Beste planeta batera bidaiatzeko dirutza xahutzen ari diren Elon Musk eta antzeko milioidunei ziria sartu nahi izango bagenie, Euskal Herrian Larrako karsta izan daiteke aukera polita. Zuberoa eta Nafarroa artean kokaturik, mazizo hau 2.000 metrotik gora aurkitzen da, eta gure paisaia harrigarrienetako bat da: pinu beltzak, harri zartatuak, arrailak eta ebakidurak nonahi dira, kareharrizko unibertso honetan. Europako gune karstikorik garrantzitsuenetarikoa da.

GPSa eskuan edo mapa on bat motxilan ezinbesteko dira, berdin Belaguatik nola Santa Engrazitik errepidea hartu eta San Martingo harri ospetsuaren inguruan plantatzen direnentzat. Auñamendi (2.507 m.), Arlas (2.044 m.) edo Añelarra (2.358 m.) dira mendizaleek gogokoen dituzten tontorretako batzuk. Baina Euskal Herriko mendi garaienak biltzeaz gain, inoiz ikusi diren leize sakonenak ere aurki daitezke hemen.

Duela 40 milioi urte itsas hondotik Alpeak, Pirinioak eta munduko beste mendikate ezagun asko sortu zirenean –plaka tektonikoen talkak eragindako prozesuen ondorioz–, ingurumari honetan kareharrizko formazio paregabea azaleratu zen. Uraren eraginez, kareharri azal gogor horretan artesi eta pitzadura sakonak sortu dira: lapiaz ikaragarri horren azpian galeria sare erraldoia ezkutatzen da. Egun, Larran, lurpeko errekek 400 kilometroko ibilbidea egiten dute –espeleologoek esploraturikoak kontuan hartuta soilik–, eta gutxienez 3.000 sima daude katalogatuta, horietatik hamar munduko handienen artean daude, tartean San Martingo Harrikoa, Ilaminako Ateetakoa eta La Vernakoa.

1953an “La Vernako klana” izeneko taldeak San Martingo Harriko kobazuloen sistema esploratzen ari zela gela natural erraldoi bat aurkitu zuen 734 metroko sakoneran; aurreko urtean Marcel Loubens espeleologo okzitaniar ospetsua hil baino 200 metro beherago. Gela horretako 100 metroko ur-jauziaren emaria EDF enpresa hidroelektrikoak esplotatu nahi izan zuen, baina topografia zehatza ez zutenez, tunela toki okerrean hasi ziren zulatzen. Ondoren, 1961ean Aranzadi Zientzia Elkarteak jatorrizko ubidea aurkitu zuen, "Aranzadi" galeria deitzen zaiona. Gaur egun Suez multinazionalak zentral hidroelektriko bat dauka instalatuta barruan, baina turismoak ere lekua hartu du.

La Verna munduan bisitatu daitekeen lurrazpiko gela handiena da: 194 metroko altuera, 245 metroko zabalera eta 5 hektareatako azalera du. Saint Vincent errekak eskisto iragazgaitzaren arteko kareharria desegin du, hutsune natural handi bat sortuz. Erreka 1.500 metro beheago azaleratzen da, Santa Grazin.

Eta hortik gertu Kakueta eta Holtzaurteko arroilak daude, urak haitz karbonatatuetan egindako bide sakon ikusgarriak, Larrako karstaren besoak bailiran.

[Artikulu hau ARGIAren Aktualitatearen Gakoak 2022 100 orrialdeko aldizkari berezian argitaratu da. ARGIA Jendeak paperean edo PDFan jasoko du, bakoitzak hautatu duen gisan. Oraindik ez baduzu pausoa eman, egin zaitez ARGIAkoa eta plazer handiz bidaliko dizugu! Gainerakoek, Azokan eros dezakezue]