Felisatxo Enparantzarena oñatiarrari elkarrizketa
Felisatxo: «Gaurkoak Ez Du Lehengoaren Kolorerik»
Bere 70) urterekin ez du etsi, Felisatxo –ahal duen neurrian–, euskararen aldeko borrokalaria dugu, haina horrez aparte (edo horrekin loturik?), herrikoia izan da eta da; beti jende ezberdinarekin mintzatzen, caritasen lanean, kanpotarrekin harremanetan... oso bizi luze ta betea da, guk uste, Felisatxo Enparantzarena, Oñatiarra, urtetan zabaldu du euskal prentsa Oñatin, orain ordea jubilatu zaigu.
Dena dela lehengo espirituak dirau beregan eta beregana jo dugu antzineko eta oraingo egoera aztertzearren, Oñatiko euskal giroaz bere eritzia jakin nahirik eta beste hainbat gauza bere hitz jariotik entzutera.
A–Felisatxo, zure ustez, Oñatik inguruko herriekin konparatuz zer bereiztasun dauka?
F.- Dotoretasuna, lehendik unibertsitatea izan delako edo, hau beti izan da erdaraz esaten den "señorial". Gezurra dirudi kilometro batzutan horrelako diferentzia egoeta, mondraguetarrak beti baldarrak. Hemen jaietan borroka bat egin barik ez ziren joaten mondraguetarrak; borrokalariak. Bergaratarrak berriz dotoreak. Hori kenduta dago piska bat orain, baina gure denboran beti borrokan.
A– Zuen denbora aipatu duzu, zer diferentzia ikusten duzu gaztediarengan zure denboratik oraingo gazte denborara?
F.- Desberdintasun handia dago, gu arratsaldeko bostetarako joaten ginen plazara musika egoten zen eta, hori oraintxe urte gutxi galdu da guztiz, hasita zen musika berandutxoago hasten, baina gu gazteak ginela 20, 25 genituela ere, esanda moduan, gazte guztiak ateratzen ginen bostetarako eta pieza bat ez genuen galtzen.
Bandak jotzen zuen eta bien bitartean danborilean ere denok egiten genuen dantza. Bi pieza bandak eta ondoren danbolina izaten zen, eta handik ordu erdira beste bi pieza bandak, gero atzera danbolinak eta horrela zortzi pieza. Azkena paso doblea izaten zen.
A.– Domekero izaten zen?
F.– Bai, domekero, eta udan ibiltzen ginen askotan izarditan eguzkitan, eguzki eguzkitan dantzan; eta pieza bat galtzea... Kalebarrian edo bueltaka eta atxintxika hasten ginen ailegatzeko.
Penagarria izan da komekeroko dantza hori galtzea eta gero gure gurasoak ere hara joaten ziren. Ume, gazte ta zahar, denok batzen ginen plazan. Hantxe izaten zen gure igande arratsalde hori, iluntzean bederatziak aldera akabatzen zen.
Kafea eta, oraingo moduan... hori S. Migel egunean; baina kafea hartzea.... oraingo gauza tabernaz taberna, ezta pentsatu ere. Ez dakit zer izango den hobea; gu oso gustora ibiltzen ginen.
A.– Zer problema edo arazo edukitzen zenituzten?
F.- Gazteen artean problemarik ez zen sortzen zergatik nobioak egiten ziren hortxe, plazan, bodetan eta zeran, eta jende guztien aurrean bueltaka ibiltzen ziren; mutilak etxera lagundu eta etxeko atean egoten ziren puskatxoan nobio nobia eta oso oso ederra.
Irtetzeko ere nobioa atean egoten zen itxoiten, eta dotoretasun guztiarekin eta elkarren maitasuna ikusten zen. Bai, horrelaxe egoten ziren, itxoiten, eta neska batzu baziren gehixeago edukitzen zutena mutila... batzu behar bada lartxo.
Oraingoa ez zait gustatzen niri, orduan errespetatzen zen elkar, baina orain...
Gero, auzo egunetan aparteko romeriak egoten ziren eta aurrezku hori beti lehenengoa zen. Aurrezkua ateratzen zen.
A.– Arazo handirik ez, ezta?
F.- Lasai, patxadaz bizi zen jendea. Eta gainera jantziekin ilusioa zegoen, ilusino handia egoten zen abrigo berria jazteko, soinekoa... baina orain dabiltzaten jantziek ez dute ezer esaten. Joskin denak ibiltzen ginen larri. Ilusio horiek zeuden.
Gaurkoak berriz, ez du lehenengoaren kolorerik. Denok familia bat ginen, herri dena bat.
A.– Jendeak euskaraz egiten zuen, ezta?
F.– Bai dena euskaraz, gero gerra denboran, eskolan ez zutela uzten eta horrela gazteak eta jendeak erdarara joz hasi erdalduntzen.
Niri pena handia ematen dit gurasoek umeen aurrean erdaraz egitea, euskara umeen gauza bada, "euskaraz egin behar da" eta berak ta ta ta erdaraz lagunarekin, eta horrela joan da uzten.
A.– Kanpotarrak etortzeak ere edukiko zuen bere eragina.
F.– Bai, handia. Ni denda batetan sartzean ez dut begiratzen nolakoa den, eta orduan esaten didate "Hau erdalduna da ta", ba ikas dezala, erdalduna dagoelako guk erdaraz egin behar! Ni frantziara joan izan naizenean horregatik ez dute euskaraz egin.
Eta hori asko sartu da, erdaldun bat sartu ta denak erdarara pasa; hori gure dendan ere gertatzen zen.
A.- Noiz igarri zenuen zuk euskararen atzeratze handiena?
F.- Eskoletan galerazi zutenean eta erdaldunak sartzean ere asko.
A.– Telebista ta gizarte modernoa sartzerakoan?
F.- Baita, telebistak kalte handiak egin ditu, eskerrak Radio Loiola ta hauei: horiek asko eutsi diote euskarari. Eliza aldetik eutsi zaio asko, Loiola, hiletak...
A.–Gaur egun nola ikusten duzu euskara Oñatin?
F.–Alde batetik lan asko egiten dela, baina gero bestetik lagundu behar dutenek ez dutela laguntzen, gurasoen aldetik failo handia topatzen dut nik... eta andereñoak heurek ere bai, askotan entzuten diet erdaraz kalean eta oso topatzen dut nik gaizki. Gu hemen kilometroak egiten beraiei laguntzeko eta gero... niri esan didate "irten egiten zaigu ta", "ba, hori zuek zaindu behar duzue" esaten diet.
A.– Kanpotarren aldeti k zer nolako joera ikusten duzu?
F.–Batzuri gogoa topatu diet, euskara ikasteko eta, baita gero bertako jendeari erdaraz entzuten diote ta horrekin atzeratu egiten dira.
Etortzen direnean gogo handia daukate, baina guri erdaraz entzuten digute ta... Gogoz hasten direnak hotzitu egiten dira. Geu gara egin behar dugunok eta entzun dedila. Hori urrezko erloju bat erostea modukoa da, erloju dotorea, eta gero armarioan gorde. Euskara gauza bera, ederra, baina bere horretan gordeta.
Guk izan dugu errua: euskara hutsean jarraitu bagenu guk denok, ba lan gehiago egingo zuten ikastera baina hotz geratzen dira; neri esan didate "si los vascos no hablan" eta hori ere entzunda nago. Beste batetan nik euskaraz haserre egin mutiko batzuri ta erdaraz erantzun eta "ez dakizue euskaraz ala?" eta beraiek "Qué?, para qué el vasco?".
Roberto ALTUNA. Xabier ETXANIZ
26-27
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzProzesua
PertsonaiazENPARANTZA1
EgileezALTUNA6Hizkuntza
EgileezETXANIZ3Hizkuntza