Lehen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan.


2021eko uztailaren 23an
Tene Muxikari elkarrizketa.
TENE MUXIKA
Lehen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan.
Debako jaiak direla eta Tene Muxikarengana gatoz. Ez dugu ezagutzen. Baiña badakigu emakume argi, trebe eta langillea dela. Urduri eta kezkati gatoz larogei-ta lau urteko emakume onengana. Agindu baiño beranduxeago eldu gera. Zai zegoen. Beronek ireki digu atea. Irrifartsu aurkitu dugu, euskaltzale ameslari eta langille. Berealaxe sartu gera elkarrizketa gozan.
–Airu, Tene, azken 50 urte auetako joerak ezagutzen dituzunez gero zer iruditzen zaizu leengoen eta oraingoen euskaltzaletasuna?
–Alde aundia aurkitzen dot leengotik oraingora. Leengoak eusko-gogoa zuen elburu. Oni bizia ematen eta au edertzen aalegintzen zen. Gure-gurea dan Euskal Erri au maitagarri egiten jakin zuen. Oraingoak Iparragirrek bezala "eman da zabal zazu mun duan frutua" abesten du, baiña bestera egin. Geienetan gurerik ezer ez daukan elertiz gurea kutsatu eta geienetan eusko gogoa gaixotu. Baiña nere iritzia zaarrarena da eta gaurregun gazteak ez du aintzat artzen zaarrarenik ezer.
–Zein da zuretzat egungo egoeran euskal literaturan agerizen dan arazorik nagusiena?
–Galde au egiten diozan guztiak batasuna lortzea dela erantzungo dizu. Nik ez, ordea. Ortarakoxe, batasuna lortzeko sortu zen ain zuzen ere, Euskaltzaindia orain dela berrogei-ta amabi urte. Zearo lilluratu gintuen asmo orrek orduko gazteok. Zerbait lortuko zen usteak biziro poztu gintuen idazten ikasi nai genduen guztiok.Baiña bereala sortu ziren eztabaidak ta ugari sortu ere, ta jakintsuengandik ikasi nai genduanok erabat gogaiturik geratu giñan.
–Beraz, zuek ere sumatu zenduten batasunaren egarria, batasunaren itxaropena?
–Bai orixe! Bere lanak utzi bearrean gelditu zen Euskaltzaindia baiña gerra ondoren asi zen berriro eta urte mordua daramagu onela. Eta okerrena jakintsuak aotan artuta, iakintsu naikoak ere baditugula "Marixa makillatzen". Ni ere bat nator D. Nemesio Etxanizek Z. Argian zionaz; alegia bakoitzak bere aldetik lan egin dezala gogoz euskerak bizirik iraun dezan. Nik uste dut, euskera jasoko badugu, bearrezko egin bear dugula: bizibide. Ortarako, ordea, euskaldun geranok etxe eta kanpo bear dugu beti euskeraz itzegin.
–Zer dela eta ez da emakume idazlerik sortu gutxi batzuk kenduz gero?
–Au izkuntza guztietan gertatzen dana duzu. Gizonezkoa bezain ikasiak ez geralako edo... artaratu ez geralako edo... Irakurle aundiak bai, izan gera emakumeok, baiña irakurgai arin-zale. Leen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan; eta onelako irakurgaiak ezer onik irakatsi ez, baiña burua aizez bete bai. Gaur bertan zer dirutza botatzen duen emakumeak, aundikeria eta gezur-kutxa besterik ez diren aldizkari arin oietan! Euskal irakurgaientzat bagendu dirutza ori!
–Zuk, emakumeaz kezkatua zaitugunez gero, ez al duzu ezeren ametsik egin?
–Berrogei urte gutxiago banitu... Baiña ontan geranez- gero, burutik eta gogotik kendu ezin dudan nai batek erretzen dit barrua: gure-gurea dan aldizkari bat bear-genduke euskal-emakumeok. Emakumea gaurko jakintzaz ikasia ez zen garaian "Euskadi" izparringian, Kirikiño aundiak zuzentzen zuen euskal atalean emakume askok-idazten genduen gerra aurretik.-Eta elkarte atsegin bat sortu genduen gure kideko gizasemeekin batera euskerari jaso aundia emanaz.-Baiña orduan ere baziren istilluak eta kirikiñoren aurka jarri ziren asko bere orria errikoiegia zela eta... Baiña "pot" egin zuten atal au goi-maillara jaso nai izan zutenek.
–Bazenduen, beraz, orduko emakumeok ikasteko eta idazteko gogoa.
-Argia izeneko aldizkaria sortu zen garai artan D. Ambroxio Zatarain zenaren esku zabalari esker, D. Bitor Garitonaundiaren zuzentapean. Orduko idazle nagusia Andres Arzellus edo LUZEAR zen. Zenbat on euskerari! Orduan eta goi mailako euskal jakintsuak ari ziren beren aldetik, eta goikoen eta behekoen elkarri kalte egin gabe edo obeto esanda elkarri on egiten geniola lan ederra egin zen. Emakumeok ez genuen LUZEARen babespean idazten... Oi nork leukakeen gure etxekoandraketak euskaraz erabil ahal izateko aldizkari bat! Emakumeok geure mundua dugu, gizonezkoak ez bezalakoa, baina biek elkar osatzen dutena...
–Gaur lantzen al da emakumezkoen sailla, idazle on izatera iritxi dedin? Bear al du landuera berezirik emakumezkoak berari dagokion erako idazle izan dedin eta ez gizonezkoaren araberakoa?
-Bai orixe behar duela...! Baina hau gizonezkoak eman ezin lezaiokena da. Gorputzez bezala gera gogoz ere desberdinak giza-emakumeok.
-Zer moduz ikusten duzu euskulturaren etorkizuna Deban?
-Ara izatez bihotz aundi onekoa eta alaia da debarra. Biziro maite du bere erria eta gauza aunditzat dauka debarra izatea. Langilea denik lanerako, ortik kanpo ekintza garrantzitsuetan ardura gabea da. Axola gutxi mundua goikoz behera bia eman nahi badu ere. "Geurea data... geurea data..." abestuko dute orain gau eta egun Sandroketan eta guk pozik entzungo diegu nahiz eta lo egiten ez utzi. Nik behintzat pozik entzuten diet gaua esna igaroarren, baina abestia amaitzen zaienean, kantalapiedrakoak dirudite. Erderaz mintzatzen dira barra-barra, billa zazu auen artean euskal kutura!
–Noiz asi ziñan idazten eta non?
-Ogei bat urte nituelarik. Euskadi egunerokoan asi nintzen kirikiñoren ardurapean. Onekin asko ere asko ikasi nuen pozik ikusten nituen eta gogoan artu nik idatzitakoei egiten zizkioten ikutuak. Onela ikasi nuen. Gerora "Euskaltzale Bazkunako"gazte taldeak bere aldezkaria sortu zuen onek ere asko lagundu zidan. JAUNGOIKOZALEn ere idazten nuen ondoren. Aal guzia egiten nuen beti-beti euskerari laguntzea beste ametsik ez nuela. ARGIAn urrena. Gero guda... beste kontu batzuk. Zer esango dizut?
-Zure aipagarriren bat, mesedez...
-Ondo da. Parregarri utzi ninduen bat kontatuko dizut. Uste asko joan ordutik onera baiña ez zait ahaztutzen. Orduan lotsaturik utzi baninduen ere, orain algara ateratzen dit. Oiartzunen nintzen nere lagunekin euskal jai eder batera joanik. Jendetza haundia zen. Meza ederra. Bazkari ona. Dantza zoragarriak bazkal aurretik. Guztiok alai eta pozez. Izlari ospetsuak arratsaldez. Afrikan zegoen gotzai euskaldun bat auen artean. An nengoen ni entzullen artean pake-pakean, adi-adi entzuten. Nik ez dakit nola baina Tene... Tene... Tene... otseginaz asi ziren, gero eta ots aundiagoz, Alferrik zen ezetz esatea. Txalo artean igo nintzen izlarien artera. Jendea isildu zanaz batera... begian laiño. Ez zitzaidan beste itzik atera:"Ezin dut".Ez dakit nola joan nintzen ostera leengo lekura. Ura zen lotsaria! Ura zen parregarri gelditzea! Ez dut orduan gertatu zitzaidana iñoiz ere aaztuko. Algara gozoa egiten dut oroitzen naizen bakoitzean.
-0O0-
Beste kontu asko geratzen dira paperean ezarri gabe. Itzaspertu luze eta gozoa egiña dugu Deban Tene Muxikaz. Badugu zer ikasi gaurko gazteok. Ez dezagun pentsa lanean aurrenekoak geranik. Gernikako arbola zaarraren kimu berriak gera. Ez dezagun aaztu eta jo dezagun aurrera.
ERRIALDE
1

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezHizkuntzaEuskaraBesteak
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakMUJIKA6
PertsonaiazMUJIKA6
EgileezHERRIALDE1Kultura

Azkenak
Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria

Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]


Trump-ek distentsio nuklearra eskaini die Errusia eta Txinari

Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.


Sexu jazarpena leporatu dioten EHUko irakaslea eskoletatik kanpo utzi du errektoretzak

EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".


AHT Hego Euskal Herrian: 15.000 milioi euroko inbertsioa Irunera abiadura handian iristeko?

Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]


Emeadedei + Mahl Kobat
Gutaz ari dira

EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.

----------------------------------------------------

Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]


2025-02-14 | ARGIA
Adin txikiko beisbol jokalari bati musu emateagatik entrenatzaile bat kondenatu dute

Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]


2025-02-14 | dantzan.eus
Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia

Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]


2025-02-14 | Sustatu
Itzulinguru ikerketa: itzulpen automatiko aurreratuak nola eragiten dio euskarari?

Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]


2025-02-14 | Euskal Irratiak
David Gramond
“Gizartea beldurrarazteko baliatu zuten tortura, militantziari uko egiteko”

Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]


2025-02-14 | Gedar
Munichen, manifestazio sindikal bat harrapatu eta gutxienez 21 pertsona zauritu ditu gizon batek

 Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.


Gizon bat atxilotu du Guardia Zibilak Amurrion, hildako bi agenteren kontura sare sozialetan barre egitea egotzita

"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.


Iruñeko Laba, agur labur bat, irailean indarberrituta itzultzeko

Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]


Eguneraketa berriak daude