Traduït automàticament del basc, la traducció pot contenir errors. Més informació. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

Pertsonak ekonomiaren zutabe direnean

  • 2008ko irailaren 15 hartan, kartoizko kaxa ahuletan atera zituzten langileek euren ametsak eta arrangurak Lehman Brothersetik, kredituan zimendatutako lau hamarkadatako eredu neoliberalaren porrota agerian utziz. Postkapitalismoa zer izango den inork ez daki, “herrialde arraro bat” akaso, Josep Fontanak dioen bezala. Baina jende xumeak, ohi moduan, alternatibak bilatu ditu bankuen atzaparretatik ihes egiteko, langabeziaren zulora ez erortzeko.

    Gizarte ekonomiaren printzipioetako bat da kapitalari pertsonak eta helburu soziala lehenestea. Langileen parte-hartzea, mozkinen birbanaketa justua, barne demokrazia, autoeraketa, jasangarritasuna...  Euskal Herriko ekonomiaren %10 inguru parametro horietan –edo horietako batzuetan– kokatzen da, eta zabalduz doa, gizarte ekonomiaren aukerak anitzak direlako gaur egun, kooperatibismo tradizionaletatik hasi eta proiektu solidarioetaraino.

Sare solidarioetan dabiltzan asko jendartea eraldatzeko aktiboki engaiatuta dago. (Monika Del Valle /A.P.)
Sare solidarioetan dabiltzan asko jendartea eraldatzeko aktiboki engaiatuta dago. (Monika Del Valle /A.P.)
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Martxoaren 3an, hedabide gehienak Bilboko Gran Viako dendetako erakusleiho zulatuei so zeuden bitartean, edota Christine Lagardek Global Forum Spain goi-bilera ekonomikoan botatako pozoi erreformistari ahotsa ematen zioten bitartean, unibertsitate munduko ehunka irakasle eta adituk –horietako gehienak Euskal Herrikoak– sinatutako Pertsonen zerbitzurako ekonomia baten alde manifestuak apenas izan zuen oihartzunik.

Beren ustez ekonomiaren erreferentzia ekitatea da; lehiakortasunak ezin du helburu izan, are gutxiago efizientzia ekologikoaren gainetik egon. Demokrazia eta gardentasuna behar ditu ekonomia osasuntsu eta jasangarri batek; erabaki politikoak ezin dira teknokrataren jantziz mozorrotu. “Ezin da, bada, begien bistatik galdu gizartea ondasunez eta zerbitzuez hornitzea dela, berez, jarduera ekonomikoaren betekizuna. Haatik, pertsonak erdigunean jarriko dituen beste ikuspegi bat beharrezkoa dela deritzogu, merkatuak eta erakundeak gizartearen zerbitzura jarriko dituena, eta ez alderantziz”.

Sustatzaileen aburuz manifestuak garrantzia dauka sinatzaileak sentsibilitate ideologiko askotakoak direlako eta gai izan direlako oinarrizko puntu batzuk adosteko. Mikel Zurbano ekonomialariak gurean zioen agiriak suntsitu egiten duela austeritatearen kontra alternatibarik ez dagoela dioen mitoa. Alternatibak egon bai baitaude, ikuspegi soziala kontuan hartuta aurrera doazen gizarte ekonomiako esperientzia praktiko txiki nahiz handiek erakusten duten moduan. Hain justu, adigarria da irakasleen manifestuko ideia gehienak gizarte ekonomiaren errail beretik doazela. Zer da, ordea, gizarte ekonomia?

Pertsona kapitalaren aurretik; mozkinen banaketa justua; barne elkartasuna; jendartearekin, tokiko garapenarekin eta berdintasunarekin konprometitua; kohesio soziala; lanpostu duinak; jarduera jasangarria; botere publikoekiko independentzia... Horiek dira gizarte ekonomiaren funtsezko baloreetako batzuk. Ideia horiek ez dira unibertsitateko bulegoetan ernai ordea. Iraganean, kapitalismoaren krisi anitzi herritar xumeek emandako erantzuna izan da asoziazionismo ekonomikoa, eta historian barrena egindako eboluzioaren emaitza da egun gizarte ekonomiaz dugun ikuskera.

Historia pixka bat

Charles Dunoyer ekonomialaria 1786an jaio zen Okzitaniako Carennac hirian. Txikitatik ezagutu zituen Frantziako giro iraultzailea eta lehenengo industrializazioko desmasiak. XIX. mendeko fabriken abaroan Frantzian zabaldutako pauperisme edo txirotasuna beste begiratu batekin ikusi zuten orduko ekonomista liberalek, gizartearen disfuntzio baten ondorio zirela uste zuten. Dunoyerrek 1830ean Traité d’économie sociale idatzi zuen eta ekonomiaren parte morala aldarrikatu zuen. Hor kokatzen dute askok ekonomia sozialaren lehenengo teorizazio ahalegina.

 

ekonomia

 

Ordurako, aurreneko kooperatibek bidea egina zuten, batez ere Ingalaterran, Industria Iraultzaren aberrian. Manchester ondoko Rochdale herrian, Robert Owen pentsalari sozialistaren ideiek kilikatuta, dozena pare bat ehulek osatutako kontsumo kooperatibak arrakasta handia izan zuen 1840ko hamarkadan; handik mende erdira 12.000 bazkide zituen. Frantzian eta Alemanian ere azkar zabaldu ziren halakoak.

Euskal Herrian, asoziazionismoaren sustraiak denboran oso atzera doaz. Erdi Aroko benefizentzia etxeetara jo dezakegu nahi izanez gero, auzolan primitibora edo Amerikako kolonietako kofradietara, bestela. XIX. mende amaieran Bizkaiko labe garaien ke artean lehenengo kontsumo kooperatibak sortu ziren, ugazabek berek sustatuta. Ondoren etorri ziren Araiako burdin fabrikakoa eta Gipuzkoako beste hainbat mutualitate, kongregazio katoliko itxurarekin. Hala, gizarte ekonomia, jarduera gisa onartua izatera igaro zen, baina modelo kapitalista nagusia zalantzan jarri gabe, orekatzeko osagai moduan baizik. Ideia hori zabaldu zuen Leon Walrasek esan zuen kooperatiben funtzioa ez dela kapitala ezabatzea, mundua “ez hain kapitalista” egitea baizik.

1973ko urrian, petrolio upelaren prezioa 3 dolarretik 12 dolarretara igo zenean, Reaganek eta Tacherrek ongizate estatua desegin eta ekonomia desarautzeko erasoa jo zuten. Kredituan oinarritutako ekonomiak hartu zuen txanda. 70ean hasitako krisiari ohi bezala erantzun zioten langileek: beste esperientzia eta praktikak abiaraziz. Euskal Herrian, langile askok figura juridiko ia ezezagun batekin eutsi zioten lanpostuari eta lanari: lan- sozietate anonimoekin (SAL). Egun, gizarte ekonomiaren oinarrietako bat dira SAL delakoak. Langile bazkideek kapital sozialaren gehiengoa dute, eurak dira enpresaren jabe. ARGIA eredu horren barruan dago, Komunikazio Biziagoa SAL enpresaren bidez.

80ko hamarkadan ultrakontserbadoreek bultzaturiko sektore publikoaren atzeraldiak hautsak harrotu zituen lokartuta zegoen ekonomia sozialean. Frantzian indarberritu egin zen eta 1980an kooperatibek eta mutuek Charte de l’économie sociale idatzi zuten, ekonomia sozialaren printzipioak finkatu zituen dokumentu aitzindaria. Pribatu eta publikoaren artean zegoen hirugarren hanka hobekiago definitzeko beharra azaleratu zen orduan. Nolanahi ere, pixkanaka, ekonomia sozialak hainbat arlotako korronte eta eskolak batu zituen. Areago, azken urteetan ugaritu diren herri ekimeneko proiektu solidarioak –ingurumena, bidezko merkataritza edo tokiko egitasmoei lotuak eta horietako asko Reas sarean bilduak–, bere baitan hartu ditu, eta ohikoa da Ekonomia Sozial eta Solidarioa (ESS) izena erabiltzea.

Zer pisu du gizarte ekonomiak Euskal Herrian?

Europar Batasunak aginduta 2007an egindako ikerlan batek ondorioztatu zuen Batasuneko 25 estatuetan 11 milioi lagun ari zirela ekonomia sozialaren arloan, enpleguaren %6,7. Eta gurean? Hainbat erakundek osatutako TESS txostenak –Europako programa baten barruan egina–, Akitania, Pirinio Atlantikoak, Nafarroa eta Euskal Autonomia Erkidegoaren datuak erkatu eta Euskal Herri osoan ekonomia sozialak duen pisua hobekiago ikusteko parada eskaintzen du.

Espainiaren eta Frantziaren arteko muga administratiboaren ondorioz ezberdintasun ugari dugu Euskal Herrian. Ipar Euskal Herrian elkarteak dira establezimendu eta lanpostu gehien sortzen dutenak, gero etorriko lirateke mutuak, fundazioak, gizarteratze zentroak eta enplegurako zentro bereziak. Zerbitzuen sektorean dute indar gehiena horiek guztiek. Hego Euskal Herrian, aldiz, kooperatibak eta lan elkarteak dira nagusi (ikusi grafikoak). Kooperatiben kasuan, Mondragonen pisuak sektore industrialera orekatzen du jardueraren balantza. Lan elkarteak Espainian baino ez daude. Hauetan, langileek kapital sozialaren gehiengoa dute eta bazkide batek ezin du akzioen herena baino gehiago eskuratu.

gaztak

Dena den, ekonomia sozialaren unibertsoa hori baino zabalagoa da. EHUko Gizarte Ekonomia eta Zuzenbide Kooperatibaren Institutuak (Gezki) honen baitan sartzen ditu, arestian aipatutakoez gain, eraldaketarako nekazaritza-sozietateak, arrantzale kofradiak, merkatutik kanpo aritzen diren herri ekimeneko elkarteak eta zenbait finantza erakunde, besteak beste.

Bankuen aurpegi beltzena agerian geratu den honetan, finantzaren arloan dauden alternatibak indartu eta aukera berriak esploratu ditu jendeak, espekulaziorik gabeko fluxuen bila. Esaterako, Fiare banku etikoa aspaldikoa eta aski ezaguna da gurean. Horrez gain, Kataluniako Bruguera argitaletxeko langileen borrokatik sortu zen Coop57 kreditu kooperatibaren esperientzia bera Euskal Herrian hasteko prozesua ireki dute bertako zenbait eragilek; finantza zerbitzuak eskaintzen dizkie ekonomia sozial eta solidarioko proiektuei. Oinarri Elkarrekiko Berme Elkarteak ere EAEko gizarte ekonomiako enpresa txiki eta ertainen finantza-premiei erantzuten die. Gisa bereko kode deontologikoa du Baionan egoitza duen Herrikoa elkarteak, “lantegiak sortu eta azkartzen” laguntzeko helburuz sortua.

Finantza alternatiboaren zaku horretan sar ditzakegu, baita ere, azkenaldian ugaritu diren tokiko monetak. Euskoa dugu gurean egitasmo sendoena, 2.000 lagunek baino gehiagok erabiltzen dute Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan. Bilbon Ekhi txanpona sortu berri dute eta Aiaraldean Ogerleko izenekoa. Dirua tokiko ekonomian –hezur-haragizko pertsonek egindakoan– erabiltzea dute helburu.

Krisiaren aurrean

2013ko hondarretan etorri zen Fagorren porrota. Kooperatibagintza krisian dela haizatu dute medio ugarik. Aitzitik, gizarte ekonomiak enpresa konbentzionalek baino hobekiago egin dio aurre krisiari. TESS txostenak ondorioztatu du Pirinio Atlantikoan enplegua sortzen segitu dutela ekonomia sozialean diharduten jarduerek. Nafarroan eta EAEn berriz lanpostuak galdu dira, baina jokamoldea merkatu osokoa baino hobea izan da.

Adibidez, EAEren kasuan, Gizarte Ekonomiako Euskal Behatokiak emandako datuen arabera 2007tik hona 7.700 enplegu galdu dira esparru horretan –batez ere lan elkarteetan–, orotara ordea 150.000 izan dira azken urteetan galdu diren lanpostuak, proportzioan ia bikoitza.

Lanpostuak mantendu bai, baina nolako lanpostuak? Gizarte ekonomiak orokorrean sentsibilitate handiagoa izan du lan baldintzak, berdintasuna eta oinarrizko eskubideak errespetatzeko orduan. Cepes elkartearen datuei erreparatuz, Espainiako Estatuan ekonomia sozialean lan egiten duten 45 urtetik gorako emakumeak, ekonomia konbentzionalean baino %4 gehiago dira, eta zuzendaritza karguetan ere, emakumeen presentzia %8 altuagoa da. Frantzian, berriz, ekonomia sozial eta solidarioan lan egiten dutenen %66 emakumeak dira. Baina oraindik diferentzia nabarmenak daude gizon eta emakumeen artean. Gai horietan aditua den Antonia Sajardo Valentziako Unibertsitateko irakasleak dioen gisan, gizarte ekonomiako erakundeak ez dira inguruko jarduerekiko iragazgaitzak.

Bistaratze falta

Iñigo Urkullu lehendakari izendatu zutenean, bere lehen ekitaldia Lantegi Batuen gizarteratze enpresetako batean egin zuen: Urkullu abandera la ‘economia social’ zioen Vocentoren egunkariko azalak hizki larriz. Botere publikoek ofizialki babesa eman izan diete gizarte ekonomiako eragile askori, baina haien ustez ez dituzte behar bezala aintzat hartzen. Desoreka dago beraz: gizarte ekonomiak duen pisua eta indarra ez da islatzen administrazioan.

Bistaratze falta hori, gainera, areagotu egiten da kontuan izanez gero Euskal Herrian gizarte ekonomiak ez duela bera ordezkatzen duen erakunde bat –proiektu askoren izaera autonomo eta anitzarekin zerikusia du horrek–. Konfekoop, Asle, Anel, Elhabe, Reas, Ucan… Eremu bakoitzak badu bere egitura eta bere interesen arabera jokatzen du, jakina. Nafarroan Cepes-Navarra sortu zen, ekonomia sozialeko erakundeak biltzen dituena, eta Akitanian Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Erregio Ganberak egiten du funtzio hori. Euskal Autonomia Erkidegoan, aldiz, Gizarte Ekonomiako Euskal Behatokiak jarduera horretako datu globalak aztertzen dihardu.

Ahots bakarra izatea garrantzitsua da, ez bakarrik administrazioaren aurrean, baita ohiko patronalak egindako kritikei erantzuteko edo Europar Batasunean ezbaian dauden kooperatibentzako abantaila fiskalak defendatzeko. Norbaitek azaldu beharko du kooperatiben mozkinen %30 ezin dela banatu; norbaitek esan beharko du multinazionalek zerga gutxiago ordaintzen dutela.


T'interessa pel canal: Ekonomia
BSHko lantokiko sarbidea itxi dute langileek euren etorkizuna negoziatu nahi dutela aldarrikatzeko

Kamioiak ez sartu ez atera. Horrela eman dute goiza BSHko Eskirozko lantokian. Parez-pare langileak aurkitu dituzte protestan. Hilkutxa batekin, elkarretaratze formatuan lehenbizi eta Foruzaingoak esku hartu behar zuela jakin dutenean eserialdia egin dute erresistentzia pasiboa... [+]


Ekologismoaren kontrako oldarraldia AEBetan: Greenpeace 660 milioi euro ordaintzera zigortua

Dakota Access oliobidearen kontrako protestengatik zigortu du Ipar Dakotako epaimahai batek erakunde ekologista, Energy Transfer Partners enpresak salaketa jarri ostean. Standing Rockeko sioux tribuak protesten erantzukizuna bere gain hartu du.


Zuhaitz landaketa: mozketa masiboak egin ahal izateko jukutria “berdea”

Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]


ANALISIA
EH ez da salgai, legedia ere ez

Lurraren alde borrokan dabilen orok begi onez hartu du Frantziako Legebiltzarrak laborantza lurren babesteko lege-proposamenaren alde bozkatu izana. Peio Dufau diputatu abertzaleak aurkezturiko testua da, eta politikoa eta sentimentala juntaturik, hemizikloan Arbonako okupazioa,... [+]


2025-03-19 | Ula Iruretagoiena
Lurraldea eta arkitektura
Hirien jana

2020. urteko udaberrian lorategigintzak eta ortugintzak hartutako balioa gogoan, aisialdi aktibitate eta ingurune naturalarekin lotura gisa. Terraza eta etxeko loreontzietan hasitako ekintzak hiriko ortuen nekazaritzan jarraitu du, behin itxialdia bareturik. Historian zehar... [+]


AEBetako produktuei boikota egiten ari dira herrialde eskandinaviarrak

Tesla autoen salmentak, esaterako, %30 jaitsi dira urtea hasi denetik. Danimarkan beste hainbeste jaitsi da AEBetara oporretan joango direnen erreserba kopurua. Eta Suedian, inkesta baten arabera, hamarretik zortzi prest leudeke produktu estatubatuarrei boikota egiteko.


Bi langile hil dira astelehenean, Buñuelen eta Arratzun: 2025ean hamalau dira jada

Buñueleko (Nafarroa) kasuan, 34 urteko gizona makina batean harrapatuta geratu da. Arratzun (Bizkaia), aldiz, garabiak goi-tentsioko linea bat ukitu ostean hil da 61 urteko gizona.


Apirilaren 9an administrazioko langileen grebara dei egin dute sindikatuek Nafarroan

Mahai Orokorreko sindikatuek salatu dute Gobernuak utzikeriaz jokatu duela ordezkaritza sindikalarekin negoziatzerakoan, horren adibidea da Estatutu berriaren negoziazioan ezarri duen blokeoa. Gobernua Mahai Orokorrean gai horiek guztiak negoziatzera esertzeko ahalegin ugari eta... [+]


Gasteizko Salburuako institutuko irakasleek protesta egin dute Pradalesen bisitan

Institutuko giza baliabideak hobetzeko eskatu dute irakasleek, ikasleei kalitatezko arreta eman ahal izateko. Kartelekin eta pankartekin itxaron diete irakasleek lehendakariari. Jaurlaritzako ordezkariek ikastetxeko zuzendaritzari esan diote ez zutela "horrelakorik... [+]


2025-03-17 | Aiaraldea
Arabako Foru Aldundia inguratu dute “Aiaraldea eskualdearen etorkizunaren defentsan”

“Beste alde batera begiratzea” leporatu diete erakunde publikoei, eta baita eskualdeko borroka defendatzea ere. 


2025-03-17 | Garazi Zabaleta
Giberri gazta
“Gaztetatik ditugu ahuntzak, honetatik bizitzeko apustua egin nahi dugu orain”

Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]


Zerga turistikoarena estrategia komunikatibo hutsa da

Tasa edo zerga turistikoaren eztabaida urtetan luzatzen ari da, erakunde publikoetan ordezkaritza duten indar politikoen artean zabala den arren ezarri beharraren gaineko adostasuna. Eztabaidetako bat da zerga hori zein erakundek kobratuko duen: zenbait udalek (tartean... [+]


1.500 euroko gutxieneko soldataz hitz egiteko Confebask ez da mahaian eseri ere egingo

Tamara Yague Confebaskeko presidenteak iragarri du gehiengo sindikalak deitutako martxoaren 20ko bilerara ez dela joango, eta gehitu du gutxieneko soldataz eztabaidatzeko markoa Espainiako Mahaia dela. ELA, LAB, ESK, Steilas, Etxalde eta Hiru sindikatuek EAErako gutxieneko... [+]


2025-03-13 | ARGIA
EAJk eta PSE-EEk zerga erreforma adostu dute Ahal Dugurekin

PPrekin eta EH Bildurekin negoziazioetan porrot egin ondoren etorri da Ahal Dugurekin adostutako akordioa. Indar politiko honek aitortu duenez, maximalismoak atzean utzi eta errealitateari heldu diote, errenta baxueneko herritarren aldeko akordioa lortuta.


Eguneraketa berriak daude