Egun hauetan gertatukoarekin artikulu bat idazteko baino, enziklopedi oso bat idazteko gaia badago. LEMOIZko zentrala dela eta ETAk Joese Mª Ryan injiniadorea bahitu zuen.
Berehala egin zuten eskabidea: injiniadorearen truke Lemoizko zentrala desegitea eskatzen zuten. Geroztik gertatutakoak guztion gogoan daude: ETAk Ryan hil zuen; gizon honen askatasunaren alde grebak, manifestapenak etabar egin ziren.
Komite Antinuklearrak egoera honen gainean eta azpian zeudela pentsatuz, beraiengana jo genuen argitasun bila. Ez da lan erraza izan hor barnean dauden joera desberdin guztien ordezkariekin hitzegiten lortzea, bainan halere bildutakoen eritziak argitaratzea garrantzitsua litzatekeela pentsatuz ekin genion lanari.

ARGIA: Ez da hau mogimendu antinuklearraren jarrera edo eritzia, baizik eta mogimendu honen barne dabilizan batzuena. Hanek hainbestean mogimendu antinuklearraren bsitan mogitzen diren tendentziak, jarrerak, aurkezten dituzte.
Gaia hauxe duzue: Lemoiz zentralaren aurka eginiko ekinizari buruzko zuen eritzia, Ryen injiniadore nuklearraren bahiketa eta ondorengo hilketa.

ANTINUKLEARRAK: Nik hasteko eta ekintzaren azterketan sartu aurretik Iberdueroren jarrera aztertu behar dela uste dut, zentrala hasi zutenetik orain arte. Esan beharra dago Iberduerok kontsumatutako egiteen politika jarraitu duela beti...

ARGIA: Adibidez...

ANT: Iberduerok, entrepresa bezala beti sudurraren puntan jarri zaiona egin du. Obra ilegalak etabar... beti instituzioen isiltasunarekin jokatuz, baita gobernu zentralarena eta Euskadin jende asko duten alderdien aldekoarekin ere. Batzuek hitzez Lemoizen aurka zeudela esan dute -hala nola PCE eta PSOE- baina egunoroko ekintzan hauek desastre bat izan dira.

ARGIA: Eta egoera honen aurrean zer egin da?

ANT.: Lemoizen aurka mila gauza egin dira: eskaera judizialak eskatu egin dira, jende askoren mobilizapenak, oso baketsuak etabar... eta honetaz gainera ETAk bere ekintza harmatuak ere egin ditu. Hala ere jaramonik egin gabe IBERDUEROk nahi izan duena egin du. Gobernu zentralak berdin, lehengo EKNk eta oraingo euskal gobernuak kasorik egin gabe isil-isilik geratu dira. ..
«Komite Antinuklearrak» eta «nuklearrik gabeko euskal itsasalde baten defentsarako batzordeak» izan dira borroka antinuklearra eta Lemoizen aurkako borroka aurrera eraman dutenak. Ez gara bakarrak izan eta hau oso ondo dago bainan esan dezakegu geu izan garela iniziatiba eraman dugunak.

ARGIA: Beharbada interesgarri izan zitekeen zuek esatea jendeak zer nolako kontzientzia antinuklearra zuen hasi zinetenean. Lehen jendearen mogimendu zabal eta haundiak izan baziren ere azken aldi honetan ez da horrelakerik izan.

ANT.: Beno, esan daitekeena zera da: antinuklearrak-eremua irabazten joan garela. Eta hau oso zaila zen denbora beren alde dutelako. Gerta daiteke munduan zehar istripu nuklearrak gertatzea bainan denborak beren alde jokatzen du. Hasieran borroka hau Francoren aurkako eta herri honen askatasun nazionaleruntz egiten zen borrokarekin batu egiten zen. Hau 75, 76, 77 eta 78. urteetan izan zen, kalera jende asko ateratzea lortu genuenean. Gero erreforma dator eta gobernu zentralak burjesia nazionalari boterearen promesa egiten die eta EAJ-PNVek funtsean gizarte proiektu berdina duenez... beno, berdina ez baina nuklearizazioa Iberduerok bezain bat behar duelako antza handikoak dira. Orduan PNVek boterea lortzen ari den neurrian lan hori hobekiago egiten du. Adibidez DEIAren bidez ideolojia mailan izugarrizko lana egiten da nuklearraren alde, DEIA bait da garbien hartu duena Lemoizen aldeko jarrera eta lehen EAJ-PNVeko basea Lemaizen kontrakoa baldin bazen, gaur egun gero eta gutxiago ari da gelditzen. Horregatik diot kale mailan eremua irabazi dutela.

ARGIA: Eta beste alderdi politikoekin, zer?

ANT.: Ba hau guztia posible izan bada ezkerreko alderdietako kuadro eta teknikoen isiltasunarengatik izan da. Alderdi hauek mogimenduaren zama osoa defentsa batzordean eta komite antinuklearretan utzi dute. Eta noski guk egin ditzakegu ekintzak eta gauzak eta geure papera bete bainan profesionalak ez garenez...
Honekin batera erreforma finkatzen doa eta noski mobilizapenak ere jaisten doaz bai jendearen parte hartzearen aldetik. bai jendeak jarritako interesaren aldetik. Hau ikusiz komiteen barruan ere nahiko hondoratzerik badago, ekintza kontzientziatzaile eta sentikortzaileetan, egunoro egiten direnetan -kartelak direla, pintadak direla- ez delako fruiturik nabaritzen.

ARGIA: Hau da, egiten den inbertsina ez dela itxoin zitekeen bezain errentagarria.

ANT.: Bai, horrelako zerbait. Eta horrek bultzatu gintuen barne eztabaida batera, eta han ikusi zen eritzi eta bide desberdinak zeudela borroka antinuklearrari buruz. Aurkako eritziak ere agertzen dira eta txokeak ere bai noski. Beno, aurtetik esan beharra dago komiteak erakunde unitarioak direnez gero alderdietako oso jende gutxi dela hauetan dagoena. Euskadiko Ezkerratik eskubiruntz tartekoen artean komiteetan sartuta daudenak esku bateko behatzekin konta daitezke. Esan daiteke beraz komiteetako jende guzia EEtik ezkerragorako jendez osatzen dela.
Beste alde batetik oso iraunkortasun gutxiko jendea izaten dela kontutan hartu behar dugu. Horrela, jende asko pasa da komiteetatik bainan denbora luzea daramatenak gutxi dira. Jende asko sartzen da bainan baita ere askok uzten dute. Errepresioaren aurkako borrokaruntz jotzen dute... herri honen dinamika halakoa da...
Gauza guzti hauek direla eta, denbora luzea daraman jendea ikuspegiz aldatzen doa gauzak beste era batera planteiatuz.
Batzuek planteiatzen dutena ez da iadanik HERRIKOI TOPAKETAK edo antzeko ekintzak eratzea edo diskak edo liburuak argitaratzea, hori guzia iadanik eginda dagoelako. Hauentzat IBERDUEROren aurka aurrez aurre borrokatzeko garaia iritsi da. Horretarako diote LKI, EMK, LAIA, HB eta LAB bezalako erakunde politiko eta sindikalekin jokatu behar da eta besterik ez. Hauek proposatzen dituzten ekintzak adibidez hauxek dira: kontadoreak haustea, lantegien edo irakaskuntza zentroen okupazioak, Lemoizako ibilaldiak. Honek, ekintza hauek, komiteen antolaketa aldatu beharko luke eta klandestinitatera pasa.
Ideia honen aurka badago beste bat, oraindik ere jendea kontzientziatzen jarraitu behar dela esaten duena. Jendea komiteetara sartuz eta horretarako komiteak jende guziari irekita mantenduz. Abanikoa zabaltzen saiatutako mogimendu bat bait da jendearen sinpatiarik handiena jasotzen duena. Eta alderantziz aurrez aurreko akzioetara jotzen badugu ezin izango dugula kaptazio lan hori egin. Eta honek ekarriko du mogimendu antinuklearra sekula santon ez dela aglutinantea izango. HERRIKOI TOPAKETAK eta antzekoak egiten jarraitu behar du.
Gauza da eztabaida iritsi eta guzti hau oso gaizki eztabaidatzen dela, biolentzia eta pertsonalismo handiaz, tentsio handiaz. Noski hau barne egoerari dagokionez... Bueno, bigarren eritzikoa den jende hau ez dago aurrez aurreko ekintza horiek egitearen aurka... baina klandestinitatera jo gabe. Hau da, batzuek metodo bezala erradikalizazioa proposatzen dute eta besteek batak ez duela bostea deusezten. Eta gauzak horrela zeudela gertatu da ETAren ekintza. Ryanen arazoa.

ARGIA: Ea bada, horretaz hitzegin.

ANT.: Beno, lehen esan dugun bezala, mogimendu antinuklearra jaistean ez partiduek eta ez profesional progresistek ez laguntzeak era garrantzia izan zuen. Gainera nere ustez alderdi instituzionalistak gehiago arduratu dira elekziotaz -eta orduan bai, gai honetaz hitzegin dute- arazoari konponbidea bilatzeaz baino eta sekula ez dute beren jendea mogimendu honetan lan egitera deiten. Honek dexente ahuldu du mogimendu antinuklearra eta jendea mogituarazteko zuen indarra jaitsi egin da. Horretaz alderdi hauen jarrera oso atzerakoia izan da. Alde batetik energia honi buruz eztabaida profesionalik ez dute sekula sortu, jendearengan informazioa zabaltzen ere ez dira aritu. Enfin paso egiten diote egitazko arazoari, elektoralki Lemoizi ezetz esan badiote ere.

ARGIA: Ez da oso lojikoa PSOE -ohartu beren Alemaniako kidekoetaz- edo PCErengan itxaropena jartzea berek agintzen duten tokietan ere politika energetikoa nahiko berdina proposatzen badute...

ANT.: Inork ez du esan jende edo alderdi horiengan itxaropenik zegoenik: hori PNVko basea irabazi bahar dela esaten duena bezalakoa da. Nik ez dut PSOE edo PCE edo alderdi horiengan itxaropen handirik, bainan nik horietako batzuek ikusi ditut apagoietan, Gladysengatik grebetan, Latrokan egon direla, etabar.

ARGIA: Ezin al du izan alternatibarik ezak sortutako etsipenaren giroak ekarri duen zebait?

ANT.: bai, bai, jakina. Ia komunikabide guztiak eskubiaren eskutan izanik atodaletxe ari da integratzen. Masifikaziorako daukaten ahalmena harrigarria da. IBERDUEROk irabaziak sortzeko oligarkiak duen enpresa izan ez ezik jendeari telebista ikusten laguntzen duen antolamendua bilakatuko da. DEIAtik egin dute zerbait dagoeneko zentzu horretan. Baina horretaz ere arduratzen bagara ere frente guzitan jarraitu behar dugu borroka.

ARGIA: Borroka harmatuaren frentean ere bai?

ANT.: Borroka hori ere onartuz behintzat oinarrizko mogimendua baldin bada kontrolatu eta zuzentzen duena. Nik hala ulertzen dut behintzat, ekintza harmatuek mogimendu antinuklearraren alde laguntza suposatu behar luketela. Lemoizen aurkako borrokak ez du esan nahi bakarrik oraindik ere polizialago eta militarizatuago izango den sozietate baten aurka egotea edo eta erradioaktibitateari beldurra edo istripuari beldur izatea baizik eta ekologia mogimenduak mogimendu iraultzailean irteera berri batzuek sortzen dizkiola ikustea.
Erorkor ez diren mogimenduetako bat da. Nik pentsatzen dut langile mogimenduak ez duela dagoeneko gizartea aldatu nahi, baizik eta bere ziurtasun pertsonala bilatzen duela. Bestalde mogimendu ekologistak gizartearen aldaketa sakona bilatzen du eta Lemoizen aurkako borroka hori ere bada... Zeren eta ideolojikoki aparato ofizialaren aurka borrokatzen duen mogimenduari protagonismoa kentzen badiozu. Guk gizarte industrialarekin desberdina den zerbait defendatzen bait dugu eta burjesiaren aurka beste enerjia bide desberdinak planteiatzen.
- Aizak, piza egitera niak (esanda mozten dio aurrekoarekin konforme ez dagoen batek). Horixe bera esaten zuten USOko meapilek orain dela hamar edo hamabi urte langile mogimenduari buruz.
- (Txisteari barreak) txistea al da?
- Bai, jende asko dago beste irtenbiderik ikusten ez duena: bonbazoak. Orain bai bonbazo horiek zuk aurrera daramazun lanaren aurka baldin badoaz, ba... Beno, nik uste Ryan-en asuntoan sartu behar ginateke.
(Bai, bai, dio mundu guztiak)

ARGIA: Aurrera bada, Lemoizko zentralak badirudi, hartaz, borrokaren baldintzak aldatzen dituela erabat...

ANT.: Bai, bai, hori garbi dago. Eta horretan dago kakoa.

ARGIA: Base militarren istilua dago, bonba atomikoaren posibilitatea etabar... Honekin esan nahi duzue borroka honek ez duela bakarrik jendearen heziketarako edo mentalitatea aldatzeko balio behar, baizilk eta sartu behar ez diguten gol bat delako hori...

ANT.: Hau ez dugu guk bakarrik esaten, beraiek ere gauza berdina diote eta. Adibidez MERCADO aldizkarian Barandiaran Iberdueroko lehendakariak zioen Lemoizen aurka erabiltzen ari zen artileria oso arriskugarria zela, beste proiektu guztientzat eredu izango bait zen. Horrengatik beraiek garbi dute: Lemoizek ezin du gelditu. Hori da EUSKADI ALA LEMOIZ esatean planteiatzen genuena. Zentrala martxan jartzen badaEuskadiren borrokaren baldintzak aldatu egingo dira eta sistima kapitalista eta zentralista honen sendotzeko izango da.

ARGIA: Baina ETAren ekintzak, Ryanen arazo honek, ez al du gaia berriro argitara atera?

ANT.: (Denok batera hitzegin nahi dute. Azkenik bat hasten da) Ekintza honen ondorioa eskubia indartzea izan da eta mogimendu antinuklearra ahalduta suertatu da.
(Orain lehen haserre piza egitera zihoana, hasi da hitzegiten hasi denaren kontra erasoka)
- Ez, moreno! Zuk esaten duzun hori hor zegoen lehendik ere. ETAren ekintzak sorterazi duena indarren erlazioa zegoen egoeraren arauera agertzea izan da. Iberduerok zuzendu eta APtik EEra jarraitu duten orkestazio hori zentralaren martxa edonork edonoiz zalantzan jartzen zuen une berberan agertuko litzateke. Mogimendu antinuklearra ez da ahuldu ezta eskubia indartu ere, baizik eta mogimendu antinuklearraren ahulezia agertu egin da eta bestalde ere eskubiaren indar haundia agertu da.
(Bronka sortu da)
- Baina IBERDUEROk ez zuen sekula amets egin ere hainbeste jende berarekin ikustea.. (Giroa berotuz doa bainan inork ez du jarrera aldatzen). Inoiz ez zuen amets egin, teorian behintzat Lemoizen aurka agertzen diren indarrak berarekin ateratzea kalean.
 -Ondo diozu, hai: teorian. Ez da ametsetan ibiltzeko asuntoa. Iberduerok eta eskubiak benetan beren obra zalantzan ikusiko zuten mementuan egingo zuten hau. Zeren eta zein da Iberduero? Entrepresa bat besterik ez...
(Beste ahotsek ez diote bukatzen uzten bainan aurrera jarraitzen da)
- Ikusten ari garena eskubiaren espektakuloa da: irratia, prentsa, telebista, den dena ondo ondo koordinaturik helburu bakar batekin: egitan beren roiloa zalantzan jartzen duen hori bazterkatzea. Beren interes eta helburuentzat benetan arriskugarri dena baztertzea.
- Nik uste dut (aurrekoak mozten dio) ETAk bandejan utzi diola arazoa. Serioski aztertu beharra dago ekintza hori eta jakina beraiek ez dira sekula hain indartsu sentitu eta gu ere sekula hain erasotuak. Ni ibiltzen naizen giroan konturatzen naiz horretaz. Komite barnean bada festa hau beraiekin ez doala esaten duen jenderik. Festa hori ETA eta IBERDUEROren arteko borroka balitz bezala eta klaro! hori laletxe da. Izan zitekeen ETAk espero izatea mogimendu antinuklearra eskubiak sortu duen nahaspilari erantzuna emateko kapaz izan zedin, bainan ez hauek ez ETAk ez du ahalmen hori izan.
- Klaro! Haiek marketing azterketa sakon bat egin dute eta publizitate kanpaina izugarria egin dute. Hori bai, gizonaren eskubideetan oinarritua, emaztea haurrekin etabar. Presoek edo orain arteko hilek emazte, seme-alaba, guraso, anaiarreba edo lagunik ez balute bezala...Ba hori, bainan mundu guztiak sinistu du. Eta guri sinesgarritasuna galdu arazi digu. Gautik goizera paperek jira egin dute: IBEDUERO agertzen da elkarrizketarako prest dagoen demokrata bezala eta gu, antinuklearrok, hilketarako prest gauden edonor bezala, modu onean lortu ezin izan duguna indarrez lortu nahiean edo. Orduan antinuklearrak ETAren kidekoak, manifestapen baketsuei harriak botaka ibiltzen diren horiek, etabar. Orduan IBERDUERO martir bezala gelditzeko posibilitatea izan du. Zentralaren proiektuak badu bere martirea. Eskubiak badu hil bat. Eta honek sinesgarritasuna kendu digu.
(Beste batek hartzen du orain martxa eta:)
- Horrek non gauden adierazi besterik ez digu egiten. Faxista bezala agernarazi nahiko digute beren proiektuen martxa «normalaren,, aurka doan guzia. Berek nahi duten guzia egiten duten orduan - beraiek bait dituzte lege, prentsa, telebista, polizia eta ejerzitoak - dena izan daiteke demokrazia, bainan beren biolentzia horri beste norbaitek bere mailan arpegi ematen badio orduan hau da faxista. Kontutan hartubehar da Lemoizko proiektuaren defentsa ejerzitoan eta Estatuko indar errepresiboetan dagoela. Beraz Estatuaren arazo bat da. Eta inongo herriko ejerzito edo indar harmatuak ezin dezake utzi etsaiaren indarrek norberaren lurraldeetan halako koktel bat jartzea. Eta horretan ETA koherentea izan dela iruditzen zait.
- Eztabaida daitekeena, borroka egiteko unearen aukera edo ekintzaren ezagugarriak - bizitzaren garrantzia edo balorea - baina beste puntu batetara eramango gintuzke. Honen aurrean gaidera bat ipini behar da: nor da egiaz heriotze honen erantzunkizuna duena? Nor da errudun? Iberduero? ETA?

ARGIA: Ryani buruz eman diren ezagugarriei beraz zerbait esatekerik ba al duzue?

ANT.: Zerbait? Dena! Horretaz EGINera bidali genituen bi komunikatuak beste komunikabide guzietara bidali genituen bainan ez dizkigute argitaratu.
- Horrekin berriz ere, oraindik gaizkiago jartzen da gauza, horrek esan nahi bait du mogimendu herrikoiak ez dituela behar adina komunikabide sistimaren ofentsibari aurka egiteko eta oinarrizko mogiendu horrek berak bere kasa ez duela Lemoiz bezalako proiektu baten aurren zer eginik. Eta helburua obrak gelditzea baldin bada, esango didazu zertarako balio digun zuk egiten duzun balorazio guzi horrek...
(Orain arte mutu gelditu den beste batek hartzen du hitza:)
- Nire eritziz IBERDUEROren ofentsiba honek gauza bat utzi baldin badu garbi, Lemoizko arazoa bere egiazko tokian uztea izan da, hau da: proiektu hori boterearen aparatuaren oinarrizko eta funtsezko proiektu hori boterearen aparatoaren oinarrizko eta funtsezko proiektu bat dela. Beraiek betikoa egin dutela argi eta garbi dago: arrisku handi bat ikusi dutenean erabateko erantzuna eman nahi izan dute. Bainan mogimendu herrokoiari begira Lemoizen aurkako kontzientzia hain handia izan arren, ekintza honengatik txikiagotu egin da.
- Bai, (dio beste batek) kontzientzia oso handia baina Lemoiz gelditu ezin duena...
- Lortu dira gauza batzuek: Deba gelditzea, Ispasterreko proiektua, etabar...
- Beno, nik jarraitu egin nahi dut. izan ere iruditzen bait zait ekiniza honekin dena polarizatu egin dela: Ryan bai, Ryan ez, bainan ez da Lemoiz bere horretan eztabaidatu. Eta noski Iberduerok oso azkarki bere ingurura eraman ditu lehen teorian behintzat Lemoizko proiektuaren aurka zeuden indar batzuek -PSOE, PCE eta EE-. Adibidez zentralean petardo bat jarri izan balitz Iberduerok ezingo zuen aurrera eraman mogimendu hori. Beste arazo bat ere badago, hots, ETAk ondo egin al zuen ekintza horretan? Ekintza harmatua berez helburua al da? Ez al da bide bat? Erakunde herrikoiok ez al dugu ezer esaterik ? ETAk erantzun behar lituzkeen galderak dira hauek.
- Era guzietara garbi dago Iberduerok bere aldeko kanpaina errentableena egin ahal izan duela eta Lemoizen zentralaren jabeen diruarekin alderdi eta sindikatuek eraman dutela aurrera. Lemoizen aurkako ETAren aldeko dinamika horretan sartu arazi gaituzte batzuek eta besteak. Lemoiz da salbazioa; bakea, egokitasuna, aurrerabidea, eta aurkakoak antinuklearrak. Nik uste dut istilu honen alderik garrantzitsuena ideolojikoa dela. Edo ETAren gestoreak bilakatzen gara edo erreformistak.
Lehenago galdetu didazuenari erantzunaz esan nahi dut balitekeela Lemoiz bide hauetatik geldiaraztea baina eskubiari erreferendumaren errekurtsoa gelditzen zaio eta hor burjesiak bere aparato guziarekin zentral nuklearraren beharra sudurretatik ere sartuko liguketa eta azkenean erreferendumera orain baino askoz ahulago joango ginateke. Ni ez nago erreferendumaren alde bainan horrela jarraituz lortuko dute.

Honaino heltzen dira traskribatu ditugun hitzak, asko gehiago ageri gabe gelditu direlarik, eta noski, ageri direnen artean guziak ez guk nahi bezain garbi adierazita. Dena den, bere balio testimoniala badu, eta MINTZAGAI gertatzeko arrazoina ere, nola ez. Bukatzeko, ohar bat egin nahi dugu, elkarrizketa hau astelehena 16ko greba baino lehen egindakoa dela alegia. Honek zerbaitetaz detaileren bat argituko duelakoan ematen dugu.