Traduït automàticament del basc, la traducció pot contenir errors. Més informació. 
35.000 persones ballant en la Far West dels bascos
- Dins de dues setmanes se celebrarà a Boise l'acte més multitudinari de la diàspora basca, el Jaialdi. Se celebra cada cinc anys i en l'edició de 2005 es van servir 32.000 croquetes. Però el Jaialdi no és només croquetes i danses, sinó una festa especial que respira a la comunitat basca dels EUA que s'està morint.
El director del Festival Dave Eiguren es va mostrar satisfet després de l'edició de fa cinc anys en una entrevista oferta a la revista Euskal Etxea: “Tenim la sensació que estem fent les coses bé (...) El festival és una cosa que s'organitza contínuament. Demà mateix començarem a treballar per a la pròxima vegada”. No és d'estranyar l'alegria d'Eiguren, que en 2005 va reunir més gent que mai, al voltant de 35.000 persones. Gràcies al treball de tretze membres de l'associació Euzkaldunak Inc. i de 900 voluntaris de Boise, la festa basca més gran de la diàspora es va convertir en un èxit, mantenint la tendència a l'alça des de la seva fundació en 1987.Per tant
, han treballat durant aquests anys, i ja tenen llest el programa de la sisena edició. El 27 de juliol serà el torn del Festival Basque Block, un quadre que reuneix nombrosos restaurants bascos, l'euskal etxea, el museu, el frontó, les seus de grups culturals bascos, el mercat... Aquest és, d'alguna manera, el centre neuràlgic de la comunitat basca als Estats Units. Hi haurà menjada i beguda, música i dansa, vells amics i xerrada... En els pròxims dies es duran a terme nombroses activitats. Per destacar una actuació en la Festa: Es tracta de dos grups de ball procedents d'Euskal Herria, el grup de ball Oinkari de Boise, que compta ja amb una llarga trajectòria, bertsolaris i el ballet Trey McIntyre Projet. Aquest últim és un prestigiós ambaixador cultural de Boise, subvencionat per l'alcalde David Bieter per a aquesta obra, que ha preparat una coreografia relacionada amb la cultura basca per a la seva estrena en el Festival. L'Ajuntament de Boise calcula que la ciutat rep set dòlars per cada dòlar invertit en esdeveniments culturals, i que l'impacte econòmic d'esdeveniments com el Jaialdi és molt gran, que en l'edició d'enguany pretenen atreure a 50.000 persones a una ciutat que ronda els 200.000 habitants. Entre els esponsores del Festival 2010 es troben empreses molt conegudes: OficceMax, Budweiser, KeyBank...Una altra
cita important de la celebració sol ser en la zona de Fairgrounds o fira. Enguany es reuniran un gran nombre de dantzaris, 36 grups de dansa procedents de sis estats d'Occident. Les
xarxes socials d'Internet estan resultant molt útils per a promocionar el festival. Per exemple, la festa s'estendrà a molts àmbits de la ciutat, i la web Euskalkazeta.com ha creat un mapa interactiu per a situar aquests llocs en Google. En ella s'exposen les celebracions, restaurants i hotels. L'organització ha acordat preus especials amb diversos hotels, i en molts d'ells ja no queda lloc. D'altra banda, Twitter i Facebook també estan difonent el festival, i es poden llegir les opinions dels assistents a aquesta: “Què t'agrada del Festival?”, diu la pregunta del debat: “Celebrar la meva cultura amb amics i amigues que no són euskaldunes, tots volen ser euskaldunes, costi el que costi!” diu Heathe; “El moment més emocionant va ser veure com el meu pare es va trobar amb un amic que era nen” Janet; “El que més m'agrada del festival és veure als amics d'Euzkadi i conèixer a nous amics. No poden esperar més!” Annie crida: “Ballar, cantar, menjar i beure!”.
festival és una mica més que un kalimotxo, ja que serveix als bascos dels EUA perquè mostrin la seva identitat: “Aquests host country són països on hi ha molts grups ètnics i cal diferenciar-se dels altres. Quin és el camí més fàcil? Utilitzar expressions culturals visuals, fàcilment visibles”, ha escrit Benan Oregi, tècnic de diàspora del Govern Basc, en Euskonews.En la
diàspora, per a mantenir la identitat basca, s'han abordat expressions com la dansa i altres similars. No tant al basc. En les següents pàgines d'aquest reportatge Mel A. Tal com ha assenyalat Elustondo, en els últims anys s'estan morint en Nevada, Idaho, Califòrnia i en altres llocs bascos de primera generació. “Els bascos morts formen una llista més gran que els que viuen en aquest Oest americà”, diu Elustondo.
No obstant això, estan intentant que els més joves aprenguin basc. Segons l'experta Gloria Totoricagüena, després de cada Festival, el centre basc Euzkaldunak Incorporated compta amb un gran nombre de nous socis, al voltant de 800 en l'actualitat, i la celebració serveix per a finançar les activitats de la comunitat basca als EUA, entre les quals es troben la ikastola de Boise i el projecte Udaleku, entre otros.la intenció del primer
Festival era fer un únic “holiday festival” amb el dia de Sant Ignasi. Mirin Artiach, secretària del Secretari d'Estat d'Idaho, Pete Cenarrusa, va ser l'encarregada d'organitzar-ho. En la seva opinió, l'objectiu era compartir la identitat basca –el “orgull”– amb la resta de la ciutadania de Boise. Posteriorment, en 1990, amb motiu del primer centenari de l'Estat d'Idaho, el Governador va sol·licitar als bascos la celebració d'un nou Festival, i així es va fer. La segona edició va tenir un gran acolliment i es va decidir que es realitzaria cada cinc anys. Ha estat un esdeveniment que a poc a poc s'ha anat fent notar, tant a Idaho com a nivell internacional.
els Festivals anteriors, enguany també s'acostaran a Boise desenes de persones de tot Euskal Herria, des de grups de ball, bertsolaris, esportistes i músics, fins a viatgers de vacances. Tampoc faltaran els representants institucionals i polítics. L'organització
ha convidat al lehendakari, Patxi López, i ha confirmat que si no hi ha contratemps d'última hora, acudirà a la cita del lehendakari. La notícia ha suscitat interès, ja que des del seu nomenament com a lehendakari no ha realitzat una visita d'aquest tipus a la diàspora. El Govern de López ha trobat una gran reticència en la col·lectivitat basca americana que Ibarretxe va cuidar molt, i molts han entès aquest viatge d'Idaho com una "prova real". Per si no fos prou, fa unes setmanes es va deslligar la polèmica, quan es va saber que el Diputat General de Bizkaia, José Luis Bilbao (PNB), acudirà pel seu compte al Festival. Des de la Diputació han assenyalat que el viatge de Bilbao estava preparat, però els socialistes han vist enrere l'estratègia de "fer ombra" al lehendakari. Diputat d'Acció Exterior de la Diputació Foral de Guipúscoa, Iñaki Galdos (H1!) També serà present, amb una altra delegació.El diari de referència de Boise,
Idaho Statesman, va publicar un article titulat “La política pot ficar el morro en el Festival”. En l'article, els responsables d'Euzkunak Inc. diuen que no és un “acte polític”, sinó cultural, i no esperen que hi hagi cap mena de renou. Els polítics d'origen basc d'Idaho són també de la mateixa opinió: “La majoria només vol celebrar i gaudir de la cultura”, afirma John Bieter, germà de l'alcalde.
, han treballat durant aquests anys, i ja tenen llest el programa de la sisena edició. El 27 de juliol serà el torn del Festival Basque Block, un quadre que reuneix nombrosos restaurants bascos, l'euskal etxea, el museu, el frontó, les seus de grups culturals bascos, el mercat... Aquest és, d'alguna manera, el centre neuràlgic de la comunitat basca als Estats Units. Hi haurà menjada i beguda, música i dansa, vells amics i xerrada... En els pròxims dies es duran a terme nombroses activitats. Per destacar una actuació en la Festa: Es tracta de dos grups de ball procedents d'Euskal Herria, el grup de ball Oinkari de Boise, que compta ja amb una llarga trajectòria, bertsolaris i el ballet Trey McIntyre Projet. Aquest últim és un prestigiós ambaixador cultural de Boise, subvencionat per l'alcalde David Bieter per a aquesta obra, que ha preparat una coreografia relacionada amb la cultura basca per a la seva estrena en el Festival. L'Ajuntament de Boise calcula que la ciutat rep set dòlars per cada dòlar invertit en esdeveniments culturals, i que l'impacte econòmic d'esdeveniments com el Jaialdi és molt gran, que en l'edició d'enguany pretenen atreure a 50.000 persones a una ciutat que ronda els 200.000 habitants. Entre els esponsores del Festival 2010 es troben empreses molt conegudes: OficceMax, Budweiser, KeyBank...Una altra
cita important de la celebració sol ser en la zona de Fairgrounds o fira. Enguany es reuniran un gran nombre de dantzaris, 36 grups de dansa procedents de sis estats d'Occident. Les
xarxes socials d'Internet estan resultant molt útils per a promocionar el festival. Per exemple, la festa s'estendrà a molts àmbits de la ciutat, i la web Euskalkazeta.com ha creat un mapa interactiu per a situar aquests llocs en Google. En ella s'exposen les celebracions, restaurants i hotels. L'organització ha acordat preus especials amb diversos hotels, i en molts d'ells ja no queda lloc. D'altra banda, Twitter i Facebook també estan difonent el festival, i es poden llegir les opinions dels assistents a aquesta: “Què t'agrada del Festival?”, diu la pregunta del debat: “Celebrar la meva cultura amb amics i amigues que no són euskaldunes, tots volen ser euskaldunes, costi el que costi!” diu Heathe; “El moment més emocionant va ser veure com el meu pare es va trobar amb un amic que era nen” Janet; “El que més m'agrada del festival és veure als amics d'Euzkadi i conèixer a nous amics. No poden esperar més!” Annie crida: “Ballar, cantar, menjar i beure!”.
El paper de Jaialdi
Però elfestival és una mica més que un kalimotxo, ja que serveix als bascos dels EUA perquè mostrin la seva identitat: “Aquests host country són països on hi ha molts grups ètnics i cal diferenciar-se dels altres. Quin és el camí més fàcil? Utilitzar expressions culturals visuals, fàcilment visibles”, ha escrit Benan Oregi, tècnic de diàspora del Govern Basc, en Euskonews.En la
diàspora, per a mantenir la identitat basca, s'han abordat expressions com la dansa i altres similars. No tant al basc. En les següents pàgines d'aquest reportatge Mel A. Tal com ha assenyalat Elustondo, en els últims anys s'estan morint en Nevada, Idaho, Califòrnia i en altres llocs bascos de primera generació. “Els bascos morts formen una llista més gran que els que viuen en aquest Oest americà”, diu Elustondo.
No obstant això, estan intentant que els més joves aprenguin basc. Segons l'experta Gloria Totoricagüena, després de cada Festival, el centre basc Euzkaldunak Incorporated compta amb un gran nombre de nous socis, al voltant de 800 en l'actualitat, i la celebració serveix per a finançar les activitats de la comunitat basca als EUA, entre les quals es troben la ikastola de Boise i el projecte Udaleku, entre otros.la intenció del primer
Festival era fer un únic “holiday festival” amb el dia de Sant Ignasi. Mirin Artiach, secretària del Secretari d'Estat d'Idaho, Pete Cenarrusa, va ser l'encarregada d'organitzar-ho. En la seva opinió, l'objectiu era compartir la identitat basca –el “orgull”– amb la resta de la ciutadania de Boise. Posteriorment, en 1990, amb motiu del primer centenari de l'Estat d'Idaho, el Governador va sol·licitar als bascos la celebració d'un nou Festival, i així es va fer. La segona edició va tenir un gran acolliment i es va decidir que es realitzaria cada cinc anys. Ha estat un esdeveniment que a poc a poc s'ha anat fent notar, tant a Idaho com a nivell internacional.
El lehendakari, Patxi López, per primera vegada davant la diàspora basca
Igual que enels Festivals anteriors, enguany també s'acostaran a Boise desenes de persones de tot Euskal Herria, des de grups de ball, bertsolaris, esportistes i músics, fins a viatgers de vacances. Tampoc faltaran els representants institucionals i polítics. L'organització
ha convidat al lehendakari, Patxi López, i ha confirmat que si no hi ha contratemps d'última hora, acudirà a la cita del lehendakari. La notícia ha suscitat interès, ja que des del seu nomenament com a lehendakari no ha realitzat una visita d'aquest tipus a la diàspora. El Govern de López ha trobat una gran reticència en la col·lectivitat basca americana que Ibarretxe va cuidar molt, i molts han entès aquest viatge d'Idaho com una "prova real". Per si no fos prou, fa unes setmanes es va deslligar la polèmica, quan es va saber que el Diputat General de Bizkaia, José Luis Bilbao (PNB), acudirà pel seu compte al Festival. Des de la Diputació han assenyalat que el viatge de Bilbao estava preparat, però els socialistes han vist enrere l'estratègia de "fer ombra" al lehendakari. Diputat d'Acció Exterior de la Diputació Foral de Guipúscoa, Iñaki Galdos (H1!) També serà present, amb una altra delegació.El diari de referència de Boise,
Idaho Statesman, va publicar un article titulat “La política pot ficar el morro en el Festival”. En l'article, els responsables d'Euzkunak Inc. diuen que no és un “acte polític”, sinó cultural, i no esperen que hi hagi cap mena de renou. Els polítics d'origen basc d'Idaho són també de la mateixa opinió: “La majoria només vol celebrar i gaudir de la cultura”, afirma John Bieter, germà de l'alcalde.
Heriotza Renon
Gero eta gutxiago dira lehen belaunaldiko euskaldunak bizirik AEBetan.
Hilabete darama hetsirik Renotik ekarri dudan gutunazalak. Badakit zer dudan zain bertan. Hildakoen oroitzapen mingarria. Hildako gehiegi denbora gutxian. Biziak hila du zor, jakinekoa da erranairua. Hori bezain topikoa ez, Orixek idatzia, William A. Douglassen Death in Murelaga liburu azal guztiz beltzaren gaztelaniazko bertsioari Eduardo Estrade itzultzaileak ezarri ziona: Jaio nintzen hiltzeko / denbora oroz noa hiltzen / hildakoan erabat / hasiko naiz bizitzen. Bertsoaren ederragatik ere, kontsolagarri eskasa.
Heriotza usaina dakart Renotik, heriotza herriko Zazpiak Bat euskal klubaren buletinean. “Damu gara hainbat euskaldunen heriotzaren berri eman beharra. Gure doluminak hildakoen senide eta lagunei”. Hila da Alvida “Al” Josephine Hafford, Mary Barnetche eta Urbano Pedroarena Pete Arena euskaldunen alaba. Hila da Lola B. Olaciregui. Hila, Lolaren neba Ray Barainca. Hila, Peter Dominique Mick Laxalt. Hila Raymond Gabica. Hila Joseph Joe Mendive. Hila, Bruce Laxalt… Horiek denak aurtengo udaberrian joanak, berrikitan hilak, baina aski izan duzu telefonoa hartu, adiskide zaharrei deiadarra jo eta berehala jakiteko. Inazio Olarreagak esan dizu: “Bai. Asko hil dira denbora gutxian. Eta Frantzisko Aranda, hil zen gizajoa. Gure laguna. Eta Ramon Jaioren anaia ere hil dela entzun dut. Luis Jaio. Euskaldunak, hildako asko izan dira Renon oso denbora gutxian”. Gero zer etorriko den, kezka. “Oraingo euskaldunak hiltzen direnean, akabo! Gazteek ez dute interesik”. Xanti Basterretxeak ez du besterik esango. “Txato Gerrikabeitia? Hil zen. Hortaz, jakin duzu Ramonen anaia ere lurperatu duguna… Hemen euskaldunak bagoaz”.
Eta hartu autoa eta ihes egin diozu Renori. Ihes heriotzari, Bagdadeko merkataria gogoan harturik. Hegoalderantz jo duzu, Minden-Gardnervillera. Nevadan oraindik, baina Kaliforniako mugari buruz. Han, Juan Leonisen heriotzaren berri eman dizute biziek.
Eta hartu autoa eta ipar-ekialdera abiatu zara orduan, Reno saihetsetik iragan eta Winnemuccarantz. Bertan, hila da Migel Olano. Jerry Etcheverryk esan dizu, bigarren belaunaldiko euskaradunak. Badu jakituria, badu ezagutza. Winnemucca eta herriko euskaldunak bertatik bertara ezagutzen ditu. "Dozena erdi dira lehenbiziko generazioko euskaldunak Winnemuccan. Sei. Joanak dira gainerako guziak". Eta izendatu ere dizkizu banan-banan jaso ez duzun elkarrizketa informalean. “Pete Salla, Nekane, Estanis, Isidro… Sei”.
Eta hartu autoa eta heriotzari ihesi oraindik, Winnemuccatik iparralderago. Iragan duzu Orovadako Basque Blvd bide-seinalea McDermitt herrira bidean. Iragan dituzu Lasa eta Albisu kale izenak McDermitt sarreran. Hain zuzen, Albisutar baten etxea duzu jomuga. Orain dela lau urte ageri zuen amerikar banderarik ez du erakusten. Ilintia da abertzaletasunaren sua, nonbait... Jo duzu kax-kax. Inor ez bertan. Jo duzu ezagutzen duzun beste euskaldun baten etxea. Atariko belarretan, ohol zurian beltz: 130 Basque Home. Ate gainean, Alcorta's zenuen duela bost urte; joana da hori ere. Jo duzu, dena den. Inor ez, isiltasuna besterik. Jo duzu Etchart. Inor ez. Jo duzu… Jo duzu hilerrira, badakizu han euskaldunak beti dituzuna zain, bakardadean, haizearen hegaletan espiritu… Hala ere, ez ohiko mugimendua McDermitteko hilerrian. Langileak, hura apain dotoretzen. Memorial Day dute laster, hildakoen eguna. Bizirik ez duzu euskaldunik ikusi. Hildakoekin ari zara, hilobien argazkiak bata bestearen ondoren egiten. Lasa, Albisu, Jaca, Arruti, Echave, Bengochea, Ruiz, Yraguen, Babiola, Achaval, Ansotegui, Alcorta, Arrien…
–Senideren baten bila? –diost langile koadrila zuzentzen duen adinekoak.
–Euskaldunen bila!
–O, ikusten dut! Mordoxka duzu hilerri alderdi honetan… Bernardo Alcorta, diozu? Iaz hil zen. Arbolape hartan duzu ehortzirik, hilarria jarri gabe oraindik. Andrea ez, andrea bizirik da. Gorraizeak jota dago eta horregatik ez zizun irekiko. Adin handikoa bai, baina bizirik… John Albisu? Winnemuccara joan direla uste dut, sendagilearenena. Bizi da hura ere. Anaia hil zitzaion, Jim. Gaitzak hartu zuen, minbizi suerte batek, eta airean joan zen. Ez duzu haren hilobirik ez aztarnarik hemen, hilerrian. Erre zuten eta mendi magalean haizatu zituzten haren errautsak. Haiek denak ezagutu nituen, haiekin joan nintzen eskolara, hemen, McDermitten. Jende ona. Oraindik badituzu batzuk hemen, baina ez garai batean bezainbeste. Ez gara betiko. Hil ziren…
–Nola duzu izena?
–George Wilkinson, beste alderdi horretan dituzu nire senideak lurpean –eta euskaldun gehiagoren aztarna eman dizu, hilak batzuk, biziak beste batzuk.
Ezbairik gabe, askoz ere zerrenda handiagoa osatzen dizute hildako euskaldunek, bizi direnek baino AEBetako Mendebalde honetan. Kalifornian, Nevadan, Idahon, Wyomingeko herrietan, badoaz lehen belaunaldiko euskaldunak. 1975ekoa bide da Renon denik eta lehenbiziko generazioko azken euskalduna. Juan Braña aizkolaria da. Eraikuntzan bertan ere, Nevadan hainbat eta hainbat euskaldunek jardun duten lanbidean bertan ere, bakarra da. Erretiraturik bizi dira gainerako guztiak.
Kito da aspaldi immigrazioa. Ez dago euskaldun berririk, Jaialdi eta gisako festaren hotsetara bazter hartara jotzen duen bisitari turista besterik.
Mundu baten akabua. Bestelako baten hasiera, itzulerarik gabeko bidean.
- Ikusi Miel A. Elustondok AEBetako Mendebaldera egindako bidaiaren diaporama.
Hilabete darama hetsirik Renotik ekarri dudan gutunazalak. Badakit zer dudan zain bertan. Hildakoen oroitzapen mingarria. Hildako gehiegi denbora gutxian. Biziak hila du zor, jakinekoa da erranairua. Hori bezain topikoa ez, Orixek idatzia, William A. Douglassen Death in Murelaga liburu azal guztiz beltzaren gaztelaniazko bertsioari Eduardo Estrade itzultzaileak ezarri ziona: Jaio nintzen hiltzeko / denbora oroz noa hiltzen / hildakoan erabat / hasiko naiz bizitzen. Bertsoaren ederragatik ere, kontsolagarri eskasa.
Heriotza usaina dakart Renotik, heriotza herriko Zazpiak Bat euskal klubaren buletinean. “Damu gara hainbat euskaldunen heriotzaren berri eman beharra. Gure doluminak hildakoen senide eta lagunei”. Hila da Alvida “Al” Josephine Hafford, Mary Barnetche eta Urbano Pedroarena Pete Arena euskaldunen alaba. Hila da Lola B. Olaciregui. Hila, Lolaren neba Ray Barainca. Hila, Peter Dominique Mick Laxalt. Hila Raymond Gabica. Hila Joseph Joe Mendive. Hila, Bruce Laxalt… Horiek denak aurtengo udaberrian joanak, berrikitan hilak, baina aski izan duzu telefonoa hartu, adiskide zaharrei deiadarra jo eta berehala jakiteko. Inazio Olarreagak esan dizu: “Bai. Asko hil dira denbora gutxian. Eta Frantzisko Aranda, hil zen gizajoa. Gure laguna. Eta Ramon Jaioren anaia ere hil dela entzun dut. Luis Jaio. Euskaldunak, hildako asko izan dira Renon oso denbora gutxian”. Gero zer etorriko den, kezka. “Oraingo euskaldunak hiltzen direnean, akabo! Gazteek ez dute interesik”. Xanti Basterretxeak ez du besterik esango. “Txato Gerrikabeitia? Hil zen. Hortaz, jakin duzu Ramonen anaia ere lurperatu duguna… Hemen euskaldunak bagoaz”.
Eta hartu autoa eta ihes egin diozu Renori. Ihes heriotzari, Bagdadeko merkataria gogoan harturik. Hegoalderantz jo duzu, Minden-Gardnervillera. Nevadan oraindik, baina Kaliforniako mugari buruz. Han, Juan Leonisen heriotzaren berri eman dizute biziek.
Eta hartu autoa eta ipar-ekialdera abiatu zara orduan, Reno saihetsetik iragan eta Winnemuccarantz. Bertan, hila da Migel Olano. Jerry Etcheverryk esan dizu, bigarren belaunaldiko euskaradunak. Badu jakituria, badu ezagutza. Winnemucca eta herriko euskaldunak bertatik bertara ezagutzen ditu. "Dozena erdi dira lehenbiziko generazioko euskaldunak Winnemuccan. Sei. Joanak dira gainerako guziak". Eta izendatu ere dizkizu banan-banan jaso ez duzun elkarrizketa informalean. “Pete Salla, Nekane, Estanis, Isidro… Sei”.
Eta hartu autoa eta heriotzari ihesi oraindik, Winnemuccatik iparralderago. Iragan duzu Orovadako Basque Blvd bide-seinalea McDermitt herrira bidean. Iragan dituzu Lasa eta Albisu kale izenak McDermitt sarreran. Hain zuzen, Albisutar baten etxea duzu jomuga. Orain dela lau urte ageri zuen amerikar banderarik ez du erakusten. Ilintia da abertzaletasunaren sua, nonbait... Jo duzu kax-kax. Inor ez bertan. Jo duzu ezagutzen duzun beste euskaldun baten etxea. Atariko belarretan, ohol zurian beltz: 130 Basque Home. Ate gainean, Alcorta's zenuen duela bost urte; joana da hori ere. Jo duzu, dena den. Inor ez, isiltasuna besterik. Jo duzu Etchart. Inor ez. Jo duzu… Jo duzu hilerrira, badakizu han euskaldunak beti dituzuna zain, bakardadean, haizearen hegaletan espiritu… Hala ere, ez ohiko mugimendua McDermitteko hilerrian. Langileak, hura apain dotoretzen. Memorial Day dute laster, hildakoen eguna. Bizirik ez duzu euskaldunik ikusi. Hildakoekin ari zara, hilobien argazkiak bata bestearen ondoren egiten. Lasa, Albisu, Jaca, Arruti, Echave, Bengochea, Ruiz, Yraguen, Babiola, Achaval, Ansotegui, Alcorta, Arrien…
–Senideren baten bila? –diost langile koadrila zuzentzen duen adinekoak.
–Euskaldunen bila!
–O, ikusten dut! Mordoxka duzu hilerri alderdi honetan… Bernardo Alcorta, diozu? Iaz hil zen. Arbolape hartan duzu ehortzirik, hilarria jarri gabe oraindik. Andrea ez, andrea bizirik da. Gorraizeak jota dago eta horregatik ez zizun irekiko. Adin handikoa bai, baina bizirik… John Albisu? Winnemuccara joan direla uste dut, sendagilearenena. Bizi da hura ere. Anaia hil zitzaion, Jim. Gaitzak hartu zuen, minbizi suerte batek, eta airean joan zen. Ez duzu haren hilobirik ez aztarnarik hemen, hilerrian. Erre zuten eta mendi magalean haizatu zituzten haren errautsak. Haiek denak ezagutu nituen, haiekin joan nintzen eskolara, hemen, McDermitten. Jende ona. Oraindik badituzu batzuk hemen, baina ez garai batean bezainbeste. Ez gara betiko. Hil ziren…
–Nola duzu izena?
–George Wilkinson, beste alderdi horretan dituzu nire senideak lurpean –eta euskaldun gehiagoren aztarna eman dizu, hilak batzuk, biziak beste batzuk.
Ezbairik gabe, askoz ere zerrenda handiagoa osatzen dizute hildako euskaldunek, bizi direnek baino AEBetako Mendebalde honetan. Kalifornian, Nevadan, Idahon, Wyomingeko herrietan, badoaz lehen belaunaldiko euskaldunak. 1975ekoa bide da Renon denik eta lehenbiziko generazioko azken euskalduna. Juan Braña aizkolaria da. Eraikuntzan bertan ere, Nevadan hainbat eta hainbat euskaldunek jardun duten lanbidean bertan ere, bakarra da. Erretiraturik bizi dira gainerako guztiak.
Kito da aspaldi immigrazioa. Ez dago euskaldun berririk, Jaialdi eta gisako festaren hotsetara bazter hartara jotzen duen bisitari turista besterik.
Mundu baten akabua. Bestelako baten hasiera, itzulerarik gabeko bidean.
- Ikusi Miel A. Elustondok AEBetako Mendebaldera egindako bidaiaren diaporama.
“Begi bistan gordeta”: Ellis Irlatik Boiseko Jaialdira
Begi bistan gordeta: horrela egon gara urte luzez euskaldunak AEBetan eta izenburu horren pean aurkeztu da New Yorkeko Ellis Irlan otsailaren 7tik maiatzaren 9ra euskaldunen inguruko erakusketa. Bertan, 104 urteko Luciana Aboitizek ongi-etorria eman du hiru hilabetez Lekeitioko berbaroan. Lucianaren bizitzak laburbiltzen du gaztetan jaioterria utzi eta urte luzez AEBetan bizitakoen historia.
Boiseko Basque Museum eta Cultural Center-ak, Idaho Humanities Council eta Eusko Jaurlaritzak, besteak beste, antolatu dute erakusketa hau Ellis Irlako immigrazio museoan. Baina irla honek ez die beti ongi-etorri abegikorrik egin bisitariei. Eraikin honetako azken solairuko sei gela erabili dira erakusketa honetarako: hain zuzen, AEBetan onartuak izateko itxaropena zuten etorkin askoren itxaron gelak izan ziren haiek.
Ellis Irla New Yorkeko ikonorik famatuenaren ondoan dago. Hainbat herrialdetatik itsasontziz luze bidaiatutakoek gogotsu ikusiko zuten amestutako Statue of Liberty. Joandako askok bilatzen zuten American Dream-a eta batzuek amets hau betetzea lortu zuten; beste batzuek aldiz emigrazio frogak eta tramiteak pasatu ez, eta atsekabetuta berriz bueltatu behar izan zuten jaioterrira. Horrelako historiak bizi izan zituzten Euskal Herritik joandako askok ere.
Ellis Irla erakusketa honetarako espazio estrategikoa izan da. Alde batetik, urtero bertaratzen diren milaka bisitariengatik. Bestaldetik, AEBetara 1892-1954 bitartean joan zirenek bertatik pasatu behar izaten zutelako beraien ametsak betetzeko aukera izan aurretik. Marie Mingo Aberasturik kontatzen du Ellis Irlara heldu eta bertan ofizial bat galderak egin eta egin aritu zitzaiola gaztelaniaz. Mariek ez zion tutik ulertzen eta, beldurtuta, ez zion ezer erantzuten. Ama urduri jartzen hasi eta Marieri esan zion zerbait esateko, bestela berriz bueltan bidaliko zituztela eta ez zutela aita sekula berriro ikusiko. Marie negar zotinka hasi eta azkenean ofizialak pasatzen utzi zien. Mariek dioen bezala, mutua izan balitz ez zieten pasatzen utziko.
Ellis Irlako frogak pasatakoek egin zuten, beraz, AEBetako Euskal Herriko historia. Askok Mendebalderantz jo zuten trenez. Batzuk Kaliforniara joan ziren, beste batzuk Idahora eta Nevadara, eta badaude Oregon eta Washingtonera joandakoak ere, besteak beste.
Zaila da zehatz jakitea zenbat euskaldun joan zen AEBetara, orduan espainiar edo frantziar bezala erregistratzen baitziren. Asko aitarekin edo senarrarekin elkartzeko asmoz joandako sendiak ziren. Baziren emakume gazteak ere euskal hoteletan lan egiteko asmoz joandakoak.
Erakusketa hau Euskal Herria kokatzeko ere lagungarria izan da. Horretarako gure herriari buruzko informazio orokorra eta lehenaldiko eta orainaldiko argazkiak egon dira, izan garena eta garena irudikatuaz. Hobetzekoen artean, Euskal Herria eta Euskadi terminoak ez dira beti modu egokian erabili eta EAEri emandako informazioak ere ez ditu etorkin guztiak osotasunean errepresentatu.
Historian atzera egin eta Cristobal Colonen espedizioan parte hartutako euskaldunek edota Juan de Oñate bezalako esploratzaileek, orduko euskal merkatariek eta bale arrantzaleek hasierako emigrazio mota errepresentatu dute erakusketan.
Bitxikerien artean, adibidez, John Adamsek, AEBetako bigarren presidenteak eta AEBen fundatzaileak, 1979an Bizkaia bisitatu eta euskal gobernu demokratikoaren inguruan adierazitako miresmena. Alabaina, euskaldunek Bigarren Mundu Gerran euskara erabiltzea kodigo gisa.
AEBetako politikarien atalean Paul Laxalt, Pete T. Cenarrusa, Anthony “Tony” Yturri eta John Garamendi nabarmendu dira; baita Jose Antonio Agirreren erbestealdia ere. Gernikako arbola, baserriak, kostako eta barnealdeko herriak, hasierako industria, Gernikako bonbardaketa eta Gerrate Zibila ere presente egon dira. Gela berean, iskintxo batean, ETAren historiari buruzko informazio orokorra.
Lauburua, ikurrina, euskal dantza eta kirolei ere eman zaie tartea. AEBetako euskal Hotelak, pelota, frontoiak, AEBetako euskal jatetxeak eta euskal etxeak ere izan dira bisitaren parte.
Ikus-entzunezko euskarrien bidez euskaldunek AEBetako paisaian izandako eragina jaso da: euskal motelen seinaleak edota euskal izenak daramatzaten auto-matrikulak, esate baterako. Paisaiarekin lotuta, Earle Swope eta Amy Nack artisten eskutik euskal artzainek Idahoko mendietako lertxunetan egindako marrazki eta idatzien (arborglyphs) interpretazioa egin da.
Euskal artzainek ere izan dute merezitako gunea. Jose Bengoechea eta Juan Achabal (John Archabal) amerikar ametsa bete izanaren eredu dira . Bigarren Mundu Gerraren ostean eskulana behar zen eta ondorioz euskaldun asko joan zen AEBetara, gehienak artzain lanak egitera. 70. hamarkadan emigrazioak beherakada nabarmena egin zuen, besteak beste, Euskal Herriko egoera ekonomikoaren hobekuntzagatik. Garai hau euskal emigrazioaren bukaeratzat jotzen da sarri. Ordutik aurrera hego-amerikarrak aritu izan dira AEBetan artzain.
Ezin ditugu ahaztu AEBetara joandako milaka pertsonak, eta bertan bizitza berri bat hasteko gelditu ziren ehunka lagunak. Erakusketa honek aurpegia eta izen-abizenak ipini dizkie pertsona hauei. Gogor lan eginda gero, lur berrian erein zuten hazia. Orain, hurrengo belaunaldikoen esku dago beraien aiton-amonen hazia ernaltzea. Horretan ari dira, adibidez, Jaialdi antolatzen buru-belarri dihardutenak; eta ahalegin horren eredu dira baita ere erakusketan aipatzen diren Boiseko Ikastola, North American Basque Organization, Basque Museum & Cultural Center, Boise State Universityko Basque Studies Program edota Reno Unibertsitateko Center for Basque Studies.
Ellis Irlako erakusketa ez da oso handia izan, baina bai esanguratsua. Berau ikusterik izan ez dutenek, badute oraindik aukera. Nahiz eta ez osorik, erakusketa hau Boiseko 2010eko Jaialdin izango da. Ondoren, irailetik aurrera, bertako euskal museoan egongo da gure historiaren testigantza lana egiteko asmoz.
Boiseko Basque Museum eta Cultural Center-ak, Idaho Humanities Council eta Eusko Jaurlaritzak, besteak beste, antolatu dute erakusketa hau Ellis Irlako immigrazio museoan. Baina irla honek ez die beti ongi-etorri abegikorrik egin bisitariei. Eraikin honetako azken solairuko sei gela erabili dira erakusketa honetarako: hain zuzen, AEBetan onartuak izateko itxaropena zuten etorkin askoren itxaron gelak izan ziren haiek.
Ellis Irla New Yorkeko ikonorik famatuenaren ondoan dago. Hainbat herrialdetatik itsasontziz luze bidaiatutakoek gogotsu ikusiko zuten amestutako Statue of Liberty. Joandako askok bilatzen zuten American Dream-a eta batzuek amets hau betetzea lortu zuten; beste batzuek aldiz emigrazio frogak eta tramiteak pasatu ez, eta atsekabetuta berriz bueltatu behar izan zuten jaioterrira. Horrelako historiak bizi izan zituzten Euskal Herritik joandako askok ere.
Ellis Irla erakusketa honetarako espazio estrategikoa izan da. Alde batetik, urtero bertaratzen diren milaka bisitariengatik. Bestaldetik, AEBetara 1892-1954 bitartean joan zirenek bertatik pasatu behar izaten zutelako beraien ametsak betetzeko aukera izan aurretik. Marie Mingo Aberasturik kontatzen du Ellis Irlara heldu eta bertan ofizial bat galderak egin eta egin aritu zitzaiola gaztelaniaz. Mariek ez zion tutik ulertzen eta, beldurtuta, ez zion ezer erantzuten. Ama urduri jartzen hasi eta Marieri esan zion zerbait esateko, bestela berriz bueltan bidaliko zituztela eta ez zutela aita sekula berriro ikusiko. Marie negar zotinka hasi eta azkenean ofizialak pasatzen utzi zien. Mariek dioen bezala, mutua izan balitz ez zieten pasatzen utziko.
Ellis Irlako frogak pasatakoek egin zuten, beraz, AEBetako Euskal Herriko historia. Askok Mendebalderantz jo zuten trenez. Batzuk Kaliforniara joan ziren, beste batzuk Idahora eta Nevadara, eta badaude Oregon eta Washingtonera joandakoak ere, besteak beste.
Zaila da zehatz jakitea zenbat euskaldun joan zen AEBetara, orduan espainiar edo frantziar bezala erregistratzen baitziren. Asko aitarekin edo senarrarekin elkartzeko asmoz joandako sendiak ziren. Baziren emakume gazteak ere euskal hoteletan lan egiteko asmoz joandakoak.
Erakusketa hau Euskal Herria kokatzeko ere lagungarria izan da. Horretarako gure herriari buruzko informazio orokorra eta lehenaldiko eta orainaldiko argazkiak egon dira, izan garena eta garena irudikatuaz. Hobetzekoen artean, Euskal Herria eta Euskadi terminoak ez dira beti modu egokian erabili eta EAEri emandako informazioak ere ez ditu etorkin guztiak osotasunean errepresentatu.
Historian atzera egin eta Cristobal Colonen espedizioan parte hartutako euskaldunek edota Juan de Oñate bezalako esploratzaileek, orduko euskal merkatariek eta bale arrantzaleek hasierako emigrazio mota errepresentatu dute erakusketan.
Bitxikerien artean, adibidez, John Adamsek, AEBetako bigarren presidenteak eta AEBen fundatzaileak, 1979an Bizkaia bisitatu eta euskal gobernu demokratikoaren inguruan adierazitako miresmena. Alabaina, euskaldunek Bigarren Mundu Gerran euskara erabiltzea kodigo gisa.
AEBetako politikarien atalean Paul Laxalt, Pete T. Cenarrusa, Anthony “Tony” Yturri eta John Garamendi nabarmendu dira; baita Jose Antonio Agirreren erbestealdia ere. Gernikako arbola, baserriak, kostako eta barnealdeko herriak, hasierako industria, Gernikako bonbardaketa eta Gerrate Zibila ere presente egon dira. Gela berean, iskintxo batean, ETAren historiari buruzko informazio orokorra.
Lauburua, ikurrina, euskal dantza eta kirolei ere eman zaie tartea. AEBetako euskal Hotelak, pelota, frontoiak, AEBetako euskal jatetxeak eta euskal etxeak ere izan dira bisitaren parte.
Ikus-entzunezko euskarrien bidez euskaldunek AEBetako paisaian izandako eragina jaso da: euskal motelen seinaleak edota euskal izenak daramatzaten auto-matrikulak, esate baterako. Paisaiarekin lotuta, Earle Swope eta Amy Nack artisten eskutik euskal artzainek Idahoko mendietako lertxunetan egindako marrazki eta idatzien (arborglyphs) interpretazioa egin da.
Euskal artzainek ere izan dute merezitako gunea. Jose Bengoechea eta Juan Achabal (John Archabal) amerikar ametsa bete izanaren eredu dira . Bigarren Mundu Gerraren ostean eskulana behar zen eta ondorioz euskaldun asko joan zen AEBetara, gehienak artzain lanak egitera. 70. hamarkadan emigrazioak beherakada nabarmena egin zuen, besteak beste, Euskal Herriko egoera ekonomikoaren hobekuntzagatik. Garai hau euskal emigrazioaren bukaeratzat jotzen da sarri. Ordutik aurrera hego-amerikarrak aritu izan dira AEBetan artzain.
Ezin ditugu ahaztu AEBetara joandako milaka pertsonak, eta bertan bizitza berri bat hasteko gelditu ziren ehunka lagunak. Erakusketa honek aurpegia eta izen-abizenak ipini dizkie pertsona hauei. Gogor lan eginda gero, lur berrian erein zuten hazia. Orain, hurrengo belaunaldikoen esku dago beraien aiton-amonen hazia ernaltzea. Horretan ari dira, adibidez, Jaialdi antolatzen buru-belarri dihardutenak; eta ahalegin horren eredu dira baita ere erakusketan aipatzen diren Boiseko Ikastola, North American Basque Organization, Basque Museum & Cultural Center, Boise State Universityko Basque Studies Program edota Reno Unibertsitateko Center for Basque Studies.
Ellis Irlako erakusketa ez da oso handia izan, baina bai esanguratsua. Berau ikusterik izan ez dutenek, badute oraindik aukera. Nahiz eta ez osorik, erakusketa hau Boiseko 2010eko Jaialdin izango da. Ondoren, irailetik aurrera, bertako euskal museoan egongo da gure historiaren testigantza lana egiteko asmoz.
Més llegits
Utilitzant Matomo
#1
Dantzerti
#2
#3
#4
#5
Leire Vargas Nieto
T'interessa pel canal: Euskal diaspora
2024-06-13
Miel Anjel Elustondo
Josu Garritz
"En la Diàspora viuen en el dia d'avui, oblidant una mica l'origen i la història dels seus avantpassats"
Va ser un famós pilotari, campió del món, però només una vegada va jugar a Euskal Herria, ja que va néixer, va créixer i vivia a Mèxic, on els seus pares viatjaven allí fugint de la guerra de 1936. Abertzale, president de l'euskal etxea mexicana, assessor del Govern,... [+]
2023-11-01
Olaia L. Garaialde
Izaskun Barber de Carlos. Folklòric de naixement
“A l'Argentina viuen la navarresa com nosaltres”
Per a continuar amb la transmissió de la cultura basca i reflexionar sobre la identitat basca, els membres d'Ortzadar Euskal Folklore Elkartea han viatjat als centres navarresos de l'Argentina i han recollit la seva experiència en el documental Nafar Haziak. Assisteix Izaskun... [+]
2023-10-04
Miel Anjel Elustondo
Steve Mendibe. Tan basc com 'Basque'
"Soc americà i basc, però de cor soc basc"
L'Udatiano ha marxat. En pau. Així li agrada a Steve Mendibe Aroztegi, un poble que viu en basc, sense el castellà estrany que aporten els estiuejants. Nascut a Califòrnia, viu a Boise, és tan basc com l'americà. Té dues nacionalitats, dos censos... un cor.
2023-07-21
Euskal Irratiak
Euskal diasporako 37 gazte Euskal Herrian izan dira azken asteetan
Euskal jatorriko 37 gazte estatubatuar Euskal Herria ezagutzen eta euskara ikasten aritu dira uda hastapenean.
2022-02-21
Euskal Irratiak
San Frantziskoko Euskal Etxeak 40 urte bete ditu
San Frantziskoko Euskal Etxeak 40 urte bete ditu asteburu huntan.
2021-07-27
Itsaso Zubiria Etxeberria
Carta des de São Paulo
He rebut un correu del Brasil. Són paraules de la beasaindarra Estebe Ormazabal Insausti, subscriptora d'ARGIA. No és la primera persona que viu a l'estranger que hem portat a aquest racó. A poc a poc anem recollint les opinions, reflexions, crítiques i elogis de la comunitat... [+]
2021-05-13
Miel Anjel Elustondo
Marcela Inda. Un basc argentí de soca-rel
"El basc és el meu lloc, estic com el peix en l'aigua"
Ve de l'Argentina en l'euskaltegi Maizpide de Lazkao. Al costat d'ell, els onze alumnes van complir dos mesos i van tornar als seus països. Sorprenentment, encara tenim a l'alumne de major nivell, que balla millor la llengua en basca que molts. Llengua basca en el cor i els llavis... [+]
2020-11-10
Nagore Irazustabarrena Uranga
Beste Guernica sutan
San Vicente barrutia (Argentina), 1934ko maiatzaren 18a. Mathilde Díaz Vélez lurjabeak Buenos Airesetik 40 kilometro ingurura zeuden bere lursailetan Guernica izeneko herria fundatzeko eskaera helarazi zion Buenos Aires probintziako Obra Publikoetako ministroari,... [+]
2020-04-07
dantzan.eus
Ajornat el Festival de Boise a 2021
La festa del Festival, que se celebra cada cinc anys a Boise (els EUA), s'ha ajornat un any degut al coronavirus. Del 28 de juliol al 3 d'agost estava prevista la celebració de la gran festa que reuneix bascos d'Euskal Herria i de la diàspora. Segons han informat els... [+]
2020-01-24
Urko Apaolaza Avila
El pastor basc assassinat en la cambra de gas dels EUA
Ens ha arribat un arquetip de bascos que van ser pastors a Amèrica a la recerca d'una vida millor, normalment a través de la literatura, que van treballar molt i van tornar al seu país amb una mica de diners. Hi ha una altra història que no es conta moltes vegades: la dels... [+]
2019-07-19
Erran .eus
Gran cita dels baztaneses el diumenge en Elizondo
Representants de l'associació Bidelagun seran els encarregats d'obrir la desfilada de carros del Baztandarren Biltzarra.
2018-04-24
Mikel Asurmendi
Kepa Altonaga, assagista
"Els bascos no hem vingut a aquest món per a ser un país normal"
Loiu 1958. Va estudiar Biologia en la UPV/EHU i actualment imparteix docència en la Facultat de Ciència i Tecnologia de Leioa. És un conegut assagista. En les seves obres fusiona la ciència, la història i el País Basc. A Patagònia per Hazparne. El llibre Lotilandiakoak... [+]
Eguneraketa berriak daude