Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

asteartea 2025eko martxoaren 11n

Txistuaren Arintasanean

2021eko uztailaren 28an

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Maurizio Elizalde txistulariari elkarrizketa

Maurizio Elizalde
Txistuaren Arintasanean
- Aspalditik genbiltzen Maurizioren bila. Izan ere, Lantzeko iauterietan Maurizio–bere lagun Felix Iriarterekin, hau atabaldari bezala–, Elizondoko Baztandarren Biltzarrean Maurizio, Arizkunen, nola ez, Maurizio, Balgorriko Nafarroaren Egunean Maurizio... eta bere txistua. Badirudi festa batzuk ezin direla Mauriziorik gabe-ere txistu eta danborrik gabe–egin. ' '
Arizkungo bidean Aintzialdeko hauzora hartu eta handik gora igo behar. Baserri batera iritsi eta ez dago inor. Inguruko soroan lanean ari den emakumeari garraisika- galdegin eta lehengo baserrira itzularazi gaitu. Ondurako bertan zen Maurizio, lanetik itzulita.
Ez digu apenas ezer esplikatzeko astirik eman. Sukaldera sarterazi, leihoaren ondoko mahaira aulkiak hurbildu eta esererazi eta berehala ardo: baso bana atera digu. Bera ere eseri, «ducados»:eskaini eta orduan galdegin digu zertara gatozen. Ez du betarik–ikuiluko lanak eta egin behar–baina prest dago nahi dugunerako.

Berehala hasten da hizketa. Ez dago apenas galderarik egin beha rrik ere. Segituan hartzen du haria. Tarteka geratzen da eta badirudi nerbioso dagoela. Baina beharbada beti da horrela. Iharra eta bizia bera bezalakoa. Bere txistuaren doinua bezain arina. Izan beharko gainera, edonora joan behar duenean bost kilometro egiten baititu oinez baserritik Elixondora, autobosa hartzeko. Itzultzean beste hainbeste. Beste aldera mendiz pasa, Alduide aldera, noiznahi. Gaur seme gazteena Roncesvallesa, Orreagara, joana omen du, duala hiru hilabetetik han duten behorraren bila. Goizeko bost eta erdietan irten eta gauerako itzuliko den esperantza.
«Hamar ordu dira joan-etorria, nik ere egin nezake hori oraindik.»
Amalurko gudarien sua eta garra geraken zaio nonbait oraindik. Herri hartan sortua baita, «...baina bederatzi urtetan etorri nintzen hona, baserri honetara, eta orain dela hogeita sei urte nere aitak erosi egin zuen baserri hau. Berrogeita hamabost urte etxe honetan bizi garela, berrogeita hamabost. Eta berrogeita hamahiru urte bete ditut txistua jotzen.» Bazuen non ikasi. «Nere aita txistularia zen, baina nik solfeoa ikasi nuen, musikatik hasi nintzen apez batekin, don Emilio Apezetxea, Erratzun. Badauzka lauhogeita hamabost urte adinetan, eh! Ona organista. Harekin ikasi nuen solfeoa eta gaur den egunean ez dut urrikirik. Gaur den egunean, solfeorik gabe, ez daiteke irten. Asko txistulari badira, basak deitzen direnak, como independientes, basak, edozein tokitara, menditara atera eta halako egiten dingu, zer? Hura ez da txistua jotzea. ez. Plaza batera azaldu eta han behar da formalidadea eta jakitatea, plazara irten eta erakutsi behar da jakitatea. Nik errax egin dut, errax egin dut. Txistua aitarekin ikasi nuen, gero praktikatu,,musikarekin, a fuerza de estudiar.»
Eta oraindik txistua ikasten ia egunero ordubete inguru aritzen omen da. Baina zerbaitetarako ikasi ere.
«Urtearen barruan hogei herri ibiltzen ditut. Bihar bertan ere Elbetera joan beharra. Horko festetan egingo dut nik berrogeita zortzigarren urtea joaten naizela. Elizondon igaro ditut hogei urte, beti jarraituz, beti beti, utzi gabe. Osasun onekoa naiz ni oraindik ere, hirurogeita lau urte ditut eta oraindik Jarraitzen naiz.esan zidan lehenengo aldian: zer
Egin dudan bide luzerik luzena, a Normandia, Bretaña, 'Saint Michel deitzen denera. Sei egun pasa nituen han, Ezpeletako dantzariekin eta ni txistulari; han salduta egon nintzen, zergatik hizketan ez entenditzen.
Beste biaje bat egin nuen Madrila, orain dela hamar urte, con la Sección Femenina de Pamplona. Madrilen bai ederto, han espainolez, lasai nintzen; en el hotel Metropol. Eta han ere sei egun.»:
Baina gertuago ibiltzen da normalean Maurizio. Bestaldean, Ezpele. ta, Ainhoa, San Juan de Pied de Port, Larresoro, Ustaritz, Baionan... Alde honetan, Baztango herri guztietan eta gainera Uharte-Pamplonan eta Lantzen baste batzuren artean.
«Orain dela hamasei urte deitu gintuzten lehenengo aldiz Lantzera eta nik Lantzeko aide hori ez nekien, kantu hori ez nekien, baina lantzen badago oraindik txistulari bat bizi dena, Fermin, eta berak esan zidan lehenengo aldian: zer Maurizio, kaixo, lagunduko zaitut lehenengo goizeko kalejira egiteko. Lagundu zidaten, zergatik Lantzeko partiturarik ez bainuen nik. Hango gizonak kantatu, baina belarrian ezin sartu eta berak esan zidan, adinetako gizon horrek, nik lagunduko zaitut. Atera zen gurekin batean; segituan hartu nuen. Nik jorretarako belarri ona izan dut boti eté orain ere, orain ere ez dauket..galduta; Horrelaxe eta geroztik hamasei urte Lantzen; orain ere galdetuta nago ia datorren urterako.
Herriz herri iblike horretan disgustotxoren batzu jaso ere bai. Adibidez,
«...gogoratzen naiz, Donostian, festa batez, en la plaza de la Trinidad, dantzariekin joan ginen, eta hemazortzi mila pesetaren kontua zen; hamabi dantzari, bi txistulari, hamalau. Eta hura organizatu zuena Atracción y Turismo zen. Sel hilabete pasatu nituen ezin kobraturik. Galdegiteko nahikoa izaten dira, sei hilabete ezin kobratuz». Ez da ba gehiegi Mauriziok eskatzen duena: «Hondarrabira gustora joaten naiz: biajea pagatu, bederatzirehun peseta jornal bezala, bazkaria ere bai... hori da gustoa»
Baina disgustorik haundiena k ez dira diruarengatik.izan.
«Nik pasa dudan okerrik, ,haundien: haundiena, Orokietan. .Joan ginen : urte batez lau egunentzako, zaharrek sueltoan, 1axoan, nahi eta gazteek lotutakoan. Hiru lagun orkestekoak.eta gu beste hiru lagun, acordeón y clarinete, nik klarinetea jotzen.baitut.pixka ;bat. Haserretu egin ziren.Lau-egunendako joan eta egun bat pasa eta etxera etorri ginen.. Eta jarraitzen da: «Gaur den:egunean orkesta sartu da, eta behin orkesta sartuz geroztik, txistua tartean sartzea alferrik da farre egiteko besterik,: ez da. Gau; txistulariak tartean sartzea txistuari txistu egitea -burla egitea–da.»
Eta txistularitza, Baztanen behintzat, beheraka ikusten du Mauriziok.
«Lehen herri. guztitan baziren txistulariak. Amalurren, Erratzun, Arizkunen –nere aita zena–, Iruritan bazen beste bat, Lekarotzen beste bat, Elizondon ere bazen. Hilez, hile. neroni bakarrik aeratu naiz.»
Hala ere, hori ez da hain egia Salatu da Maurizio bakarrik ez geratzen.
«Orain bertan ere akademia badaukat, nola Elizondon, nola Erratzun; bederatzi urte egin ditut akademian eta lehenengo urteari, Elizondon :bertan,: berrogeita hamar gazte hasi ziren. horiek zer uste zuten? Bi hilabetez ikastea? Orain hainbestetarik lau bakarrik azaitzea ere, bueno, Agustin Eraso, Elizondon. bat. Elizondon beste bat, Jabier Leiza. Gero Astiz; erratzun, Begoña; zer apellidu du horrek? Barberena.
Etxean ez du suerte haundirik izan Mauriziok.
~Badauzkat lau seme, lauei erakutsi eta lauek utzi egin dute. Seme ttipienak, gazteenak, orain hemeretzi urte ditu; oso dotore hasi zen, herriz herri aita,semeak ibili ginen, baina aspertu zen eta utzi egin du, utzi, bai. Horregatik, ezin ezer esan besteendakoere.»
- Baztango txistulari batek, nola ez , mutil dantzak jakin behar. Maurizio berak jaso omen zuen horien musika orain dela hamalau urte. Baina ez du txistuz jotzea bakarrik egiten, erakusten eta entsaioak zuzentzen ere ibilten da herriz herri.
Entzuna dut mutil dantzan neskei ez omen diezula sartzen uzten.
–Bueno, itxoin gauza horren gainean pixka bat. Mutil dantza, mutil dantza da. Konparazio batera, zortziko batean, neskak ametitu egiten dira, zortziko batean, mutil dantzan ez, eta nik esan izaten dut, dantzari hobeak, emakumeak, ezen ez gizonkiak. Gizonkiak beti gogorragoak izaten baitira, emakumeak arinagoak, baina mutil dantzan Baztanen ez da ametitzen emakumeak sartzerik, ni naiz horretarako gaixtoen geixtoena.
–Batzarretan ere orain arte emakumeek ez zuten ba botorik, eta orain bai.
Bueno, hori beste gauz bat da. Baina mutil dantzan emakumeak ez dira sartzen, eh. Badakite.
Inork uste baino zailagoa da mutil dantza ikastea, inork uste duen baino zallagoa. Hamasei numero badira mutil dantzan. Hamasei.
–Hamasei pauso?
–Hamasei pauso ez, hamasei numero dieciséis números de danzas distintos, bailes distintos, eh. Hamasei badira.
–Denak berdintsuak dira ba, ez?
~–Bai, uste! Ez dira berdinak, ez, ez, eti No es un baite nnonótono, un batile completamento distinto de uno a otro, aunitz kanbiatzen da.
Badauzkat hiru diska eginak ere dantzetarako. Orain laugarrena preparatzen arin aiz. Laugarrena izango da a base de fandango, porrusalda y kalejiras. Hori izango da ederren ederrena.
–Zerorri gehiena fandangoak eta gustatzen al zaizkizu ba?
–Neri gustatu, neri gustatu? Horixe bai! Atzo bertan ere, zenbat fandango joak! Eta atzo ikaragarria gertatu zitzaion Mauriziori. <>
~ (goizeko seiak eta laurdenetan abiatu zen Maurizio bere etxetik behera)
«...Atzenerako ia, bederatziak aldean, bar bat ireki zuten; han sartu nintzen. Nik esan behar horrelaxe: buenos dias. Gizon bat, adinetako gizona: buenos días? zer da ba?
Egun on esan ezazu. hark ezagutu hindun euskalduna nintzela! Esan nion: barkatu jauna eu-skalduna naiz, bai, zu bezain euskalduna. Askotan okerkeriak nola izaten diren, eh? Zergatik, hemendik"etxetik, ateraz geroz eta Hondarrabira joan, batek ez daki nola hitz egin. Erdaldunak diren ala auskaldunak diren... Frantsesek esaten dutena, tronpatu egin nintzen ni, tronpatu, un descuido.»;
Beste batera ere kontatu digu. Ez kontza batera atabaldaria eta bera zituzten erropa onenekin, traje, ker, bata eta guzti, joan eta esposatu behar zutenak
«...pantalón milrayas gizonkiak eta emakume berriz poxpolin bestitua...
Baina lasai horregatik. 342 ezkontzetan izana omen da. eta hilabete-honetan,beste bosterako deitua. Meza.berriak berriz, 43 pasa ditu.
«Apuntatu egiten ditut denak.»
Txistulari haundiak gogoan eta estimario haundian ditu Mauriziok.
«Aita Olazaran? Neretzako maixu bat izan zen hura. Gero, Donostiako isidro Antsorenak erakutsi ninduen. Ni soldaduskan nindagola, Loiolan egona bainaiz, Isidro Antsorenak eta bere laqunak plaza Konstituzionen jotzen zuten eta igandero igandero, goizetan, etortzen nintzen. Konzierto guztia jotzen zutelarik,Maurizio, etorri tragoxka bat hartzera gurekin. Ardo txuri bana hartzen genuen elkarrekin, ni kuartelera eta hark bazkaritara. Hain gizon jatorra izan zen hura!»
Aita Donostirekin elkar lanean aritua da Maurizio gaztetan, Lekerotzen. Aaita Donostipianoaz eta bera txistuaz. Bergarako Bonifazio askurain, Bilboko Boni Fernandez... Denentzat ditu hitz onak Mauriziok.
Bere txistua berriz, bi txistuetako bat behintzat, ez dauka saltzeko:
Aranazen, Larraldek egina:da. Baina artesania, eh, ez makinan egina, artesania, eskuz egina. Txistu honek baditu nerekin hogeita hamalau urte; mila peseta orduan.»
«En tono brillante» dago, normalak baino tonu erdi gorago, eta erakusteko zenbait pieza jo du Mauriziok.
Hots berezia du txistuak «Martintoneko borda>>ko sukalde honetan. Hau da Erniegi hauzoko bost baserritatik hustu ez den bakarra. Mauriziok ez du uzteko asmorik batere.
« Baratza ederrak dauzkagu hor; patatak, artoa, ilarrak ere nahikoa badauzkagu. Gero bost behi, hiru behor–caballas tres–, sei txerri... nahikoa.»
Arrazoi du Mauriziok <«Martintoneko borda»tik gora, goardia zibilen jeep pare bat doa «Lasai, lasai...». Ohizko bixitaria omen dira Mauriziorentzat muga zaintzaile hauk. Garai batean ba omen zuten lan pixka bat kontrabandistak zaintzen Orain Maurizio.ia bakarrik geratzen da.
MIGEL OTERMIN. ELIXABETE GARMENDIA
"Gaur den egunean, solfeorik gabe, ez daiteke atera... plaza batera atera eta han behar da formalidadea eta jakitatea."
Maurizio bere emazte Silbestra Elizalderekin.
Maurizio eta bere txistua: ''hogeita hamalau urte ditu nerekin txistu honek".
Denetara badauzkat eginak hirurehun eta berrogeita-bi ezkontza eta hilabete honetan beste bost egin beharrak. Apuntatu egiten ditut, zer tokitara joaten diren...".
Ez du "Martintoneko borda" saltzeko asmorik, nahiz eta edonora joan behar duenean bost kilometro oinez ibili behar.
Ondo ezagutzen ditu Mauriziok inguruko mendiak. Orain ere Orreagarako joan-etorria–hamar ordu–egunean egingo omen luke.
13-17

GaiezKulturaMusikaMusika tradTxistua
PertsonaiazELIZALDE2
EgileezGARMENDIA3Kultura
EgileezOTERMIN2Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Eskolako guraso taldean nola informatu euskara hutsean, erdaldunak haserretu gabe

Mikel Garcia Idiakez

Ni ez nau Poliziak zaintzen

Begi bistan

Gasteizko greben bideo ezezagunak aurkitu ditu Martxoak 3 elkarteak Erresuma Batuko artxibo batean

Zigor Olabarria Oleaga

Urgentziaz berreskuratu behar den Sartreren galdera hura

Gorka Bereziartua

Komunitatean hitz egin eta kultura sortu, haize-erroten aurrean

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2025-03-11 | Hala Bedi

Izanen gazte aldizkaria jaio da

Euskal Herriko literatura gaztearen eta idazle hauen topagune bilakatu nahi den proiektu berriaren inguruan hitz egingo dugu gaur.

2025-03-11 | ARGIA

3x23: Euskozentrismoa

MULTIMEDIA - Oroimen Histerikoa

2025-03-11 | Euskal Irratiak

Daniela Albizu euskaltzale eta abertzaleari plaza bat eskaini diote Urruñan

Larunbatean, martxoaren 8an, Urruñako herriak Daniela Albizu izena ezarri dio herriko etxearen aitzineko plazari, emazte abertzale honen memoria omentzeko.

2025-03-11 | Unai Lomana Uribezubia

Gurutzetako Ospitaleko Larrialdiak “kolapsoaren ertzean” daudela salatu du ESK sindikatuak

Barakaldoko ospitaleko larrialdi zerbitzuan sufritzen ari diren "saturazioa larria" dela ohartarazi du sindikatuak. Pazienteak korridoreetan artatu dituztela eta krisia kudeatzeko "behar adina langile" ez dagoela salatu du. Errealitate horren aurrean... [+]

2025-03-11 | Estitxu Eizagirre

Makroeolikoez hitzaldia Andoainen eta egunpasa Aranon

Komunitatean hitz egin eta kultura sortu, haize-erroten aurrean

Komunitatea bildu, pilpilean dauden gaiez hitz egin, informazioa trukatu eta beste herrien esperientziak ezagutzea da herritar kritikoek egiten duten lehen ekintza, makroeoliko bat herrian jarriko diotela jakiten duenean. Halaxe egingo dute martxoaren 13an Andoainen: mendi... [+]

2025-03-11 | Eneko Imaz Galparsoro

‘Statu quo’-a mantentzea espero da Groenlandiako hauteskundeetan, Trumpen presiopean

Inkesta gehienen arabera, Inuit Ataqatigiit alderdi ezkertiar independentistaren eta Siumut sozialdemokrataren arteko aliantzak jarraituko du indarrean parlamentuan. Herrialdeko lehen ministro Mute Egedek hauteskundeak aurreratzea proposatu zuen, AEBen "kanpo presioek"... [+]

2025-03-11 | Joan Mari Beloki

Euskal Herria Europa berrian

Ukrainako gudaren amaierak ondorio sakonak ekarriko ditu Europa osora. Europako elite ekonomikoek beren indar guztia jarri dute guda-zelaian eta galdu egin dute. Galtzaileek, elite globalistek, beren egitasmo kuttuna galduko dute, Europako Batasuna, eta Bruselatik europar... [+]

2025-03-11 | Eneko Imaz Galparsoro

Pablo Gonzálezen aurkako zigor auzibidea itxi du Poloniako Justiziak

Varsoviako Barrutiko Auzitegiak argudiatu du González jada ez dagoela Polonian, eta ezin dutela jakin noiz aterako den Errusiatik. Auzitegiak ez du kazetari nabarniztarraren aurkako bestelako prodezurarik abian jarriko.

2025-03-11 | ARGIA

Euskal Herria antimilitarista dela aldarrikatuko du EH Bilduk apirilaren 20ko Aberri Egunean

Mundua "oso azkar" aldatzen ari dela azaldu du Arnaldo Otegik, militarismorantz eta autoritarismorantz doala, eta norabide horren aurkako jarrera duela koalizio subiranistak.

2025-03-11 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Duela bost urte baino %155 aldiz arma astun gehiago inportatzen ditu Europak

Ukraina da munduan arma gehien erosten dituen herrialdea; munduko erosketa guztien %8,8. Merkatuaren ia erdia kontrolatzen duena, berriz, AEB dira: Europak erosi dituen armen erdia baino gehiagok jatorri estatubatuarra dute.

2025-03-11 | Julen Duhau Larrañaga

Euskara bihotzean eta erdara ezpainean

Azterketak amaitzearekin batera ohikoak bihurtu dira ikasleriaren artean, urteko garai honetan merkeak diren hegaldiak hartu eta adiskideekin bidaiatzea. Horrela egin dut neuk ere eta Londresera joateko aukera izan dut. Ildo beretik, bertan “euskaldun” pilarekin egin... [+]

2025-03-11 | Mikel Aramendi

ANALISIA

Ukrainako “eskarmentua” Asia Ekialderaino heltzen ari da

Maiatzaren 12an Filipinetan egingo diren Bongbong Marcosen agintaldiaren erdiko hauteskundeek eman dezakete argibideren bat herritar xeheen artean kezka noraino errotu den begiztatzeko.

2025-03-11 | Mikel Garcia Idiakez

Eskolako guraso taldean nola informatu euskara hutsean, erdaldunak haserretu gabe

"No entiendo, en castellano por favor" eta gisakoak ohikoak dira eskolako guraso Whatsapp taldeetan, baina Irungo Txingudi ikastola publikoan euskara hutsean aritzeko modu erraz eta eraginkorra dute, behar duenarentzat itzulpen sistema berehalakoa ahalbidetuta.

2025-03-11 | ARGIA

Petrolio-ontzi bat erregaia isurtzen ari da Ingalaterrako kostaldearen aurrean eta egoera “oso-oso kezkagarritzat” jo du Down Streetek

Petrolio-ontzi batek eta zamaontzi batek elkar jo dute astelehen goizean Ipar Itsasoan, Ingalaterrako ipar-ekialdean. Talkak Jet-A1 erregaia zuen petrolio-ontziaren tanke bat apurtu du eta kezka da nagusi, izan ditzakeen ondorio ekologikoengatik.

2025-03-11 | Sustatu

Etorkisuneku 01 jardunaldia 14an, “etorkizunak pentsatzeko euskaratik”

Etorkisuneku 01 izenarekin jardunaldia egingo da martxoaren 14an, datorren ostiralean, Errenterian. Badalabek eta TEKS elkarteak antolatuta "hizkuntzari eta komunitateari lotutako iruditeria eta diskurtsoak berritzeko proposamen bat" izango omen da. Badalaben egoitzan... [+]

Eguneraketa berriak daude