Traduït automàticament del basc, la traducció pot contenir errors. Més informació. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

Denis Diderot, Wikipediaren aita

  • Denis Diderot jaio zela 300 urte beteko dira aurtengo urriarean 5ean. Hainbat arlotan nabarmendu zen arren, urtean zehar egingo zaizkion omenaldiek Encyclopédieren aita izan zela gogorarazi digute bereziki. Baina Diderotek paperezko entziklopedia hura sortu baino gehiago egin zuen; bi mende eta erdi geroago sortuko ziren baliabideekin amets egin zuen, Internekin, Googlerekin, Wikipediarekin…

Entziklopediaren sortzailea ez ezik, nobelagile, filosofo, editore, antzerkigile eta arte kritikaria ere izan zen Denis Diderot.M.L. Van Loo

“Gizakia ez da aske izango azken apaizaren erraiek azken erregea estrangulatzen ez duten artean” esan zuen Denis Diderot (Langres, 1713-Paris, 1784) frantziar nobelagile, filosofo, editore, antzerkigile eta arte kritikariak. Argien Mendeko protagonista nagusietakoa erregeak eta apaizak fisikoki mehatxatuko zituen Frantziar Iraultzak eztanda egin baino bost urte lehenago hil zen, baina bizi zen artean hitzen bidez, ezagutzaren bidez, ahalegindu zen monarkia absolutistari eta eliza katolikoari lepoa estutzen, gizakia askatzen. Hala, Dideroten curriculum oparoan Ilustrazioko obra gailena nabarmentzen da: ahalik eta ezaguera handiena bildu eta gizartearen eskura jartzea xede zuen Encyclopédie.

1747an André Le Bretonek lan mardularen edizioaz arduratzeko enkargua egin zien Dideroti eta Jean Le Rond D’Alemberti. Diderotek 25 urtetan jardun zuen proiektuaren zuzendari. Hainbat alorretako 160 adituk parte hartu zuten bilduman: Voltaire, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Adam Smith… eta Diderotek berak ekonomiari, mekanikari, politikari, filosofiari edo erlijioari buruzko hainbat sarrera idatzi zituen, besteak beste, “Encyclopédie” hitzari zegokion artikulua.

1751n, kontzeptua azaltzeko 80 orri inguruko testu luzea prestatu zuen idazleak. Baina testu hura ez zen 17 liburukiz, 18.000 orrialdez eta 44.632 artikuluz osatutako bildumaren deskribapen hutsa (besteak beste, 1772a arte Diderotek berak ez zekielako emaitza zein izango zen). Izango zena baino gehiago, izan behar zuena azaldu zuen: “Gizakien jakin-minarekin, lanekin, beharrekin eta plazerekin zerikusia duen guztia bilduko duen lana”.

Diderotek eta D’Alembertek zuzendutako proiektu horren ondoren etorri ziren entziklopediek geroz eta zehaztasun handiagoa bilatu zuten, geroz eta sarrera gehiago bildu zituzten, baina Dideroten ikuskeratik aldenduz joan ziren. Diderotek amestutako entziklopediak “argia, ulergarria eta eskuragarria” izan behar zuen. Baina argitaratzen ziren entziklopediak “egia absolutuaren” jabe zen elite intelektualeko kideek prestatzen zituzten, testu haiek ulertzeko herritar gutxiren eskura zegoen kultura maila behar zen, eta gainera produktu garestiak ziren. Gutxi batzuek gutxi batzuentzat egindako lanak ziren eta, beraz, ilustratuek defendatzen zuten herritarren emantzipazio intelektuala sustatzeko baino gehiago, eliteen eta herritarren arteko harresia indartzeko erabili zituzten liburuki astunak. XX. mendean entziklopedien prezioa asko merkatu zen eta produktua demokratizatzea ekarri zuen horrek, baina edukiak ez hainbeste; Britannica, Larousse, Encarta edo Espasa itxurakeria eta dekorazio elementu bihurtu ziren.

Dideroten ikusmoldea askoz gertuago dago Wikipediatik (eta, oro har, internetetik) urrezko letradun azal gogorreko liburu sortetatik baino. Hala ere, gaur egun, paperezko entziklopediak egiaren eta zehaztasunaren gordailutzat jotzen ditugu oraindik eta Wikipediaren (eta interneteko eduki askoren) fidagarritasuna eta erabilgarritasuna zalantzan jartzen dugu, teorian behintzat (Wikipedia asko kritikatzen baitugu, baina askoz gehiago erabiltzen).

Wikipedia paperezko entziklopediak baino askoz osoagoa da. Britannicak, esaterako, 100.000 artikuluko muga jarri zuen eta Wikipediak ingelesezko 3.321.000 sarrera ditu (guztira 15 milioi sarrera 250 hizkuntzatan). Horrek ez du esan nahi giza ezagutza “guztia” biltzen duenik, baina paperezko entziklopedia prestigiodunena baino 33 aldiz gertuago dago helburu horretatik. Gainera, entziklopedia klasikoek jakintza esparru akademikoak jorratu ohi zituzten nagusiki eta internetek “beharrekin eta plazerekin” zerikusia duena sartzeko aukera handiagoa ematen du.

Bere artikuluan, Diderotek etengabe aipatzen du obraren izaera “bukatugabea”. Zientziaren edo artearen bilakaerak entziklopediaren baliagarritasunean eragina duela dio eta “ondorengoei” (entziklopedia osatzeko lan etengabean jarraituko dutenei) sortzen diren hutsuneak betetzeko aholkuak ematen dizkie. Hau da, informazioa etengabe eguneratzearen beharraz jakitun izan zen hasieratik. “Ahalik eta zehaztasun mailarik handiena lortuta ere, argi dago, bere izaeragatik, entziklopediak ez duela perfekzioa lortuko” idatzi zuen. Beraz, Wikipediaren aurka egiteko erabili ohi den “zehaztasun entziklopedikoaren” kontzeptua ez zuen Diderotek sortu, ondorengo entziklopedia ustez akasgabeek baizik.

Entziklopediak definizioz erabat zehatzak ezin direla izan onartuta ere, Wikipediak askoz akats gehiago eta fidagarritasun gutxiago duela pentsatzeko joera dugu, bertan edonork idatzi dezakeelako. Giza jakintza guztiak biltzen saiatzen denez, entziklopedia pertsona bakarraren lana ezin zitekeela izan zioen Diderotek duela 250 urte baino gehiago, akademia guztietako pertsonek eraiki behar zutela. Eta ondoren, akademiez haratago ere bilatu zituen egileak: “Orotariko pertsona askoren laguntza, beren maila soziala medio akademietako ateak itxita dituzten balio handiko pertsonen laguntza ere beharko dugu”.

Horrez gain, Encyclopédieren editore nagusiak ez zuen botere politikoak proiektuan parte hartzerik nahi: “Gobernuak horrelako obra batean parte hartzen badu, obra ez da egingo”. Haren esanetan, gobernuak bere eragina bere interesen alde erabiliko zuen eta aginteari ez zitzaion interesatzen entziklopedistek helburu zuTen gizarte letraduna. “Entziklopedia ezin da goitik agindu”.

Denis Diderot bi mende eta erdi geroago berriro jaioko balitz, galbidean nahi zituen espezieak (erregeak eta apaizak) bizirik topatuko lituzke. Baina giza jakintzaren bilduma inperfektua, herritarrek herritarrentzat egina, etengabe aldatzen, eguneratzen eta zabaltzen ari dena, teknologia berriei esker egingarria dela ikusiko luke. Eta, beharbada, “entziklopedia askea” deituko lioke.


Últimes
Berwick i nosaltres

Potser no saps qui és Donald Berwick, o per què ho esmento en el títol d'aquest article. El mateix ocorre, evidentment, amb la majoria de les persones que participen en el Pacte Sanitari en curs. No saben què és el Triple Objectiu de Berwick, i menys encara l'Objectiu... [+]


Serveis públics: facilitar el passo a la motoserra o netejar el bosc?

L'article La motoserra pot ser temptadora, escrit en els dies anteriors per l'advocada Larraitz Ugarte, ha donat molt a parlar en un sector molt ampli. Planteja algunes de les situacions habituals dins de l'Administració pública, entre les quals es troben la falta d'eficiència,... [+]


2025-04-16 | Haritz Arabaolaza
Idioma

És important utilitzar correctament un idioma? Fins a quin punt és necessari dominar la gramàtica o tenir un ampli diccionari? Sempre he escoltat la importància de la llengua, però després de posar-me a pensar, he arribat a una conclusió. Pensar sovint comporta això;... [+]


Llocs 'favorits'

L'altra vegada vaig ser a un lloc que no visitava i que tant m'agradava. Sent allí, em vaig sentir a gust i vaig pensar: aquest és el meu lloc favorit. Amulet, amulet, amulet; girant la paraula en el camí de casa. Curiosament vaig buscar en Elhuyar i apareixia com a amulet... [+]


2025-04-16 | Rober Gutiérrez
Destreses

Al llarg de la seva trajectòria acadèmica, adolescents i joves rebran en més d'una ocasió orientació acadèmica i/o professional per a aquells estudis que els resultin d'utilitat. Cal oferir-los lideratge, perquè solen estar plens de dubtes cada vegada que han de prendre... [+]


2025-04-16 | Euskal Irratiak
Mikel Epaltza
“Nire etxea utzi nuen ETAk nazioarteko begiraleen esku armak utz zitzan”

Atxik Berrituz giristino taldeak Kristauak Euskal Herriko bake prozesuan liburua argitaratu du Maiatz argitaletxearekin. Giristinoek euskal bake prozesuan zer nolako engaiamendua ukan duten irakur daiteke, lekukotasunen bidez.


El Govern Basc vol incrementar l'Ertzaintza i 8.000 policies per a 2030
Bigen Zupiria ha obert la segona taula de negociació amb l'Ertzaintza després de pactar al març amb ERNE, esan i SIPE un increment salarial d'almenys 4.200 euros anuals per als ertzaines. La consellera de Seguretat ha destacat que l'acadèmia d'Arkaute (Àlaba) tindrà "una gran... [+]

Iñaki Bakero (Erriberan Euskaraz)
“Batzuek ez gaituzte hemen nahi, baina bagaude”

Maiatzaren 17an Erriberako lehenengo Euskararen Eguna eginen da Arguedasen, sortu berri den eta eskualdeko hamaika elkarte eta eragile biltzen dituen Erriberan Euskaraz sareak antolatuta


L'Ajuntament de Salvatierra rebutja el projecte d'instal·lació de 50.000 plaques fotovoltaiques
El ple ha aprovat la moció presentada per EH Bildu. L'Ajuntament ha demanat a l'empresa promotora del projecte, Cañaveras Solar, que no aculli els sòls agraris qualificats com d'alt valor estratègic i que estableixi una distància mínima de 500 metres dels nuclis poblats.

2025-04-16 | Sustatu
Han passat dos mesos i estem igual: Bloquejos IP contra desenes de webs basques quan hi ha futbol
Fa uns dies, Puntueu va anunciar que monitoraria l'impacte que el bloqueig de La Lliga està causant en els dominis bascos. Aquest cap de setmana s'han disputat els partits, i les dades del monitoratge són aquí, són lamentables.

Eguneraketa berriak daude