EUSKARA ERRIOXAN


2021eko uztailaren 16an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Juan Bautista Merino Urrutia euskaltzain ohorezkoari elkarrizketa.

EUSKARA ERRIOXAN
Merino Urrutia mintzo
Irakurleak dakienez, maiatzaren 24ean Euskaltzaindiak izan zuen bileran erabaki zenez, Juan Bautista Merino Urrutia jaun errioxarra euskaltzain ohorezkoa izendatua izan zen. Izendapen hau, Aita Villasanteren hitz berberak errepikatuz, "euskara eta Euskaltzaindiaren mesedetan eginak dituen lan eta azterketa merezigarriegatik, esker onez" izan da.
Orain, berriz, Euskaltzaindiak, Errioxan, Kukullako Donemiliagan ospatu berri duen bilera dela eta, Merino Urrutia jaunarekin hitzegiteko aukera izan dugu. Arduraz, kostata egindako elkarrizketa, egia esan, gure ohorezko euskaltzain berria guztiz lanpeturik eta jendez inguraturik izan bait dugu egun guztian.
Prexaka eginiko elkarrizketa hau gaztelaniaz egina da. Merino urrutia jaunak zientzia mailan euskara "ezagutzen" duen arren, hitzegiteko gauza ez dela berorrek aitortu digu.
-Dakidanez Ojacastron jaioa zaitugu?
-Bai, errioxarra naiz jaiotzez, baina hiru hilabete baino ez nuela Bilbora eraman ninduten gurasoek. Geroztik, bertan bizi izan naiz.
-Nola dira ba, zure Errioxako aztarrenak?
-Egia esan, Bilbon bizi izan arren, nik neuk errioxartzat daukat neure burua. Errioxan denboraldi luzeak egina naiz.
-Noiz ekin zenion zeure euskal azterketa lan horri Errioxan?
-Berrogei urte inguru nuelarik. Halako zaletasun batek eraginik ekin nion.
-Zer dela eta zaletasun hori?
-Ojacastron ene amarengandik datorren antzinako etxe bat badugu, paper zaharrez beterik. Paper hoik ordenatzen hasi nintzen eta horra...
-Zure azterlan horretan noiz hasi zinen euskal arloaz arduratzen?
-Lehendabizi harritu ninduena zera izan zen, Errioxako euskal toponimia aberatsa. Nik neuk ez dakit euskaraz, baina badakit zer den eta zer ez den euskara. Hainbat hiztegi eta adiskideren laguntza izan dut geroztik. Haserako zaletasuna etengabeko azterketa bihurtu zen laster asko.
-Noiz hasi ziren ondorioak agertarazten?
-Nere lehen azterketak egin ahala argitara ematen hasi nintzen. Errioxan gai hauk horren ezezagunak ziren eze, jendeak arretaz hartu bait zituen.
-Zein da zure ustetan euskararekiko azterketetan barrena egin duzun aportaziorik garrantzitsuena?
-Ba... behar bada, Maritxalar eta Manrique-ren "Fazaña" delakoa aurkitzea.
-Zer da "fazaña" hori?
-"Fazaña" antzinako lege-araudiei esaten zaie.
-Eta zer dio zuk aurkitutako "fazaña" horrek?
-Ba, hitz batez, zera, XIII mendean euskara barra barra mintzo zela Ojacastro inguruan. Lege sorta horretan irakurtzen ahal dugunez, Ojacastroko biztanleek, foru zaharrak zioenaz baliatuz, kanpotik etorri ohi ziren "merinoak" (antzinako epailariak ) euskaraz mintza zitezela eskatu zuten, erioxarrek euskaraz egin nahi bait zituzten juizioetako deklarazioak. Honek euskaldunen erabateko nagusitasun bat erakusten digu XIII mendean.
-Euskal usutasun hori Ojacastron bakarrik ahal zen?
-Beste eskualdeetako berri zehatzik ez dugu, baina, segurutik, beste horrenbeste izango zen gainontzekoetan ere. Gainera, kontu izan, zenbait izen aldatu egin dela ordutik hona. Gaur Ojacastro herri bat baino ez da, sasoi haretan, aldiz, eskualde oso bat zen Oia (Oja) errekaren iturburutik Ebroraino bertaraino hedatzen zena. Euskal usutasuna erabateko zen eskualde guzti honetan.
-Noiz uste duzu hasi zela usutasun hori murrizten?
-Ba... laster. Erromantzea erruz sartu bide zen erromatarren kaltzadatik lehenik, eta Santiagorako bidetik gero.
-Noiz galdu zen erabat euskara lurralde hoietan?
-Zail da erantzutea. XV-XVI mendeetan dirudienez. Aipatu dugun "fazaña"n irakurtzen denez, XIII mendean nagusi ziren euskaldunak, baina, hala ere, euskara defenditu beharrean aurkitu ziren.
-Euskara eta Errioxaren arteko harremanak historiako kontu zaharrak baino ez ahal dira, ala etorkizonik ba ahal dute?
-Etorkizona ikerketan datza, alde batetatik, Euskara zein lurraldetan zehar zabaldu zen jakin, toki izenak aztertu, monastegietako artxiboak berrikusi...
Bestetatik, nere asmo bat, Donemiliagan (San Millan) euskara ikastaro bat egitea litzateke.
-Uda unibertsitate gisakoa edo?
-Bai, unibertsitari mailakoa. Eta, udan noski, neguan hotz ikaragarria egiten bait du Donemiliagan.
-Besterik?
-Bilinguismoak ere lehen pausoak urratu behar lituzke. Gaur egun jende mordoxka bat zaletua da euskara eta euskal gaiez. Honetaz zerbait egin nahi duenari bideak erraztu behar zaizkio.
-Azken batez, historiari bagagozkio, Euskal Herri delako zentzu barruan, Errioxa eskualde batua atxikia ala bazterrarazia ahal da?
-Batua da, bat da, prehistorian barrena batua. Araba, Nafarroa eta Logroñoren artean ez dago geografiazko berezketarik. Mendirik ez dago, eta Ebro hibaia gure lurraldeetan ezer berezteko baino hestuago da. Tira, eskualde bat baino ez da, eta nomadek ere bazekiten hori. Errioxa ipar aldera begira dugu.
KOLDO OLAZABAL
Juan Bautista Merino Urrutia
7

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazMERINO1
EgileezOLAZABAL1Hizkuntza

Azkenak
2024-11-22 | Julene Flamarique
Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]


2024-11-22 | Ahotsa.info
Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

 Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.


2024-11-22 | Sustatu
Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.


Nazioarteko Zigor Auzitegiak Netanyahu eta Israelgo Defentsa ministro ohi Gallant atxilotzeko agindu du

Gizateriaren aurkako krimenak eta gerra krimenak egotzi dizkie Hagako auzitegiak bi sionistei. Erabakia "antisemitismotzat" jo du Netanyahuk, eta Hamasek, aldiz, "Justiziarako urrats garrantzitsutzat".


Umandi izena eta izana

Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]


Memoriadun euskara

Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]


Etorkizuneko apustua

Pandemiaren iragarpenetik Valentziako tragediarainoko errepasoa egin eta ondorioztatu dut gezurra eta forupea suhesi gisa dituen kudeaketa instituzional negargarria klase gobernariaren konstantea dela.

Ez dugu gobernari ordezko baliogarririk sistema pendular hau aldatzen ez... [+]


Gelditu dute emakume baten eta bere alaba adingabearen etxegabetzea Gasteizen

Polizia etxegabetzea geratu nahi zituzten herritarren aurka oldartu da eta hainbat lagun zauritu ditu. Azkenean, etxegabetzea atzeratu duela jakinarazi du epaitegiak.


X-etik irten nahi? Nor dago Mastodonen eta Blueskyren atzean? Nola finantzatzen da bakoitza?

Gaur, azaroak 21, Mastodon.eus komunitateak sei urte bete ditu. Urteurrena ospatzeko Gure aukera, sare libreak kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Izan ere, azken asteetan “eXodoa” ematen ari da: erabiltzaile asko X-tik ihes egiten ari dira, sare... [+]


Iruñeko Erorien Monumentua
Maravillas Lambertoren izena ez erabiltzeko eskatu dute fusilatuen senideek

Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]


2024-11-21 | Julene Flamarique
933 nobedade eta 200 ekitaldi Durangoko Azokaren 59. edizioan

Abenduaren 5ean Ikasle Goizarekin hasiko dute azoka. Hurrengo egunean Gazte Eztanda eguna egingo dute, eta gazteei zuzendutako hamaika jarduera egongo da. Egun berean, iazko Sormen Beka irabazi zuen Argizagi. Zubiak adiskidetasunerantz telesailaren aurkezpena egingo du Marramiau... [+]


Mastodon.eus-en “Gure aukera, sare libreak” kanpainarekin bat egin du ARGIAk

ARGIAko lantaldeak bat egin du Mastodon.eus-ek bere seigarren urtemugan abiatutako Gure aukera, sare libreak  atxikimendu kanpainarekin.


2024-11-21 | Sustatu
Sei urte bete ditu gaur Mastodon.eus-ek

Mastodon.eus euskal fedibertsoko instantzia agian nagusiak sei urte bete ditu gaur. Urteurrena ospatzeko "Gure aukera, sare libreak" kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Efemeridea une interesgarri batean dator: Elon Musk-ek, X/Twitterren jabeak,... [+]


Ertzaintzak zaurituriko Realeko zalearen kasua berriz irekitzeko agindu du epaileak

Gipuzkoako Lurralde Auzitegiaren ustez, bideo bateko irudietan ikusten denak "talka" egiten du Ertzaintzaren atestatuarekin, eta Amaia Zabarte foam bala batekin zauritua izan zenaren "ebidentzia erakusten" du, Noticias de Gipuzkoa-k jaso duenez.


Arma nuklearrarekin erantzuteko bidea ireki du Putinek, Ukrainak AEBek eta Ingalaterrak emandako misilekin eraso egin eta gero

Arma nuklearrarekin erantzuteko aukera dakarren dekretua izenpetu du Vladimir Putin presidenteak. Hegazkinekin, gurutzaldi misilekin zein droneekin "eraso masibo bat" pairatzeak ondorioztatu dezake arma horren erabilpena. 


Eguneraketa berriak daude