Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2024ko azaroaren 22an

Edorta Kortadi: "Krisia Beharrezkoa Da Artea Sortzeko"

2021eko uztailaren 23an

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Edorta Kortadi arte-kritikalariari elkarrizketa

Edorta Kortadi: "Krisia Beharrezkoa Da Artea Sortzeko"
Hogeitamar urte pasata, apaiza eta euskal artearen barnean kritikalari bezala pisurik handienetakoa daukana. "Zeruko Argia", "Anaitasuna", "Garaia", eta beste aldizkarietan argitaratu izan ditu bere lantxoak.
Gaur egun "Deia" egunkariko arte-kritikalaria dugu.
Euskal Kulturan ere muturra sartu du, eta UZEIko "Arte hiztegia"n zuzendari bezala figuratzen du.
Irakaskuntza mailan, aktibitate handiko gizona dugu unibertsitate-eskolak emanez arteari buruz. Joan den urtean "Eusko Ikaskuntza"ko idazkari orokorra izendatua izan zen.
Magnetofoia martxan jarri ahala bere bizitzari buruz apur bat mintzatu gara, ondoren bere aktibitateak, artea eta kritika ikutu ditugula. Ez da oso erraz horietaz hitzegiten duenik arkitzea, eta horregatik besterik gabe pena mereziko du bere esanak entzuteak.
"Txisteak Egiten Hasi Nintzen"
ARGIA.- Edorta Kortadiren izena kulturaren barnean beti arte plastikoen munduari lotuta ageri zaigu, eta batik bat kritikalari bezala. Halere, hasera batetan nola hasi zinen artearen arloarekin kontaktua hartzen, kreatzaile bezala ala kritikalari bezala?
EDORTA KORTADI.- Garbi garbi gogoratzen dudan lehenbiziko gauza izan zen 1968an "Zeruko Argia"n hasi nintzela. "Zenbat gera" izeneko orrialde batetan nire lantxoak argitaratzen hasi nintzen. Bai, txisteak egiten hasi nintzela esan daiteke, umore grafikoari ekin nion lehen-lehenik.
ARGIA.- Zenbat urte zenituen orduan?
E.K.- Orduan... apaiztegian nengoen, eta beraz hemezortzi bat urte. Askoz lehenagotik banuen zaletasuna pinturak eta marrazkiak egiteko eta gaur egun oraindik ere bai.
ARGIA.- Orduan, kritikarena beranduagoko gauza izan zen...
E.K.- Ez, ez, urte hartan bertan proposatu zidaten hainbeste erakusketa ikusten nituenez ea zergatik ez nituen egiten komentario txiki batzu, eta halaxe egin nuen lehenengoa Alejandro Tapiari buruz. Gero "Anaitasuna"n ere, eta piskanaka eta konturatu gabe roilo horietan sartu nintzen.
"Kritikalariaren Kontzeptoa Krisian Dago''
ARGIA.- Eta nolaz deliberatu zinen geroago kritikara dedikatzera, eta kreazioa apur bat baztertzera?
E.K.- Apaiztu eta gero Bartzelonara abiatu nintzen arte plastikoak ikastera. Orduan ez neukan batere garbi ea artearen teoriara edota praxisera dedikatu behar nuen. Dena den, hantxe ikusi nuen gure Herrian izan direla oso artista onak, eta historia hori –nolabait esateko– erabat teorizatu gabe zegoela. Orduan eta horrek bultzatuta erabaki nuen gehiago, kritikara eta teoriara dedikatzea bestera baino.
ARGIA.- Nonbait esana dago kritikalari guztiak artista frustratuak direla. Zeure burua ere hala ikusten al duzu?
E.K.- Beno, lehenengo gauza, nik ez dut garbi ikusten kritikalariaren funtzioa zein den, zer egin behar duen. Kritikalariaren kontzeptoa krisian dago, eta hori iadanik arazo bat da. Gero, zure galderari zuzenago erantzunez, esango nizuke badaudela kritikalari batzu egiatan oso artista eskasak direnak, baina bestaldetik badaude ere aldi berean kritikalariak eta artista onak diren pertsonak. Nire burua zeinean kokatzen dudan, hori besteek esan behar lukete, ezta?
ARGIA.- Baina azken finean kritikara dedikatu zinen marrazkilari bezala etorkizunik ez zenuelako, ala beste arrazoinen batengatik?
E.K.- Izan ere, hor beste problema bat dago. Egunak hogeitalau ordu ditu, eta gauza batetara ongi dedikatu nahi baduzu, eta ongi egin, horretara eman behar ordu guztiak. Horretaz aparte, kritikak egiten hasi nintzenean nire kritiken hartzaileak denak adiskideak ziren, ezagunak, eta horrek ere eragin zidan kritika besterik ez kaleratzera. Guzti horrek bultzatu ninduen erabaki horretara.
"Ikerlaria Ez Da Prestidigitadore Bat"
ARGIA.- Zure ustez, noraino zilegi zaio kritikalari bati artelan bat epaitzea, hau da, obra bat baliortatzea ikuspegi pertsonal baten bidez? Ez al da injusto samarra?
E.K.- Bai, Grecoren garaitik hona beti eman zaio kritikalariari obrak aztertzeko eta arakatzeko aukera, horren bidez geroago obra bat ona ala txarra den esateko. Eta nik badakit hori oso manikeoa dela, eta egileak sutan jartzen direla ("nor dela uste du horrek nire kuadroak txarrak direla esateko?"), baina nik esango nuke baietz, zilegi dela obra bat eritzi baten bidez balioztatzea.
ARGIA.- Baina subjetibismoa betiere tartean dago, ezta?
E.K.- Jakina, giza-zientzia guztietan subjetibismoa dago tartetik. Matematiketan 2+2=4, baina gure artean –eta giza-zientzien arloan– 3+4=7 ez da egia, 3+4=1 baizik. Orduan, subjetibismoa badela garbi dago. Baina nik uste dut, aitzitik, badaudela ere erregela objetibo batzu, hau da, nahiko objetiboki neurtu daitezkeen eredu batzu: kolorea, joskera, formak, sinboloak. Alde horretatik, "artearen estudiosoa" terminoa "kritikalaria"rena baino zehatzagoa itzateke. Baina hor badago, esate baterako, artearen historia objetibo bat, belaunaldi desberdinek batera balioztatu duten historia bat, eta nik esan dezaket adibidez obra berri batek zer aportatzen duen historia horrekin alderatuta. Jendeak uste du askotan ikerlaria prestidijitadore bat dela, sonbrerotik gauzak ateratzen eta asmatzen, eta hori ez da egia.
"Kritikalariaren Figura Mitifikatu Egin Da"
ARGIA.- Orduan, "sobre gustos no hay nada escrito" esaldia ez al da egia?
E.K.- Hori gezurra da. Oteizak esaten duenean arteaz ez dagoela ezer idatzia, hori ez da egia, liburutegiak eta liburutegiak daude arteaz idatziak. Beste problema da jendeak irakurtzen duen ala ez, baina hori beste kontua da. Jendeak uste du ikerlari batek arteaz nahi duena esan dezakeela, eta hori faltsua da. Kritikalari batek tradizio idatzi oso bat izan behar du kontutan berea emateko. Orduan, gustoetaz ere pilo bat idatzi da, eta ondorioz zuk botatakoa gezurra da. Beste korapiloa izango litzateke Caro Barojak dioen bezala zientziak ez duela betirako irauten, ezta eritziek ere. Zientziak gaurko balio digu, eta biharko ez badigu balio, aldatu egingo dugu. Baina hori beste asuntoa da.
ARGIA.- Baina baten edo bestearen eritziak ez dira berdin kontsideratzen...
E.K.- Hor gertatzen da azken bi mende hauetan kritikalariaren figura mitifikatu egin dela. Ondorioz, kritikalari ona jainkoa bilakatzen da, eta kritikalari horrek kontrako zerbait esan badik zeharo mintzen naiz, eta aldekoak botatzen badizkik konsakratua nago. Baina hori dena mitifikazio baten ondorioa da.
«Umore Beltzaren Aintzindariak Euskaldunak Izan - Ziren»
ARGIA.- Zure kreaziozko obra pertsonalera bueltatuz, zeintzu dira gehien eragin dizueten egileak edota joerak?
E.K.- Bada nire marrazki eta kuadroetan jendeak esaten dit surrealismoaren eragin handia jaso dudala, eta egia izan daiteke. Bartzelonara joan nintzenean guztiz txundituta geratu nintzen Miró edota Max Ernst batekin adibidez. Eta honek beti izan dudan kezka bat ekartzen dit gogora, hau da, zergatik Euskal Herrian-ez den jo surrealismo baten bidetik, beti naturalismo edo errealismo batetara jo izan da azken urteak arte. Eta nire ustez surrealismo eta errealismo magikoan badaude beste maila batzu arakatzeko moduan.
ARGIA.- Hasera batetako txisteetan, halere, ezin surrealista izan...
E. K.- Ez, hasera hartan umore beltzak asko ukitu ninduen. Eta ez dugu ahantzi behar umore beltzaren aintzindariak euskaldunak izan zirela: Chumy Chumez, eta "La Codorniz"en inguruko umorista gehienak. Nire kasuan erlijioari buruzko umore beltz eta kritikoa egiten saiatu nintzen bolada batetan, eta Jose de Artetxeren haserrealdiak ekarri zizkidan horrek.
"Artista Ona Izateko Krisian Egon Behar"
ARGIA.- Etor gaitezen hemengo arteari begiratu txikia botatzera. Nola ikusten duzu Euskal Herriko gaurko artea. Krisian daguela esan al daiteke?
E.K.- Nik uste dut benetako artista ona izateko, beti egon behar dela krisian. Inoiz krisian egoten ez dena, nire ustez oso tontoa da ala hilda dago. Autore bat ziurtasun osoaz ez jokatzen hasten denean, hortxe hasten da artea posible izaten. Arriskuan eta krisian sortzen dira experientzia berriak. Hortik aterako diren guztiak ez dira goimailakoak izango, baina ni sinistuta nago krisirik gabe ez dagoela artea sortzerik
ARGIA.- Eta arte plastikoetara mugatuz, ba al dago benetako krisirik? Ba al daude pintoreak eta eskultoreak ?
E.K.- Nik esango nuke gaurko belaunaldian, edo 80. hamarkada honetan badagoela krisi nahiko sakon bat. Beno, krisia beti egon da, gerraondoan informalismoarekin, gero existentzialismoarekin, eta 60. urteetara iritsita nolabaiteko berpizkundea gertatu zen, euskal artean belaunaldi berri bat sortu zen -ETAren sorrera, desakralizazioa, musika modernoa-, abstrakzio munduarekin oso lotuta. Belaunaldi hori pasata, joera egon da berriro gauzak kontatzera itzultzeko, gai-aren edo anekdotaren pintura, eta mugimendu bezala oso indartsua izan da (Goenaga, Ameztoy, etabar). Eta azken urteotan hasi da berriro aldaketa bat, buina hutsune handi bat nabari da, ikaragarria esango nuke, ikusten delako gaurko artistek badutela hizkuntza bat, nienderatzen dutela artearen medioa eta gauzak adierazteko trena aski badute, baina badirudi ez dakitela zer esan edo komunikatu. Behintzat, badirudi ez dutela gauza handirik esateko.
"Hogei Urtetako Gazteak Ezin Obra Mamitsurik Egin"
ARGIA.- Gaur eguneko arteaz hitzegiterakoan beti aipatzen dira Goenaga, Ameztoy, Zumeta, etabar guzti hori. Dena dela, horiek duela urte batzutakoak ditugu. Azken-azken urte hauetan, sortu al da kalitatezko artista berririk?
E.K.- Baietz esango nuke. Iaz C.A.T.ek enkargatu zidan erakusketa bat montatzea Gipuzkoan azken hamar urtetan kaleratutako artistekin, eta berrogeitik hogei pintore gazte aukeratu nituen. Eta jende interesantea zegoen haien artean. Esate baterako, Iñigo Ormazabal, Iñigo Altolagirre, Arrastalu, Aiesta, Donezar, eta beste izen batzu ere badago. Problema da hogei edo hogeitamar urte ditnen jendeak gauza mamitsuak egitea ea posible den ala ez. Nik uste dut ezetz, itxoin egin behar dela horien emaitzak ikusi arte.
ARGIA.- Nolakoak ikusten dituzu artista berri batek Euskal Herrian kaleratzeko dituen perspektibak?
E.K.- Nahiko gogorrak, bai, perspektibak nahiko gogorrak ditu artista berriak gure Herrian. Azken finean, artista semiotikaren langile bat da, eta langile guztiek bezala oso irtenbide kaskarrak ditu, lan gutxi dagoelako. Horretaz gainera artea ez da subprodukto bat baina bai da produkto superrestrukturala, ez da infraestrukturala. Orduan artea produkto komertzial bezala asko beheratu da. Murriztu egin dira distribuziozko kanalak, martxanteak, erakusketak, galeriak, etabar. Galerien helburua gaur egun da mantentzea eta diru mordoska bat ateratzea. Hori guztia horrela izanik, artista gaztea –beti gaizki ibili bada ereorain inoiz baino larriago dabil, kondizio oso gogorretan.
«Lehiaketek Ez Dute Mundua Konpontzen»
ARGIA.- Halere, garai batetan hemengo artistek dexente saltzen zuten, txanponik ateratzea posible zen...
E.K.- Bai, eta nik esango nuke gaizki ohitu zirela euskal artistak duela hogei bat urte edo. Boom bat izan zen, eta nire eritziz txarra izan zen guztiontzat: saltzaileak ohitu egin ziren erakusketa baten diruarekin baserri bat erostera edota Indiara bidaia bat egitera. Orduan, martxa horretan ezin zen aurreratu. Azken urteotan krisi handia etorri da, eta oso onak diren artistek ere ez dute saltzen, ez da beraz artista berrien problema, guztiena baizik.
ARGIA.- Artearen promozioaz hitzegiterakoan, beti oso gai eztabaidagarria atera ohi da auzira: lehiaketak. Baliagarriak al dira?
E. K.- Beno, lehiaketek ez dute mundua konponduko inoiz. Hori garbi dago. Sari batek emango dizu diru aldetik bultzada bat eta lanegin ahal izateko plataforma bat akaso. Baina laguntzak besterik ez dira, eta horretan gelditzen direnak bere horretan hiltzen dira.
«Artista Gazteak Indibidualak Bihurtzen Ari Dira»
ARGIA.- Eta orain gauden zulo honetatik ateratzeko, zein irtenbide egon litekeen zure eritzirako?
E. K.- Ni ez naiz asmatzaile edo pitoniso bat, baina zerbait antzematekotan, esango nuke jendeak lana egiten duenean gauza asko erre egin behar direla eta paperrontzira bota. Baina zer edo zer ona beti geldituko da. Ni artisten estudioetara sarritan joan ohi naiz, eta garbi ikusten da jendeak lanegiten duela, potroekin, estomaguarekin eta buruarekin. Eta hortik gauza onak atera egingo dira, hori dudarik gabe. Gerraurreko giroarekin alderatuz, esate baterako, oraingo artistek badute informazio zabalago bat, baita konpetentzia gogorrago bat ere, eta hortik zerbaitek atera beharko du.
ARGIA.- Ondorioz ere, artisten arteko borrokak handiagoak izango dira...
E.K.- Jakina, zankadilak jartzen dizkiote elkarri hainbeste konpetentziaren erdian leku bat arkitzeko, baina hori onuragarria iruditzen zait, probetxugarria. Hemen gertatzen dena -eta hau arriskutsuagoa izan daiteke- da artista gazteak oso indibidualistak bihurtzen ari direla. Bakoitzak berea, eta besteak hor konpon. Alde horretatik, gerraondoan izan ziren taldeen modukoetara jo behar genuke. Dena dela, gauza onak sortzen ari direla uste dut, eta alde horretatik optimista naiz.
Jexux IJURKO
15-17

GaiezKulturaArteaBeste arte
PertsonaiazKORTADI1
EgileezIJURKO1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Aldatzeak eta mugitzeak pizten dit grina”

Lander Arbelaitz Mitxelena

X-etik irten nahi? Nor dago Mastodonen eta Blueskyren atzean? Nola finantzatzen da bakoitza?

iametza

Maravillas Lambertoren izena ez erabiltzeko eskatu dute fusilatuen senideek

Urko Apaolaza Avila

Injustizia epistemikoa eskoletan?

Iker Iraola Arretxe

“Hitzak harriak dira Ernauxentzat, eta idazketa labana”

Larraitz Fagundez Osa

Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Julene Flamarique

Azkenak

2024-11-22 | Julene Flamarique

Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]

2024-11-22 | Ahotsa.info

Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.

2024-11-22 | Sustatu

Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.

2024-11-21 | Jenofa Berhokoirigoin

Nazioarteko Zigor Auzitegiak Netanyahu eta Israelgo Defentsa ministro ohi Gallant atxilotzeko agindu du

Gizateriaren aurkako krimenak eta gerra krimenak egotzi dizkie Hagako auzitegiak bi sionistei. Erabakia "antisemitismotzat" jo du Netanyahuk, eta Hamasek, aldiz, "Justiziarako urrats garrantzitsutzat".

2024-11-21 | Iñaki Jauregialtzo Beitia “Jaltzo”

Umandi izena eta izana

Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]

2024-11-21 | Iñaki Idigoras Igartua

Memoriadun euskara

Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]

2024-11-21 | Iulen Lizaso Aldalur

Etorkizuneko apustua

Pandemiaren iragarpenetik Valentziako tragediarainoko errepasoa egin eta ondorioztatu dut gezurra eta forupea suhesi gisa dituen kudeaketa instituzional negargarria klase gobernariaren konstantea dela.

Ez dugu gobernari ordezko baliogarririk sistema pendular hau aldatzen ez... [+]

2024-11-21 | Zigor Olabarria Oleaga

Gelditu dute emakume baten eta bere alaba adingabearen etxegabetzea Gasteizen

Polizia etxegabetzea geratu nahi zituzten herritarren aurka oldartu da eta hainbat lagun zauritu ditu. Azkenean, etxegabetzea atzeratu duela jakinarazi du epaitegiak.

2024-11-21 | Asier Iturralde Sarasola | iametza

X-etik irten nahi? Nor dago Mastodonen eta Blueskyren atzean? Nola finantzatzen da bakoitza?

Gaur, azaroak 21, Mastodon.eus komunitateak sei urte bete ditu. Urteurrena ospatzeko Gure aukera, sare libreak kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Izan ere, azken asteetan “eXodoa” ematen ari da: erabiltzaile asko X-tik ihes egiten ari dira, sare... [+]

2024-11-21 | Urko Apaolaza Avila

Iruñeko Erorien Monumentua

Maravillas Lambertoren izena ez erabiltzeko eskatu dute fusilatuen senideek

Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]

2024-11-21 | Julene Flamarique

933 nobedade eta 200 ekitaldi Durangoko Azokaren 59. edizioan

Abenduaren 5ean Ikasle Goizarekin hasiko dute azoka. Hurrengo egunean Gazte Eztanda eguna egingo dute, eta gazteei zuzendutako hamaika jarduera egongo da. Egun berean, iazko Sormen Beka irabazi zuen Argizagi. Zubiak adiskidetasunerantz telesailaren aurkezpena egingo du Marramiau... [+]

2024-11-21 | Asier Iturralde Sarasola

Mastodon.eus-en “Gure aukera, sare libreak” kanpainarekin bat egin du ARGIAk

ARGIAko lantaldeak bat egin du Mastodon.eus-ek bere seigarren urtemugan abiatutako Gure aukera, sare libreak atxikimendu kanpainarekin.

2024-11-21 | Sustatu

Sei urte bete ditu gaur Mastodon.eus-ek

Mastodon.eus euskal fedibertsoko instantzia agian nagusiak sei urte bete ditu gaur. Urteurrena ospatzeko "Gure aukera, sare libreak" kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Efemeridea une interesgarri batean dator: Elon Musk-ek, X/Twitterren jabeak,... [+]

2024-11-21 | Urko Apaolaza Avila

Ertzaintzak zaurituriko Realeko zalearen kasua berriz irekitzeko agindu du epaileak

Gipuzkoako Lurralde Auzitegiaren ustez, bideo bateko irudietan ikusten denak "talka" egiten du Ertzaintzaren atestatuarekin, eta Amaia Zabarte foam bala batekin zauritua izan zenaren "ebidentzia erakusten" du, Noticias de Gipuzkoa-k jaso duenez.

2024-11-21 | Jenofa Berhokoirigoin

Arma nuklearrarekin erantzuteko bidea ireki du Putinek, Ukrainak AEBek eta Ingalaterrak emandako misilekin eraso egin eta gero

Arma nuklearrarekin erantzuteko aukera dakarren dekretua izenpetu du Vladimir Putin presidenteak. Hegazkinekin, gurutzaldi misilekin zein droneekin "eraso masibo bat" pairatzeak ondorioztatu dezake arma horren erabilpena.

Eguneraketa berriak daude