Coneixes l'instrument que es fa amb pell d'avellaner?
- Sunprinua és un instrument musical. Natural d'Urrizti a la vall de Larraun. En aparença, té l'aspecte d'una dolçaina. Es fa amb la pell de l'avellana Corylus. Ara és el moment d'espellofar l'avellaner per a fer el sunprinu.
M'he adonat que la suor violenta de la lluna de maig s'utilitzava per a l'alliso (Alnus glutinosa), i també tenim la suor de maig. Una multitud de persones m'ha escrit, contestat, completat i preguntat per la lluna creixent de maig, la suor, l'alliso i el sobrepelliz. Un d'ells ha estat Antton Gorrino, d'Undebeitti (Ibarruri), en el mur de Facebook de l'Horta Viure.
Antton va escriure com per a llançar l'alliso “és l'època de fer el sunprinu amb la pell d'avellaner!”. I a mi em corria la suor. I bitlla, bar, val-bal, bur, bul-bul, bro-bro, pul-peculiar, pil-pil, pir-pir, fil-fil, chir-chir, gar-gar, gal, gir-gir, gol-gol, kal-kal, pol-p-p-pil, jir-pil, z-z-pa, De seguida li vaig contestar preguntant-li què era el “sunprinu”. Ja havia registrat a la meva disposició els diccionaris que havia agafat i en cap d'ells es parlava d'un sunprincesa. Agraït, Antton em va respondre que era un dri. En la resposta em parlava de l'obra del gran savi Juan Mari Beltrán Argiñena i m'enviava enllaços als seus escrits. I en el moment en què m'adonava d'això del Sunprinea, em vaig sentir atret per la il·lusió. Perquè, que poc sabem de les plantes de la nostra cultura...?
Sunprinua és un instrument musical. Natural d'Urrizti a la vall de Larraun. En aparença, té l'aspecte d'una dolçaina. Es fa amb la pell de l'avellana Corylus. Necessita del pas llarg, recte i sense banyes, perquè sigui complet i sense forats. La branca d'un parell de metres es lleva la pell en espiral i surt una cinta d'uns sis centímetres d'ample. Aquesta cinta s'encaixarà formant un tub cònic que dona forma a una gran dolçaina. L'extrem més estret es talla i és el filtre (pepitta, fita...), que vibra en bufar en la boca. Per a evitar l'obertura de l'extrem més ample de la part inferior s'introdueix un tascó “rostit” i d'arç blanc (Crataegus sp.) és l'espina. En el lloc on li subjecten els dits punxants se li fan dos forats, la qual cosa li converteix en un instrument de tres tons. El so o la música d'aquest instrument es coneix com “Durunbele”. Es tracta d'un instrument de pastors que, quan es troben en les pastures de muntanya i sobretot quan baixen en fosquejar, es detenen en la part alta del poble i des d'allí es desplacen, cadascun pel seu costat, per a indicar que es troben aviat a casa. Des dels vessants del poble, el concert esteofónico anava a ser... En l'entrada del disc Gure Jarrera de 1991 del grup Negu Gorriak s'escolta el Sunprinu.
El Sunprinu és una simple escorça avellana. Si la hi lleva fàcil i completa, l'avellaner ha d'estar a plena suor. Juan Mari va entrevistar en 1996 a Juan Bautista Lasarte d'Iribas, qui va dir que l'avellaner per al sunprinu cal tallar-lo més de mig mes de maig; com deia Antton, quan a la primavera la pell nova s'ha suat, com l'alliso... Després el Príncep continuava surant en l'aigua, ja fos a l'estany o al pessebre després de la caiguda de la tarda. D'aquesta manera, se li mantindria en condicions de tocar fins a principis de juliol.
En la zona d'Araitz-Betelu es fabricava una trompeta o tubú, sense forats per als dits. En tota Europa també s'han fabricat aquests instruments amb superfícies d'altres plantes: freixe (Fraxinus excelsior), noguera (Juglans règia), salze (Salix sp. ), bedoll (Betula sp.) i castanyer (Castanea sativa).
D'on ve el nom de Sunprinu? També se'l coneix com fita o pipittari de l'extrema alboka sungurrino i sunpurrina...
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]