Aintzinako Euskal Liburuak


2021eko uztailaren 28an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Arozena, Gipuzkoako Bibliotekako zaitzaileari elkarrizketa
Aintzinako Euskal Liburuak
Zenek ez du ezagutzon gizon auxe, gure Diputazio'ko Biblioteta zaitzaile ospetsua? Ez naiz asiko gizon onen gaitasuna aitatzen. Jakiñen gañean baitago Arozena'ren lana Gipuzkoako Bibliotekan. Batez ere Urjiko jaunaren 1iburutegia osatzen ai dana, une bat galdu gabe, euskal literaturaren eragintasunean.
Oraindik bulartsua lan auetxei buru emateko. Argia, atsegina. Bere begietan ikusten baita alako jakintasun zorrotz bat. Naiz gorputz aundikoa ez izan, bere zeaztasunean nabaitzen da, kangorantz duen barrengo naitasuna...
Bibliotekako lantokian arkitu det. Nere intenzioa lenengoz, "estadistica" moduko artueman bat Arozena'rekin eukitzia izan ba-da, onek, beste alderuntz eraman nau, euskal-literaturaren oñarria ikusteraño. Pitxi ederrena bezela maiteki, gizon onek zaitzen baitu, ondo itxitako kutxetan...
–Diputazioak 1951,garren urtean, erosi zigon Julio de Urkijo'ren liburutegi auxe, milloi eta lareun milla pezta kostarik, sei millatik gora arkitzen diran liburuak. Ara auxe, "Gero" Axular'ena, 1643 garren urtean Burdeos'en argitaratua, beste zortzi edo bederatzirekin batera. Liburutxu onek gaur, eun milla pesta balioko ditu. Beste au berriz, "La Biblia" 1671'garren urtean argitaratua, Leizarraga apaizak egiña, meritu askoko euskera batean Idatzia, urte aietarako, noski, Juana de Albret Naparruko erreginak aginduta. Zeaztasun galgarri bat du. Protestantea da berez liburu auxe. Eta ala Leizarraga apaiza, protestantismora biurtu zan. Liburu onek beste eun milla pezta balio ditu.
–Ikusten detanez, antzinako literatura-xorta apaizak egina zan.
–Geiena bai. Emen dezu "Buqueta" (lorer-txorta Jaunaren omenaldii) Matterre jaunak eratua, liburu bakar-baharra, 1693 garren urtean egina. "Doctrina Cristiana' ren explikaziñua", au, Arzadun apaizak egiña Durangon 1731 garren urtean...
–Salatzen ziran lenago ere, gure izkuntza eragotzen?
–Bai. Eta gertari arrigarri bat gertatzen da euskaltzaleetan. Bidasoatik onunzko euskeldun danok, literaturari buru ematen diatenak abizen euskaldunak ditugu. Eta gure izkuntzagatik beste aldean egin dutenak, abizon erdeldonak. Or ditugu, Laffitte, Matterre, Tartas, eta abar...
–Beste goraberen bat? _
–Bai. Ikusizazu. "El Borracho Burlado", gazteleraz eta euskeraz, Conde de Peñaflorida'k diotenez idatza. Ez baitago izanpetua. Bañan, dudik ez dago, jakintsuak diotenez. Ez du inprentaren izenik. Ez-ta, noiz idatzi zan urterik. Bañan XVIII'garren aunkadan egiña da.
Ikusi au ere. Urkijo'k ondo gordea. Carlos VII'garrenak desterruan, ainbeste aldiz irakurria eta "autografo" luze onekin, Urkijo sendiari eskeinia. Esakunezko liburua (Libro de refranes) 1898 garrén urtean Carlos VII garren izenpea darama.
Ba ditugu "incunable" batzuek.
Ala deitzen zaiote inprenta agertu zan denboran (eunkadan) idatziak izan ziradenai. Sendakintza tratatzen duen liburua dezu auxe, latiñez idatzia.
Beste au ere, 1498 garren urtear Nuremberg urian idatzia (Historia Universal) dalakoa, latiñez ère artzon ditugu. Zer esanik ez Euskal-Edestiatzaz itzegiten dutenak. Izango ditugu berrogei milla liburu, guztira Eta eganeroko irakurleak berrogeita-amaren bat. Ara! beste liburu auxe. Garibay ospatinak idatzia Balio anndiLoa, lenengo Edesti batua balta "Prlmera Historla de los Reinos de
Eta orduan ere ezagunak gliñan. Ona emen–(errialde eder batzuek dibujo on batzuetan agertzen dira) irakurtzen da "Mamu ikaragarri bat Vaskonian agertu da". Eta marrazka edo dibuju batean ibusten da nolatan gorgutz erditik gora, gizonezko batean, lau beso eta bi buru agertzen diran...
–Euskeraz idazten dan guztia, altxatzen desute?
–Ez da idazti euskaldunik, naiz txarrena izan, gure Liburutegan ez dagoenik. Baita ere beste izkuntza buruz itzegiten dutenak ere, artzen ditugu. Zer esanik ez euskal-Edestiatzaz itzegiten dutenak. izango ditugu berrogei milla liburu, guztira. Eta eguneroko irakurleak berrogeita-amar'en bat. Ara! beste liburu aux. Garibay ospatzuak idatzia. Balio aundikoa, lenengo Edesti batua baita "Primera Historia de los Reinos de Espana" deritzaIona. Amberes'en Plantino famatuak egina Ordu artako 1571 garren urtean, munduan ziran inpresore onenetakoa. Eta Garibay beraren izenpea daramana. Liburu guztiak izeupetzen zituen, bat ere utzi gabe...
Orrelaxe itzegin degu. Beste geiago ere aitatu ditu gizon onek, bahan gaurkoz naikua dala uste det.
–Agur bada Fausto Arozena jauna eta ia, gaur arte bezela, zure trebetasunarekin, gure izkuntza alde jarraitzen dezun.
TOLARETXIPI X.
7

GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazAROZENA1
EgileezTOLARETXIP1Kultura

Azkenak
Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


2024-11-22 | Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean

Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]


Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu

Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu... [+]


2024-11-22 | ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”

Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da

Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]


Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute

Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]


2024-11-22 | Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan

Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]


2024-11-22 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin

Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]


2024-11-22 | Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)

Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]


Eguneraketa berriak daude