Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2024ko azaroaren 22an

Bersolaritza erri-izpirituaren arnas berria da

2021eko uztailaren 23an

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Joan Mari Lekuonari elkarrizketa
Joan Mari Lekuona.
Bersolaritza erri-izpirituaren arnas berria da
Apirillaren 30ean beste bertsolari saio ederra izango degu Donostian. Ori dala-ta, bertsolari-zale porrokatua dan Joan Mari Lekuonarengana jo degu eta zuzenean arian sartu:
–Zerk sortzen du bertsolaritza erri batean?
-Itz bitan erantzun aal izateko zabalegia derizkiot galdera oni. Ala ere, gaiaren argibiderako, zenbait zeatztasun emango dizkitzut.
Oinarrian,arte-gauza danez, bertsolaritzan au datza: poesi-senaren egiari, onari eta ederrari espresiobidea eman beharra.
Baiñan oiñarriko sena onek garai jakin batean erroak botatzen ditu; gizarte, kultura ta teknika jakin batzuetan; aro jakin bateko olerkilege berezietan.
Orregatik, bertsolaritzaren sorrera argituko bada, bearrezkoa zaigu bere giza-kontestua aipatzea: batetik, gaurko industria ta teknika-aurreto zibilizazioa; ta bestetik aoliteraturaren mailla.
Axaletik bederen kultur-aro orren zenbait osakuntza aipatuko dizkitzut; bertsolaritzak dituan formeri bide ematen dioten giza-indarrak: leenik erria ao-literatura berak sortu ta berak gorde oi duta; gero sikolojia jakin bat, mentalidade ta lojita bat; gero teknika bat, naiz bertsuak gogoratzeko, nai auen zabalkunderako gero estetika bat, poesigintza itzez, mosikaz ta dantzaz (au leenago) egitea onirizten duana; gero tradizio bat, erri-poesiaren legedi ta batez ere mami aberats egiten dana... Eta abar.
Beraz gizarte, kultura ta teknika jakin batzuek dituzu bertsolaritzari sorrera ematen diotenak.
–Euskalerrian bakarrik gertatzen al da fenomeno au?
–Bixtan da ezetz kultura-formen olatuek alderdi bateko erri geienak astintzen dituzte ta anota ondoren beratsuak ekar arazten. Orregatik, batez ere artzaintza-aroko kultura-ondarea duten erri guziek, gutxi edo geiago, bertsolaritzaren aztarrena berekin dute.
Erri-poesiaren funtsean bertsolaritzak duan zabaltasuna aitatu ondoren, fenomeno au gurean zer nolako bereizkuntzekin nabarmentzen dan gogoratu nai dizut. Batetik, oraindik bizirik dago bat-bateko jarduna, inprobisazioa. Ta bestetik, bat-bateko jardur auk, emen egiten diran bezela, egin kontu Europatik kanpo ta oso leku jakiñetan egiten dirala.
–Gaur beste iñon gertatzen al-da?
–Bat-bateko erri-poesia, Europan zear, batez ere keltiarrak diran errietan eman oi da: Galizian, Bre tañan, Pais de Gales'en. Ameriketan ere oso zabaldurik dande orrelako jardunaldisk. Baiñan ez gurean bertsolaritzak duan zabaltasun eta sakontasu narekin. Saio laburrak egiten dituzte; beti klitxe beratsuekineta une jakin-jakinetan.
Euskalerriko bertsolariak egiten dituzten bezeilako bertso-saioak aurkitzeko, beste kultura-lurraldeetara joan bearra daukagu: Afganistan, Arabia, basamortuko "Tuareg" eta abarrera. Auek bakarrak dira gu bezeitako bat-bateko jardanak dituztenak saio luzeak gaia ez-jakiñean, klitxe ugariekin, gertaera guzietan, ziñezkoak edo asmaturikoak dirala Ontan ere setati eusten dio gure errisk forma za arreri
–Bertsolaritzaren zentzuak noiztik asten dira gure errian?
–Itz bitan erantzun-eziñezkoa dezu galdera au ere. Dana dala, gaia oni gain-begiratu bat eman de zaiogun, zantzu ori iru maillatan ikusiko degu.
Bat sustraizko zanitzua dezu. Eta au, leen aitatu degunez, artzaintza aroko kultura-giroan errotua da goela ganza jakiña da. Beraz, orain dala lau milla urte edo indarturiko fenomenoa dala jo dezagun.
Bigarren, guk ezaguna degun erri-poesia Erdi Arokoa degu. Bertsolaritzarekin zer-ikusi aundia duan erri-poesia: kopla zaarrak eta erromantzeak batez ere. Arrasto ederra benetan orduko bat-bateko jardunen zenbait osakuntza ezagu dezagun.
Iragarren, bertsolaritzaren kondaira. Ta au emeretzigarren gizalditik datorkigu: bertso-saioak, bertsolarien izenak eta nortasuna, bertsolarien izenak eta nortasuna, bertso giroa ta beste milla zeaztasun.
-Erriaren industriatzeak lagundu egingo al dio edo galerazi?
-Gaurko gizarte ta kultura aldaketak ikasita, eman dezagun orain arte ezagutu degun bertsolaritzari kalte egingo diola. Orrek ez dio esan nahi ordea euskaraz egiten dan arte ao-literaturaren mailan,gure izkuntzak bere poesigintza errikoia izango ez duenik; eta agian bat-bateko jardunak ere izango ditu, urteetan beintzat.
Zergatik urteetan beintzat? Azkeneko 150 urte auetan bertsolaritza bera ere, garaien legera, aldatzen dijoalako. Eh dira berdin Izuelako Artzaia edo Baserri; Xenpelar edo Lopategi. Ez eta orduko entzulegoa ta gaurkoa ere. Ez eta orduko kultura-iritziak eta gaurkoak ere, bertsoitaritzari buruz.
Orregatik, besteak beste, au litzake gure egitekoa: industria-giroan euskerak bere poesidutza errikoia eduki dezala ao-literatura maillan. Eta ao-literatura maillako poesigintza au, gaur bat-bateko jardunez egiten danari ondo loturikoa izan dedilla. Eginkizun au utzi-eziñezkoa dugu, naiz eta gaurko bertsolaritza beste erri-poesi-formetara aldatuko ba-da ere.
–Ba al-du gaur eginkirunik eta etorkizunik bertsolaritzak?
-Galdera oni erantzun dezaiokedanaren aria nolabait or dezu aurreko galderari erantzun diodan orretan.
–Askotan bertsolarieri protesta utsa egiteko esketzen diegu. Ala bear al-du izan?
–Ez det uste ba-danik iñor aia izan bear duala esango duanik, kultura-arrastoan zertxobait sarturik ba-dago beinizat.
Orain, gertatu leikeana da, garai batean protesta-giroa minbera egotea; gaur gertatzen dan bezela. Orduan, erriaren egiak au dionez, bertsolariak, beste arteitariek bezelatsu, aaztu-eziñezkoa du eskakizun au. Bertsolaritzaren dinamikak ori eskatzen duala aitortu dezagun.
Baiñan kontuan eduki bearra daukagu beti kaltegarri dala sensibilizatze baten monopolioa; errespetagarri dirala bertsolari bakoitzaren jabetasana ta joera edatia (batez ere bere historia jakiñean); eta kontuan artu bearrezkoak entzunleen barne-legeak, galeri buruz luze ta zabal ta sakon mintzatzeko dituzten eskakizunak
–Zerk du garrantzia: doiñuak, neurriak, itzak, gelak?
–Oni derizkiot garrantzitsuena: gala sakon eta bizi erabilli; naiz sentimentuzko gaiak diraita, naiz -umorezko edo maitasunezkoak onek bere giro ta gauzetan azaldu; esanhaia, ideia, argi ta garbi ta -indarrez erabilli.
Ori orrela ba-da, ez degu aaztu bear itzek duten garrantzia edozein poesigintzan, eta erri-maillakoan ere bai. Ta "itzak" altatzean mamiarekin bat egindako azalarekin ari nauzu. Esaera danak izan dezatela literatura-mailla bat; eta batez ere bukaerak izan ditezeita edo erri-esaerekin egiñak edo ta, bertsolariak une artan sortu ba-ditu, izan ditezela erri-esaera biur ditezkeanak, erri-izpirituaren arnas berria
ERRIALDE.

Jose Mari Lekuona
1

GaiezKulturaBertsolaritBertso saio
PertsonaiazLEKUONA5
EgileezHERRIALDE1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Aldatzeak eta mugitzeak pizten dit grina”

Lander Arbelaitz Mitxelena

X-etik irten nahi? Nor dago Mastodonen eta Blueskyren atzean? Nola finantzatzen da bakoitza?

iametza

Maravillas Lambertoren izena ez erabiltzeko eskatu dute fusilatuen senideek

Urko Apaolaza Avila

“Hitzak harriak dira Ernauxentzat, eta idazketa labana”

Larraitz Fagundez Osa

Injustizia epistemikoa eskoletan?

Iker Iraola Arretxe

Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Julene Flamarique

Azkenak

2024-11-22 | Julene Flamarique

Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]

2024-11-22 | Ahotsa.info

Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.

2024-11-22 | Sustatu

Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.

2024-11-21 | Jenofa Berhokoirigoin

Nazioarteko Zigor Auzitegiak Netanyahu eta Israelgo Defentsa ministro ohi Gallant atxilotzeko agindu du

Gizateriaren aurkako krimenak eta gerra krimenak egotzi dizkie Hagako auzitegiak bi sionistei. Erabakia "antisemitismotzat" jo du Netanyahuk, eta Hamasek, aldiz, "Justiziarako urrats garrantzitsutzat".

2024-11-21 | Iñaki Jauregialtzo Beitia “Jaltzo”

Umandi izena eta izana

Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]

2024-11-21 | Iñaki Idigoras Igartua

Memoriadun euskara

Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]

2024-11-21 | Iulen Lizaso Aldalur

Etorkizuneko apustua

Pandemiaren iragarpenetik Valentziako tragediarainoko errepasoa egin eta ondorioztatu dut gezurra eta forupea suhesi gisa dituen kudeaketa instituzional negargarria klase gobernariaren konstantea dela.

Ez dugu gobernari ordezko baliogarririk sistema pendular hau aldatzen ez... [+]

2024-11-21 | Zigor Olabarria Oleaga

Gelditu dute emakume baten eta bere alaba adingabearen etxegabetzea Gasteizen

Polizia etxegabetzea geratu nahi zituzten herritarren aurka oldartu da eta hainbat lagun zauritu ditu. Azkenean, etxegabetzea atzeratu duela jakinarazi du epaitegiak.

2024-11-21 | Asier Iturralde Sarasola | iametza

X-etik irten nahi? Nor dago Mastodonen eta Blueskyren atzean? Nola finantzatzen da bakoitza?

Gaur, azaroak 21, Mastodon.eus komunitateak sei urte bete ditu. Urteurrena ospatzeko Gure aukera, sare libreak kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Izan ere, azken asteetan “eXodoa” ematen ari da: erabiltzaile asko X-tik ihes egiten ari dira, sare... [+]

2024-11-21 | Urko Apaolaza Avila

Iruñeko Erorien Monumentua

Maravillas Lambertoren izena ez erabiltzeko eskatu dute fusilatuen senideek

Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]

2024-11-21 | Julene Flamarique

933 nobedade eta 200 ekitaldi Durangoko Azokaren 59. edizioan

Abenduaren 5ean Ikasle Goizarekin hasiko dute azoka. Hurrengo egunean Gazte Eztanda eguna egingo dute, eta gazteei zuzendutako hamaika jarduera egongo da. Egun berean, iazko Sormen Beka irabazi zuen Argizagi. Zubiak adiskidetasunerantz telesailaren aurkezpena egingo du Marramiau... [+]

2024-11-21 | Asier Iturralde Sarasola

Mastodon.eus-en “Gure aukera, sare libreak” kanpainarekin bat egin du ARGIAk

ARGIAko lantaldeak bat egin du Mastodon.eus-ek bere seigarren urtemugan abiatutako Gure aukera, sare libreak atxikimendu kanpainarekin.

2024-11-21 | Sustatu

Sei urte bete ditu gaur Mastodon.eus-ek

Mastodon.eus euskal fedibertsoko instantzia agian nagusiak sei urte bete ditu gaur. Urteurrena ospatzeko "Gure aukera, sare libreak" kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Efemeridea une interesgarri batean dator: Elon Musk-ek, X/Twitterren jabeak,... [+]

2024-11-21 | Urko Apaolaza Avila

Ertzaintzak zaurituriko Realeko zalearen kasua berriz irekitzeko agindu du epaileak

Gipuzkoako Lurralde Auzitegiaren ustez, bideo bateko irudietan ikusten denak "talka" egiten du Ertzaintzaren atestatuarekin, eta Amaia Zabarte foam bala batekin zauritua izan zenaren "ebidentzia erakusten" du, Noticias de Gipuzkoa-k jaso duenez.

2024-11-21 | Jenofa Berhokoirigoin

Arma nuklearrarekin erantzuteko bidea ireki du Putinek, Ukrainak AEBek eta Ingalaterrak emandako misilekin eraso egin eta gero

Arma nuklearrarekin erantzuteko aukera dakarren dekretua izenpetu du Vladimir Putin presidenteak. Hegazkinekin, gurutzaldi misilekin zein droneekin "eraso masibo bat" pairatzeak ondorioztatu dezake arma horren erabilpena.

Eguneraketa berriak daude