Gent benkut
- Arantza, saps per a què tenen les plantes les seves espines? Per què algunes plantes vesteixen espines?
Fa un temps us vaig explicar aquí la història de les noces de la sarsuela Rubus ulmifolius i R. fruticosus, comptada pel difunt Inaxio de les Cases d'Aia. Llabur: la laharra volia casar-se i els altres no li van donar permís, van respondre en un instant i la maledicció, "si no em puc agarrar a tot el que passa pel costat". I com es portarà l'esbarzer a qualsevol? Estirar i estirar les branques com els xeringues i posar-les d'arç. Espina necessària.
Hi ha moltes espines. Algunes són per a agarrar i subjectar com les de l'esbarzer, tenen una forma especial, la de la falç, i la punta de l'aixeta, però el peu és gruixut i ferm. Unes altres són primes, llargues, rectes, aptes per a no madurar, però per a ficar el chixt. Hi ha qui les trenca i les porta ficades en la pell per a formar un esbalaïment o un tètanus, del qual et recordaràs perfectament. Uns altres li donen un mamífer i només li deixen una ferida, que també et recorda.
Els bascos hauríem tingut molta sort amb els espinosos del nostre paisatge, i tenim una àmplia expressió en l'idioma. Quants noms per a dir espina! Ets, arç, otaer, ski, ziri, xats, zizpir, zirir larrantza, punció, xixta, burna, ezten, erren, erut, espi, birba, zizpiot, ar, ezkalda, kizki… i el que jo no sé…
En el llibre, Alex Mendizabal, que recollia articles tan seleccionats com aquest, es va vestir amb 111 fulles i fulles, l'amic Alex Mendizabal va triar el que tenia com a tema el nabiu (Vaccinium myrtillus) dels seus 50 articles d'horta, “Bihotzeko oketa”. En ella afegia la cadena de sinònims de la paraula “sasitza”: matoll, arantzadi sasi, elortegi, sasitza, sastressa, satar, elorrieta, elorrilardi, txaga, txaraka, matoll, sasiarte, lahardi, elordi, arantzarte, larrarte, arantzadi, arantzadi, barda i ardui. Si avui escrivís aquest llibre, en aquesta corda també estarien: arantzaga, arantzarte, sasitegi, elorriaga, txara, txaradi, matoll, arantzate, arantzategi eta matstrapa.
Els bascos necessitem animals acostumats a tantes paraules i a tantes espines, que en algun moment ens hagués dificultat la pell. Avui vinc en què quan la gent, la gent de plantes espinoses, està recuperant les muntanyes, es recuperaran aquestes escorces fines, delicioses, suaus? I preparar-ho per a la punció?
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.