Z. ARGIA'rako interwiu bat nai nuke,. Ezaguna izango duzu noski astekari au?

Bai orixe! Euskal literaturari buruz galdetu, galdetu nai duzon guzia, pozik erantzungo dut.
Elur, otz ta arano irixteko igaro bear izan nituen aldrebeskeri guziak beriala aaztu zitzaizkidan, ta galderakin ekin nion, pozik. bere ongietorriaren alaitasunarekin.

Nun sortua zera?

Zaldibia'n. 1932 garren urtean. Hamar urterik oraindik ez da, Tolosa'ko sakramentinoetan sartu nintzan. Elorien artean egin nituan nere estudioak. Duela bi urte eta hiru hilabete Xuberoa'n bizi naiz. Maule'n.

Euslkera noiz asi zinan ikasten?

Hamar urte bete arte beste hizkuntzarik ez nekian.

Liburuetan noiz asi ziñanz esan nai nizuke, alegia?

Hamalau urtehekin.

Asko irakurtu al duzu?

Bai, ene ustez, poliki irakurtu dut.

Euskal literatura - ezagutzen al duzu?

Erabat ezagutzen ez ba dut ere, esan nezake, poliki ezagutzen dutala.

Autore zaarrak ala berriak maite dituzu?

Zaharrak. Dudarik ez dago. Horiek dira guk izan ditugun onenak. Nik, euskal liburuak irakur tzen ditudanean, euskera 1iterarioa ikasteko irakurtzen dut, eta jakiña dago, azken berrogei ta hamar urte hauetan idatzi dana, ez da dana urre gorriz ez gutxiago ere.

Autore zaarretan nor aukeratuko zenduke?

Lapurdin, Baxenafarroan eta Xuberoan, idazle onik asko izandu da. Izen zenbait ematekotz, horri hiruzpalau: Axular, Duhalde, Ar belbide, Maixter, Tartas, Joanate gi eta beste honelako asko. Zori gaitzez, ezin diteke eskuratu Pou vreau, Materre eta keste zenbaitzuen libururik. Zer egingo da!

Gipuzkoan eta Bizkaian?

Ba dago onik. Asteasuko Agirre jaun erretora, apartekoa da, besteak beste. Bada beste gipuzkoar bat ere, oso ona, "Gero" gipuzkeraz jarri zuana ain zuzen ere, baiñan haren izenaz ez naiz momentu honetan oroitzen.

Mendiburu?

Mundu honetan gusto asko dira. Neri ez zait Asteasuko erretora baiña gustatzen. Bizkaitarrak, bat ba dute aparta: Mogel. Oso ona da. Naparrak, Lizarraga. Politta da. Naparrak, oraindik orain, hi izan dituzte oso onak: Larreko eta Manezaundi.

Oraingo euskal idazleak?

Denetarik da. Ba dira bizpairu gazte oso onak. Bainan zoritxarrez, gramatika falta gehiegi ikusten da gaurreguneko idazle askotan. Mitxelena, Villasante eta honelako beste zenbait oso seguruak dira.

Erderaz zer irakurtzen duzu?

Nik rusoak biziki, asko maite ditut. Dostoieski, Tolstoi, Chejav.. Dichens inglesa maite dut. Balzac Baroja, Unamuno, Camus, Sartre Azorin...

Mintza gaitezen orain teatroari buruz. Asko irakurtu al duzu?

Ez ba hainbeste. Anouhil, Sar tre, Camus... eta honelakoak.

Anouhil, Sartre, Camus; ez al dira debekatuko izenak, euskal antzerkia idazteko asmotan dabillen batentzako.

Lelokeriak. Nik ez dut orrelakorik sinesten. Euskal literaturak, nai ta naiez, europa aldera begiratu behar du, eta zenbat eta beranduago orduan da okerrago izango da guretzat.

Zenbat antzerki idatzi dituzu?

Nere lehendabizikoa hau izan da.

Idazten duzun leendabiziko antzerkia ta alaz guztiz txapeldun izendatu. Beiondoizula! Asmo onekin idatzi al zenuen?

Asmo orrekin beti idazten da sariketa batera. Nik nola nai pentsatzen nuen era orretako antzer-kirik ez zuela inor idatziko.

Zure iritziz, ze malletan dago euskal antzerkia?

Ez antzerkia bakarrik, baita ere nobela ta euskal literatura guzia, oraingo literaturari buruz, bosteun bat urte atzeratuak gaude. Momentu onetan bizi behar dugu, euskaldunak alemanak bezela. Guk beste denak bezela ebuluzio bat behar dugu, bai teatroan ta bai denean; ta ebuluzio oi gertatzen ari da euskalherrian, ta eboluzioai jarraitu behar diogu.

Zure teatroa jenteak onartuko duala uste al duzu?

Batzuk honartuko dute, heste batzuk berriz. eskandalizaturik geldituko dira. Zer egingo da!

Gogorregia iruditzen al zaizu?

Neri ez zait holakorik iruditzen, zuk dakizu nik bezin ongi, ba dala euskaldunen artean jende oilorik eta oilandarik ere, nahiz eta erderaz legokean teatro gogor batekin eskandalizatuko ez, euskeraz eman eta negar malkotan hasiko lirakeanak.

Zure obran diozunaz sinisten al duzu?

Noski baietz.

Galdetu nai dut, alegia, o azaltzen duzun bizikera, arazo ta angustia ori, euskal errian, zure in guruan ia arkitzen duzun.

Bai, bai.

Ez da orduan amets bat; ez da ere ipui bat, zuk Sartre edo onelakoren bati irakurriaz bururatu zaizun "historia polit-bat".

Ez, ez nuan idatziko, Gauza palso bat aterako zitzaidan. Gizonaren barruan, ba dira milla misterio: oinaze, atsegin, irrikiak, pasio ikaragarriak, angustia. eta nik al dakit zer gehiago! Horietako zenbait, nik ere nere barruan daramazkit eta horien erretratoa egiten saiatu naiz.

Ez da salto aundia izango euskal antzerkian?

Gaur eguneko idazlariak gizona dute problema. ori behar dugu artu. Arbolak eta txoriak, behar ditugu gure literaturan, banan onekin bakarrik ezin gintezke gelditu.

Zer diozu zure obran?

Segituan esango dizut. Mutil batek neskatxa bat maile du. Biziki, asho maitatu ere. Neskatxa ez diteLe mutilarehin ezkondu. Zergatik ez ditehean ezkondu, ori dana kontatzea luze da. Dana dala, here amets haharra beste batendaLo izan ditekeala ibusten duanean, hiltzen du neskatxa. Gaurgero ez du bizitzeko ametsik, zuan hura hil baitu. Zertarako biziko da mundu honetan? Zer egin dexake ametsik gabe, ilusiorik gabe? Jainkoa ha hobe luke bere burna paretaren danik ere, ez du sinisten... beraz kontra harrika betatzea. Ez al zai zu iruditzen? Horixe egiten du ba. Kartzelan dago. Zianuro pastilla hat hartu eta bere buruaz beste egiten du. Izan ere, ilusiorik gabeko bizitza deusetaraLko ez baita.

Idazten jarraitzeko asmotan al zera?

Osasuna duguno, egingo dugu. Ez dakit nobela, teatro edo ipui, baiñan idatziko dut.

Zer egingo duzu orain, momentuan?

Kontu zenbait idatzi. Oso zailla da hori. Denok nahi genduke Chejov batek bezela idatzi, eta ez da errex!

Teatro onetzaz ganera beste zerbait idatzi al duzu?

Artikulu eta beste, ugari idatzi ditut.

Beste zertait?

St. Exsupery'n "le petit prince" euskeraz jarri nuan. Orain berri, Donostiako maistrek edo. frantzesetik euskerara biburtzeko lan bat eman zidaten. Gaizki edo ondo, hura ere egin dut. Ikusiko da noiz publikatzen dan.

Beloindexula Xalbador, zu eta zu bezelako ashoren bearrean gera, ongi etorria ba zure "Elistoria triste batekln».
Erne orain Eushalerriko zenbait jende: idazle au gaztea da, berak dinn hezela ogei ta amabi urte bakarrik ditu, euskeraz sakon ikasi arte ez du idazten asi nai izan, idazle onenak irakurri ditu bein eta berriz, zenhaitek gogean artu apalza dela baita ere) eta orain idazten asitzeko asmotan da; banan bear bada ez da dena xere-xere joango. Ez dezaiogula euskal literaturaren aurrerapenari ate geiago itxi, orain artekoa neikua izan da.

Aurrera Xalbador, orain ba dakigu nora joan bear dugun zure gana. Z. ARGIA'ren orri auetan maiz jasotzea izango al dugu zure lanen berri.

Zorionak.

IÑAKI BEOBIDEK

Gaiez\Kultura\Antzerkia\Sariak
Gaiez\Kultura\Literatura\Idazleak\GARMENDIA2
Pertsonaiaz\GARMENDIA2
Egileez\BEOBIDE1\Kultura