren irudiak barneratu dituzte oharkabean. Norbait hiltzen denean komunikabideak topikoz bete ohi dira, eta oraingoan ere Nestor Basterretxeak utzi duen hutsunea titularrean aipatu duenik izan da. Baina gure ondare estetikoan antzeman zuen hutsune hura ederki beteta joan da.
Eskuin muturreko ekintzaileei leporatu diete eskultura bandalizatu izana: Hau kaka euskalduna da idatzi dute frantsesez, eta Heil pepito agur nazia margotu. Jean-René Etxegarai auzapezak jakinarazi du salaketa jarriko dutela. Gainera, Frantziako Alderdi Komunistaren... [+]
En la Plaça dels Furs de Vitòria-Gasteiz apareix una nova escultura metàl·lica que dona la benvinguda a l'exposició de Nestor Basterretxea (Bermeo, 1924 – Hondarribia, 2014). L'exposició reuneix més de 300 obres creades per artistes de diferents àmbits, com ara cartells,... [+]
Euskal Herriko 3; eskultura errautsetatik maila gorenera jaso duen belaunaldiak lau hanka ditu: Oteiza, Txillida, Mendiburu eta Nestor... [+]
Badira erakusketa madarikatuak. Horietako bat izan zitekeen Nestor Basterretxeari Donostiako Tabakaleran dagoen Kutxa Kultur Artegunea aretoan eskaintzen zaiona, inauguratu eta handik astebetera itxi behar izan baitzituen ateak. Ekainaren hasieratik urrira bitartean baina,... [+]
Argazkigintzaren Nazioarteko Eguna ospatzen du Zarautzeko Photomuseumak gaur, abuztuaren 19an. Aurten Nestor Basterretxea omendu dute, artistari buruzko dokumentalaren proiekzioarekin.
Senideak, lagunak eta euskal gizarteko ordezkariak bildu dira astelehenean Nestor Basterretxearen hiletan. Donostiako Zorroaga eliza izan da eskultore bermeotarraren omenezko ekitaldia ospatzeko aukeratutako lekua, nahiz eta ez den hileta erlijiosoa izan.
“Uso zuria, uso gorria, dantzan nabil suaren gain…”. Nestor Basterretxea hil dela jakin dudanetik haurtzaroko soinu bandaren parte den abesti hura dabilkit buruan. Basterretxeak berak zioenez, beharbada euskaldunok ahozkotasuna transmititzeko joera... [+]
Eusko Legebiltzarreko buruan dagoen zazpi adarreko zurezko zuhaitza, Donostiako Bakearen Usoa, Renoko (Nevada, AEB) "Euskal Artzainari" monumentua ikustean etorriko zaio herritarrari Basterretxearen izena.
1940ko abenduan Alsina baporea Frantziako Marseilla hiritik abiatu zen ehunka errefuxiatu zeramatzala, tartean zen 16 urteko Nestor Basterretxea mutikoa. Ia bostehun egun geroago iritsi ziren Argentinara, itsaso zabaletan eta basamortuetan oinazea jasan ondoren.
Hauxe da... [+]
5.000 biztanle inguru ditu Senperek, baina arlo kulturalean tamaina handiagoa duten herri asko baina bizkorrago dabil azken urteotan. Andoni Iturriozek zaharberritutako Larraldea etxeak badauka horrekin zerikusirik; erakunde publikoen sostengurik gabe, etxea erabiltzen... [+]
