KILI-KILI


2021eko uztailaren 27an
"KILI-KILI" Alfabetatze kanpainako sortzailea eta zuzendaria den Joxe Antonio Retolazarekin
KILI-KILI
J.A. Retolaza mintzo
Halakoren baten Joxe Antonio Retolaza harrapatu dugu. Egia esa ez da ustekabean izan. Bagenekien non aurkitu... jakineko haur idaz lehiaketa batetan mahaiko. Izan ere, horixe da, bataz beste, Retolaza jaunaren azken urteotako giroa... haurrak, umeak euskal idazlehiaketak.
Ume mailan, Euskal Herrian dugun alfabetatze kanpainarik garrantzitsu eta hedatuenetakoaren sortzaile da, KILI-KILI delakoaren sortzaile eta zuzendari, hain zuzen. Alfabetatze metodo horretaz luzaro mintzo gara ezin bestean, bere taldeko hiruzpalau gazte lekuko direlarik. Bizkaitarrak guztiok, naizen berri emaile hau ere tarteko delarik.
Zer kargu dozu KILI-KILI horretan, Retolaza?
Kargu?... "aitte", "aittitte"... zer esango nik ba...
Sortzaile?
Bai, izena, sistima, nereak dira.
Noiz sortua?
Hirurogeita seian edo. Aldizkari legez sortu neban lehenengoz.
Zer asmotan, aldizkari hori?
Umeentzat aldizkari bat izatekotan. Pertsonajea ume zan, KILI-KILI, ume izenekoa bera, euskal problema guztiekaz, euskal ardura eta kezkagaz. Asko jakin arren beti euskaraz berba egiten ebana.
Eta zer gertatu zen ba aldizkari horrekin?
Lehen zenbakia ehun aletakoa besterik ez zen izan. Baina, lasterrera, bosgarren zenbakia atera orduko 2.000 ale zabaltzen genduzen. Orduan beldurtu egin ginan, baimenik be ez genduan eta. Sasoi haretan "Euskerazaleak" elkartea sortu zan Bilbon, eta haren bitartez baimen hori eskatu genduan... gaur arte.
Zelan, gaur arte?
Ba, horixe, baimenaren zai gagozela oraindino.
Eta?
Bueno ba, aldizkaria atera ezinean, lehenbe zer-edo-zer hasiak ginan alfabetatze kanpainari ekin geuntsan indar guztiekaz.
Non hasi?
Lehenengo Bizkaian...
Eta Gipuzkoan gero?
Ez, Nafarroan, Gipuzkoan gura izan genduan, baina ez genduan topatu zeinen izenean egin Euskaltzaindira genduan, baina, sasoi haretan giro nahastua zan eta, ez genduan ezer egiterik izan. Nafarroan, ostera, "Príncipe de Viana"-ren babespean egin genduan, 1969 urte inguruan. Eta, ondoren, Gipuzkoan, Eibarko "Euskeralagunak" sortu bezain laster.
Eta Araban?
Arabakoa oraintsukoa da, iazkoa, Diputazioak berak eskatuta. Dana dala, lehenagotik be, Aramaio eta Laudio hartuak geunkazen Bizkaiko rganizazinoaren barruan.
Zenbat danera?
Ba... iaz, 19.000 inguru. Bizkaian 8.000, Gipuzkoan 6.000, Nafarroan 4.000 eta Araban bostehunen bat. Hala eta guztiz be, aurten Nafarroan batez be, asko be asko gehitu da.
Hitz gutitan, zein sistima darabilte?
"Lan eta lan" deritxogu. Hiru koaderno dira urteko. Lanen zuzentzea probintziaka egiten da. Alfabetatze metodo hau 7tik 10 urte arteko neska-mutilentzat egina dago batez be. Lehen lehen mailako alfabetatzea da.
Zein euskaratan?
Euskara errazean, jakina. Horretaz luzaro egingo neuskizu berba... Gure asmoa euskara bziza da, gaur umeak etxean berba egiten daben euskara berbera sendotu eta aberastu. Ez da euskara bat edo beste ikasi. Ondo edo txarto belarriz dakitena begiz be irakatsi baino. Berbak osorik eta esatea, nahiko zeregin da eurentzat.
Begiz ikuste horretan, ortografiaz zer?
Hatxera zatoz ezta?
Zeuk badinozu...
Bueno, hori garbi dago guretzat. Gure metodoa hauzi hori baino lehenagokoa da. Guk geuk dihardugun mailan errazago danez gero, lehengoari jarraitzen gatzaizkio. Egunen baten danok edo gehienok konforme edo, giro bat sortzen danean behintzat, ba orduan "ras", sartu eta kitto. Hori ez da problema.
Zenbat koaderno dira guztira?
Asmoa, hamabi egitekoa. Orain arte zortzi dagoz eginda, bederatzigarrena moldiztegian eta besteak asmatzeka oraindino.
KILI-KILI sortu zanean ikastolak ez zeukan gaur daukan eraginik Euskal Herrian. Ba ote dau zereginik gaur egun zure metodo horrek?
Jakina, KILI-KILI ikastolara ez doazen umeentzat sortu zan. Ikastolara doazenak, nere ustez, euskararen aldetik salbatuta dagoz. KILI-KILI ez da horreentzat, nahiz eta ikastolara joaten diran batzuek be parte hartu gura izan. Dana dala, bihar-etzi, ume euskaldun guztiak ikastolara joaten diran egunean, KILI-KILIk ez dau izango zer egiterik.
KILI-KILI metodoak lehen lehen mailan dihardu. Gorago ez ote dau joko?
Bai, zer-edo-zer egina be badago. Bigarren maila, 11-14 urte artekoentzat izango da. Hau da edaderik behinena. Sasoi horretan umeen euskara sendotzen bada betiko sendotuko dabe.
Zer litzateke bigarren maila hori?
Gramatika, baina gramatika aitatu barik, koaderno batzuen bidez, erdi jokoan, orain arte egiten dan legez, bakoitza bere euskalkian eta adinari komeni jakozen irudiekaz.
Eta hirugarren mailarik?
Baita, asmoa behintzat. Literatur testoak, , euskara baturantz...Honetaz ideia batzuk baditut. Oraindino garbi garbi ez. Baina, gainera, hori ekipo baten lana izango litzateke.
Anekdotatxorik bai ote?
Mordo bat bai! KILI-KILIri umeok bidaltzen deutsaezen kartak, iritziak, laguntza eta animoak. Gurasoen baimenik barik parte hartzen daben umeen kartak... euskarak eskolarako torpetu egiten dauala gurasoak esaten dabela eta... halakorik asko eta asko. Gurasoekaz be bat baino gehiago.
Gurasoekin?
Bai, baita... esate baterako, behin Anoetatik deitu eusten, bidaldu neutsen koadernoa bizkaieraz zegoala eta, eurei gipuzkeraz bidaltzeko. Harrituta joan nintzan bertara eta... baina honeek gipuzkeraz dira barren! Jazo zena zera zan, berbak eta aditz formak osorik irakurri behar eta... gurasoak eurak be ezagutu ez!
Danok, be, alfabetatu beharra daukagu, antza, geure Euskal Herri honetan. Tartean, ia 20.000 neska-mutil KILI-KILI gaztetxoarekin kartaz eta ariketaz harremanetan ari.
KOLDO OLAZABAL
Jose Antonio Retolaza
7

GaiezHizkuntzaEuskaraAlfabetatzeAlfabetatze
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakKili-Kili
PertsonaiazRETOLAZA2
EgileezOLAZABAL1Hizkuntza

Azkenak
Yemenen 68 hildako eragin ditu AEBen bonbardaketa batek

Petrolio-portu bateko sarraskia gertatu eta hamar egunera izan da erasoa. AEBek erasoak abiarazi zituztenetik 250 pertsona baino gehiago hil dira Yemenen. Oraingoan 68 pertsona hil eta 47 zauritu izan dira. Orain arteko bonbardaketa lazgarrienetakoa da.


2025-04-29 | Antxeta Irratia
Lakaxita: beste Irun posible baten erresistentzia 20 urtez

Beste bizi eredu  baten alde eginez, hainbat belaunaldik ikasteko, antolatzeko, esperimentatzeko eta trebatzeko aukera izan dute Lakaxitan bi hamarkada hauetan zehar. Gazte belaunaldi anitz ikusi ditu gaztetxeak, eta Jaion bestan, oraingo gazte mugimenduko kideak ez... [+]


Igor Peñalver (ELA Volkswagen): “Jarritako garraiatzaileekin osasun arazoak sor daitezke”

ELA, LAB eta CGT sindikatuek ibilgailu elektrikoak egiteko elektrifikazio prozesuan instalatutako olagarro edo garraiatzaile berria kentzeko eskatu diote Nafarroako Volkswageni. Elkarretaratzea egin zuten ostegunean eta atzorako greba eguna deitu zuten lantokian: 13:15etatik... [+]


2025-04-28 | Amanda Verrone
Lurrerako giza eskubidea: gaudenen eta eraman gaituztenen alde

Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]


Argindarra itzuli da Euskal Herriko lekurik gehienetara, baina normaltasunera itzultzeko “orduak edo egunak” beharko dira

Gaueko 21:00etarako, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako %85era itzuli da hornidura energetikoa, eta Nafarroan, berriz, %50era. Egoera okerragoa bizi dute Espainian eta Portugalen: hurrenez hurren, argindarra lurraldearen %25era eta %10era iritsi da.

Sare elektrikoa erabat erori da... [+]


Lizarrako Udalak txosnei jarritako debekuaren aurka protesta egin zuten 27 gazte epaituko dituzte maiatzean

Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]


Iparretarrak taldeko militanteen omenezko margolana aurkeztu dute Baigorrin

Felipe Bidart Iparretarrak taldeko kide ohiak Kazetari azaldu dioenez, "borrokan erori diren militanteak oroitarazteko" xedea du margolanak. Xabi Tapia Xabxab artista urruñarra da haren egilea, eta Baigorriko Lagundu elkarteak antolatuta egin dute aurkezpen... [+]


2025-04-28 | ARGIA
Uxue Alberdiren “Hetero” liburuaren aurkezpenak emango dio hasiera Azokaroari

Ziburuko Liburu eta Disko Azokaren 6. edizioa ekainaren 7an izango da. Girotzeko eta azokaren eragina inguruko herrietara zabaltzeko, aurreko asteetan zehar sei ekintza kultural antolatu dituzte Baltsan elkarteak eta ARGIAk elkarlanean. Lehena martxoaren 30ean izango da,... [+]


Euskal herritar bat epaituko dute bete hogei pertsonarekin batera 2021ean Bartzelonan etxegabetze bat geldiarazten saiatzeagatik

Maiatzak 8an abiatu eta ekainaren 3ra arte luzatuko da epaiketa. Guztira 35 espetxe urteko eta 200.000 euroko zigorra eskatu ditu fiskalak auzipetuentzako.


Norabidea erakusten duten zenbait ohar, Aritz Otxandianori gertatutakoaren harira

Harriduraz irakurri dugu prentsan Aritz Otxandianori etxean bertan bengalekin egindako erasoaren albistea. Berak sare sozialetan eman zuen gertatutakoaren berri. Bai bera, bai bere adierazpenak jasotzen dituzten hedabideak ahalegindu dira eraso hori makro-berriztagarriei buruzko... [+]


Mikel Gardoki omendu dute, haren erailketaren 50. urteurrenean: «Egia jakiteko garaia da»

50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.


2025-04-28 | Gedar
Berrarmatzeari eta industria militarrari ezetz esan diete

PSOEren hainbat egoitza eta armagintzarekin lotura duten hainbat enpresa seinalatu dituzte, hala nola, ITP Aero, Dassault eta Lauak.


Kontserbadoreei aldea iraulita, liberalak faborito dira Kanadako parlamenturako hauteskundeetan

Astelehen honetan egingo dituzte Kanadako Komunen Ganberarako hauteskundeak, Trudeau lehen ministro ohia ordezkatu duen Mark Caneyk data aurreratu ostean. Liberalen lidergo aldaketak kontserbadoreei aldea nabarmen murriztea eragin du, eta inkesta gehienek bozetan garaile irtengo... [+]


Eguneraketa berriak daude