Bilintx


2021eko uztailaren 20an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
A.Zabalari elkarrizketa Bilintx-eri buruz

Bilintx
"Bilintx! Donosti maite ontan zure bertsoak entzun genituenok esan genezake Jaunaren miserikordiak kanta-tzera joan ziñan ezkeroztik zerua bera gozoagoa izango del"
Hitz hoiek ezarri ziozkioetn Bilintxi donostiarrek Polloeko hilerrian, hilobiko hilerrian, Bilintxek, ordea, zerua ez ezik mundua bera ere gozoagoa bihurtu zuen bere bertso eta ateraldi bizkorrei esker.
Hiru istripu edo ezbehar latz izan zituen Bilintxek bere bizitzan. Umetan aurpegia dena marruskatu zuen; gaztetan, zezen baten adarkada batek hiltzorian utzi zuen; zahartzaroan, bi hanka txikitu zizkion granada batek. Halere gizon gozo, alai, atsegin eta zirikatzaile izaten jakin zuen.
Euskaldun asko mintzatu da Bilintxi buruz: Karmelo Etxegarai, Mourlane Mitxelena, J. Manterola, Onaindia, Koldo Mitxelena, Jamar, Dionisio Azkue, A. Zabala, Pelay Orozko eta abar.
Gauza berririk esatea ez da erreza. Halere liburu berri bat egiten ari da A. Zabala.
-- Bilintxi buruzko liburu berria noizko dugu, aita Zabala?
-- Ez dakit bada. Orain Xalbador bertsolariaren liburuarekin ari nauzu, buru belarri. Zoragarria izango da. Datorren azaroan, Urepelen egingo zaion omenaldirako argitara eman nahi genuke. Uztapidek ere egina du bertsoz beste liburu bat. Hori ere lehen bait lehen argitara nahi genuke. Bilintxena, berriz, bukatutxea da.
-- Bilintxi eskaini behar diozun liburu horretan ezer berririk argitaratuko ote?
-- Ez da erreza. Joxe Manterolari esker ezagutzen da Bilintxi. Oso gazte zelarik ohartu zen Bilintzen balioz. Olerkari eta bertsolari haunditzat zuen hogei urtetarako. Horregatik argitaratu nahi izan zituen Bilintzen bertsoak. Baino ez zizkion eman, "bertsoak beretzako bakarrik egin zituela eta". Bilintx hil zenean, berorren alarguntsak, Mikaela Erkizia emazte leialak, eman zizkion bertso guztiak. "Cancionero Vascón" eta "Euskal Errian" argitaratu zituen. Geroztik euskal jakintsu asko mintzatu da Bilintxi buruz. Ezer berririk esatea, ez da erraza beraz.
-- Halere zerbait berririk aurkituko zenuen.
-- Julio Caro Barojak eman dit Bilintxen bertso sail bateko bertsoa omen den bertso bat. Nik dudan artsiboan ez dut bertso sail hori aurkitu. Orduan jakingo genuen ziur Bilintxena den ala ez. Dena den Barojak Bilintxen bertsotzat dauzka. Beste bat Madrilen, Bilintx zenaren ilobaren etxean aurkitu dut. Esku-izkribu batean. Bertso zaharraren gainean, txarra iruditurik edo, bertso berria zuen paper puska ezarri zuen. Azpian beste bertso bat zegoela izkutaturik ohartu nintzen. Ixpiluaren gainean argi eginaz irakurria ahal izan nuen. Beste bat Segundoko Kalonjeri zor diot.
Bilintxek Udarregiri kantatu zion bertso bat da. Hiru bertso berri, behintzat agertuko dira.
-- Doinu berririk?
-- Bilintx bizi zelarik Santestebanean kanta bilduman, lau doinu oso herrikoiak agertzen dira. Hil eta gero Etxeberria eta Gimonek beste doinu batzuk bildu zituzten. Orduko musikalariek sortutako doinuak: Gorriti, Furundarenak eta abarrek asmatutakoak. Baian herriak ez ditu ikasi. Herriak beste doinu batzuk erabili izan ditu. Eta herriak dakizkien doinu hoiek biltzen saiatu naiz ni.
-- Bertsoak paperetik paperera edo ahotik ahora pasatzen direnean aldatu egin ohi dira.
-- Arrazoi duzu. Eta egileak egin zituen bezala jartzea ez da erraza izaten. Liburu honetan bertsoek izan dituzten aldaketen berri ematen da. Argitalpen batetik bestera zer aldatu den adierazten da. Bilintxen bertsoekin norbait saltsen iharduna da Gramatikazko legeen arabera orraztu nahi izan zituen norbai-ek Bilintxek egin zituen bezala argitaratzeko aukera izango dugu. Madrilgo bilobak zeuzkan aitonaren garaiko bertso paperak.
-- Gramatikazko zuzenketak egin zizkiola Bilintxi norbaitek, esan duzu.
-- Grina hori askok izan du. Gehienetan gauzak aldrebestu besterik ez dituzue egiten. Jatortasuna kentzen diote bertsoari. Bilintxek Donostiako euskera darabil, bere garaiko donostiarren hizkera, alegia: beren hitz-jate, ahoskatze, esaldi eta abar. Bilintxen garaian euskeraz ondo mintzo ziren Donostian. Norbaitek euskera txarra duela Bilintxek esan du, Baina ni ez nago hortan. Aditz kontuan baditu donostiarrek eta ingurukoek dituzten utzegiteak: "esan nau", eta abar. Baina nire ustez euskera ona du Bilintxek.
-- Ezagun al zen bere garaian Bilintx?
--Jende askok ezagutzen zuen Bilintx. Ez zen gizon bakarti bat. Bere garaiko bertsolariekin harreman asko zuen. Oso ezaguna zen Bilintx. Orduko egunkarietan asko azaltzen da Bilintxen izena. Bilintxen ezbeharrez eta heriotzaz asko idatzi zen. Hemengoek baino gehiago Madrilgoek aipatzen dute. "La Correspondencia de España", "El Tiempo" eta "El Imparcial" egunkarian asko ihardun zuten Bilintxi gertatutakoaz. Hemengo egunkariek ez zuten jendea aztoratu nahi, dirudienez. Arratzaindik karlistak botatzen zituzten granada haietako batek bi hankak txikitu zizkion. Egun berean moztu behar izan zioten hanka bat. Ikaragarriak ikusita hil zen. Dena den, bizitzako xehetasun asko bildu dut egunkari hoiei eta Antonio Bizkarrondo, bere bilobari, esker.
--Dato berririk?
-- Foruak kendu zizkiguten egun berean hil zela Bilintx, uste du jendeak. Ez da hala. Biharamunean hil zen.
Herrialde
26

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaBILINTX1
PertsonaiazBILINTX1
PertsonaiazABALA2
EgileezHERRIALDE1Kultura

Azkenak
Gure gorputza gudu zelai bat da

Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Egunean, Steilas sindikatuko Idazkaritza Feministak kartel bat argitaratu du: Gure gorputza gudu zelai bat da du leloa, eta Hego Euskal Herriko ikastetxe guztiek jaso dute. Gatazka armatuetan emakumeek eta adingabeek... [+]


“Irtenbidea Polizia kopurua handitzea balitz, arazoa jadanik konponduta legoke”

Albiste izan da Gasteizko Errota auzoa azken asteetan, urriaren 8az geroztik delinkuentziaren aurkako eta segurtasunaren aldeko mobilizazioak burutzen baitituzte zenbait auzokidek asteartero, bi lonja huts okupatu zituzten gazte migratzaile batzuk jo-puntuan jarrita. Inguruan... [+]


2024-11-25 | ARGIA
A-25: mugimendu feministak gizonei dei egin die konplizitatea eta justifikazioa desagerrarazteko konpromisoa hartzera

Azaroak 25 Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Eguna da. Mugimendu feministak Bilbo, Iruñea, Gasteiz, Donostia eta Baionan mobilizazioak egingo ditu. Mugimenduak argitaratu duen manifestuan, 2024an Euskal Herrian eraildako bost emakumeak gogoratu dituzte. Aurtengo... [+]


Udazkena agurtzen negua besarkatzeko

Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]


2024-11-25 | Iñaki Sanz-Azkue
Sugandila bat “ezer ez dagoen lekuan”

Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]


2024-11-25 | Jakoba Errekondo
Birigarroak zirinetan heriotza

Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.


2024-11-25 | Garazi Zabaleta
Gaztaina feria basaburuan
Gaztainadiak eta gaztainaren kultura protagonista

Nafarroako beste zenbait herritan bezala, duela lauzpabost urte hasi ziren Basaburuan gaztainondoen inguruko lanketarekin. “Bertako gaztain barietateei lotutako ikerketa abiatu zuen Nafarroako Gobernuak, eta orduan hasi zen hemengo herrietan ere gaztainaren historia... [+]


Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


Eguneraketa berriak daude