Zein neurritan izan daiteke kooperatibagintza irtenbide bat? Egiaz, kooperatibagintza –partizipatismoa– irtenbidea da finantza globalizazioaren gizartean nagusi diren baloreen ordez beste balore batzuk transmititzen dituelako. Filosofia ezberdina proposatzen du, esklusiboki inbertitzaileen interesak asetzera bideraturiko ekonomiaren aurrean. Kooperatibagintzak egiazko demokrazia ekonomikoa proposatzen du, langile-bazkideen parte-hartzearekin, langileak produktoreak eta aldi berean enpresaren jabeak direlako.

Sekulako aldea dago. Kooperatiba aktore bat da kapitalismoan, merkatuan dihardu, baina ez da enpresa kapitalista bat. Marxek nola definitzen du kapitalismoa? Gizonak gizona esplotatzen duenean. Definizioz, kooperatiba batean ez dago halako esplotaziorik. Kooperatiba bat da euren borondatez proiektu ekonomiko baten inguruan bildu diren autonomoen elkarte bat, elkarrekin lan egitea erabaki duten langileena.

Kooperatibagintzak hainbat balore ditu: elkar laguntzea, erantzukizuna, demokrazia, berdintasuna… Globalizazioaren aroan finantza kapitalak duen funtzionamendu egoista eta esplotatzailearen guztiz kontrakoa. Noski, suposatzen da kooperatiba bateko bazkideek lan egiten dutela espiritu zintzoarekin, gardentasunez, erantzukizunez… Enpresa kapitalista tradizionalak ez du beti hori permititzen.

Kooperatibak printzipio batzuk ditu, eta horiek ez dira existitzen errentagarritasunean baino pentsatzen ez duten enpresetan, akzionisten exijentziak asetzea helburu duten enpresetan ez daude printzipio horiek. Kooperatiba baten kide libreki egin zaitezke, gestio demokratiko eta kolektiboa du, langileak ekonomian eta etekinetan parte hartu dezake, kooperatibak autonomia gehiago dauka, independentzia gehiago, kooperatiben artean kooperazioak elkar laguntza bultzatzen du. Azken batean, kooperatibak bere komunitatean arreta jartzen du.

Honek ez du esan nahi idealistak garenik edo pentsatzen dugunik kooperatibetan lan egiten duten guztiak aingeruak direla. Badakigu kooperatiba askok enpresa kapitalista tradizionalen ibilbide bera egin izan dutela, bazkideek etekinetan gehiago parte hartzeko desio nahiko egoista dutela. Baina kooperatibagintzaren sakoneko filosofia kontra-eredu bat da, eta inoiz baino beharrezkoagoa mundu globalizatu honetan.

Ekuadorren eta Bolivian ondo bizitzea

Ideologia kooperatibista, parte hartzaile eta solidario hau Latinamerikan agertzen ari den proiektuarekin konparatzen dut. Ekuadortarrek eta boliviarrek sumac causai deitzen diote. Zer esan nahi du hitz horrek? Ondo bizitzea. Ondo bizitzearen filosofia da. Ekuadorreko eta Boliviako konstituzioetan ideia hori barneratu da: ondo bizitzearen printzipioak gehitu dituzte. Estatuak obligazioa dauka biztanleriaren oinarrizko beharrak asetzeko. Proiektu hau jartzen dute estatu neoliberalaren proiektuaren aurrez aurre.

Gobernu progresistak dauden Latinamerikako herrialde asko estatu neoliberalak egindako suntsiketaren ondorio dira; jendarteari bere ondarea kendu zitzaion. Pobreek ez dutenean ezer, oraindik badute ondare bat: sektore publikoa. Ezer ez duen pobre batek, badu eskola bere seme-alabentzat; ezer ez duen pobreak ospitalea dohain dauka bera eta bere familiarentzat; ezer ez duen pobreak badauzka estatuak subentzionaturiko garraio publiko merkeak eta etxebizitza bat ere izan dezake. Eskola pribatizatzen denean, klinika eta osasuna pribatizatzen denean, etxebizitza edo garraioa, pobreari lapurtzen ari zaio zeukan apur hori, hau da, estatuak jendartearekin konpartitzen zuen ondarea. Ez da pentsatu behar estatu neoliberalak ezer jarri dezakeenik pribatizatzen denean, hainbeste sektoretan egiten ari diren moduan. Egiaz, nazio horren kolektibitateari eskubide bat lapurtzen ari zaio, ondasun bat, patrimonio bat.

Ekuadorreko eta Boliviako estatuek nola erantzun dute? Ondo bizitzaren printzipioa konstituzioan sartuta eta betikotuta. Pertsonei hainbat gauza bermatu nahi dizkiete: oinarrizko beharrak asetzea; bizi kalitatea; heriotza duina; maitatzea eta maitatua izatea –hau guztia Ekuadorreko konstituzioan dago–; denok naturarekin armonian eta osasunez loratzea; kultura eta hizkuntza gutxituen iraunkortasuna; kontenplaziorako denbora librea; emantzipazioa… Kooperatiba batean badago askatasunik hori egiteko, kooperatibistak kontzienteki parte hartzen baitu hain enpresa singularrean. Kapitalismoan existitu dezaketen enpresa esplotatzaile eta egoistekiko, eta errentagarritasun hutsa bilatzen duten horiekiko oso ezberdina da kooperatiba; horrek ahalbidetzen du beste filosofia bat sortzea.

Jakina, kooperatiba askotan arazoa da nola nabarmendu parte-hartzea, nola antolatu demokrazia parte-hartzailea kooperatibaren jardunean. Horrek esan nahi du demokrazia parte hartzailea mantendu egin behar dela, estimulatu eta etengabe proposatu.

Kooperatibagintza “inprobisatua” Argentinan

Berrikitan Argentinan izan naiz, bisita egiten langileek okupaturiko enpresetatik sorturiko hainbat kooperatibetara. Argentinan 2001eko krisia izan zenean, sektore anitzetako jabe-enpresariek –zapata fabrikak izan edo hotelak izan– langileei hainbeste soldata eta interes zor zieten, gauetik goizera enpresa itxi eta atzerrira joatea erabaki zutela. Baina langile askok fabrika horiek okupatu zituzten eta kooperatibatan antolatu ziren produzitu eta errentagarri izaten segitzeko.

Kooperatibagintza inprobisatu horrekin hamar urteotan hartutako esperientzia handia izan da. Beraiek esaten dute garrantzitsua dela bazkideei beti gogoratzea kooperatiba baten parte direla, ez direla enpresa baten soldatapekoak, eta parte hartzea estimulatu behar dela. Elkartasuna, elkarrizketa, eta bazkide eta gerentziaren arteko harremana etengabe artikulatu behar dira. Kooperatibaren antolaketa-egituran berrikuntzak imajinatu eta egitea ere oso garrantzitsua da eurentzat, ez da utzi behar kooperatibaren egitura betikotzen, forma berriak aurkitu behar dira, trenak daraman erritmo errepikakor horretatik ateratzeko. Izan zituzten milaka eztabaidetatik, ondorioztatu dute bazkideak derrigorrez bere gain hartu behar duela erantzukizun ekonomiko eta sozial bat kooperatibaren barruan.