Estatuak eraikitzen hasi ziren garaian kokatzen gaitu saio honek, Erdi Aroan. Estatu haietatik landa bazeuden ere herriak. Gurean Batzarra zen gobernatzeko modua. Europan herriek erregearen armada behar zuten, subiranotasuna gordeko bazuten.

Nafarroako Erresuma hizpide: erregea espanturik gabe sartu zen Batzarrean, alta, herri-batzarrak ez zuen gehiago erabaki harrez gero.

XI. mendera arte herritarrek bazuten herri batzarretan parte-hartzea. XII. mendean jada jauntxoek besterik ez. Hiriak sortzen hasi ziren. Erresumaren babespeko jauntxoek herri batzarrak barreiatu zituzten, Nafarroan ez, artean. Gazteluko monarkiak euskal herri handietan kontzeju itxiak ezarri zituen. XVIII. mendean bere eragina txikia bazen ere estatua nagusitzen hasi zen. Kontzeju “ireki”en ahalmenak murriztu ahala udalak indartuz joan ziren kontrol batzar legez. Estatuaren burokrazia sendotu zen. Ondorioa: jendeon arazoak estatua konpontzen hasten da, herriarekiko hurbilekoa den auzotarra hiritarra bilakatzen doa. Herria kolokan izatera pasa zen.

Sastren hitzetan botoaren araberako eredua da egungo demokrazia. Alta, erabakiak politikoek hartuak dira aldez aurretik. Agintariek ez dute zuzentzen, estatuaren zerbitzariek baizik. Zuzeneko demokraziaren funtsa gauzatzeko herritarren batzarra beharko lirateke.

Horrela segitzen du: “1512an –diote estatuzaleek– Espainiak Nafarroa, gure estatua, konkistatu zuen. Estatu hori berreskuratzera goaz”. Haatik, Nafarroako Erresuma sortu baino lehen, euskal herriak herri batzarrek gobernatu zituzten.

Batzarra, urra baledi ataleko egilearen zenbait aburu: batzarrak komuna zaintzen du, herri-arima alegia. Batzarrak auzolanak konbokatzen ditu. Sastreren gusturako, auzolanak baino, auzo-arteak du garrantzia. Batzarrak, elkarrenganako begiruneaz gain, denbora behar du. Hots, komun denak debatea behar du.

XXI. mendearen atarian eratu zen Udalbiltza. Kultura politiko horretan ikusten du Sastrek batzar subiranoa. Udalbiltza (bir)eraikitzen ari direnentzat saio gomendagarria da berea. Bere urratsetan sakontzea gomendatzen diot orori. Era labur samurrean emandako urrats-saioa da. Premisa bat azkenik: gure munduan, gauza komuna pentsatzeko, kapitalismotik eta estatutik at jarri behar dugu gure burua.

Batzarra, gure gobernua
Pablo Sastre

Elkar, 2013