Piarres Lafitte. Euskalizaina


2021eko uztailaren 27an
Piarres Lafitte, Euskaltzainari elkarrizketa.
Piarres Lafitte. Euskalizaina
Hogei urte arte euskerarik ez zekiena
–Euskararen hizkuntzaren-atlas egiten ari zerala jakin dugu. Esaiguzu, mesedez, zer ari zeran?
–Bai, atlas bat eglten ari gara, baina ez dut nik bakarrik lan egiten, hemengoa baizik. Koldo Mitxelena ari da zuen aldekoa egiten. Baina akort gera eta metodo berbera hartzen dugu bestaldean eta hemen. Arras akort bait gera biok denetan.
–Nola egiten duzue, beraz, lara hori?
–Badakizu lan hortan badirela bi sail. Aide batetik behar diren ikartak edo mapak montatu. Hor tahotz beharko diren hitzak erran nun ibiltzen diren eta nun ez. Guk hitzak hartzen ditugu diren bezela. Xuberoko hitz bat hartzen dugularik jakin behar dugu i den, ez u; jakin behar dugu nun den azentua, jakin behar dugu zein hitzetan diren sudurrekileko bokalak eta horiek oro. Hortarako lan zientifikoa egiten dugu ganza hortan. Orduan hiztegi berezi bat egiten dugu. Baina bestalde izkribuz igortzen dizikidaten hitzak ez dakit beti nola dizkidaten ahoskatzen. Bi gaztek, Murgia jaun andereak, laguntzen didate lan hortan. Joan dan udan asi dira pasatzen beren magnetofonarekin herriz herri nik emani kako xuxentasunez.
–Ez duzu uste ganza hoberenetakoa izango dela batasuna nola egin ikusteko?
–Gare lan hortan ez dugu batasunik bilatzen bat ere. Ez da gure Lana hori. Beste lan bat du. Baina hor ikusiko du, ba, nun diren hitz orokarrak; nundik pasatzen diren; nun diren diren hItz berberak; eta zein diren edatuenak edo zabalduenak. Fonetikaz ere ikusiko dugu zein diren errexenak. Ikusiko dugu zein aditz forma diren bizi direnak. Halare uste dute zerbaitetarako izanen dela.
–Azkar bukatuko al duzue lan au, ala luzaroko Lana duzue?
-Hamar bat urteren Lana badut hortan. Nik baditut lau urte hasia naizela. Beste sei urte beharko di tut. Erran behardautzut nik billduak ditudala hirurehun mila hitz. Ez dut uste gehiago bilduko dudanik. Nik liburuan bildu ditut,:baina ez da aski. Orain beharko dut ikusi nun diren, nungoak diren, nun bizi diren. Bizi ez badira ez ditugu ezarriko mapan. Hilak baldin badira, utz ditzagun hilerrian. Hori euskeraren beste hiztegi baterako izan daiteke, ez gurerako.
–Zu noiz hasi zinan euskerari buruz lanean?
-Hona zer gertatu zitzaidan. Ni Euskal Herrian sortua nahiz, Luhoson, eta ez Frantziako Louhi-en, orain agertu den liburu batean ikusi dutan bezela. Ene aita eta amak euskaldunak ziren. Aita Arrosa antzokoa, ama ustareztarra nuen. Bainan ni hemen Lapurdin sortua naiz, Luhoson. Orduan aita eta ama galdu nituen zazpi urtetan. Ama lehenik eta aita hogei ta hamar egunen buruan xuxen. Orduan ene amaren anaia batek, ene amatxirekin. Osaba ezkondua zen biarnes batekin.Ez zekien ezer fitxik euskerarik. Orduan biarnesa mintzatzen genduen etxean elkarrekin.
–Euskera ikasi beharrean gertatu zinan beraz?
-Hogei urte nituen. Laster apaiz izanen nintzen. Orduan nire moraleko irakasleak erraite daut; "eta heldu den urtean nola predikatuko duzu euskaraz ala biarneses?". "Halere aita eta ama euskaldunek izaki eta behar zenduke euskaraz egin". Ortzirale guziez ene izeba bat etortzen zizkitan puskak eta zenbat liburu eta honelako zerbait. Eta erraiten zidan: "Badakit Senpier horrek ez duela homore honik hitaz mintzatzeko. Nahi lukeela euskarari lotzea". Hiru hilabetez ez nuen ezer erraiten. Halako batean erabaki nuen. Bildu nituen nazkien hitzak eta ikusi nituen banituela ehun eta berrogei bat. Orduan joan nitzaion ikustera Senpierri eta erraiterat euskerari lotzekotan nizela."Hasten nahiz. Baina ez gero neri erra sobera egiten dudala. Kaskagogorra naiz eta ez nauzue geldiaraziko". –Zer metodo erabilli zenduen euskara ikasteko?
–Senpierrek berak ezarritako metodoa. "Beraz joaten nizaio eta erraiten diot orain behar nuke jakin ea nola behar duten euskara ikasi". "Zuk burua gogorra baituzu, ez duzu bestek bezela eginen. Lehenik debekatzen danzkizut gramerak eta hiztegiak. Ez duzu hoien beharrik. Hona, rbelbideren "erlixionea" izeneko liburua. Eta erran zautan, frantsesez jakina; hona aski duzu gogoan hartzea, liburu hau nunbait atxeman dutela eta nehork ez dakiela zer den barnean. Eta zuk orain beñar duzu jakin zer erraiten den liburu hontan. Ez da Lana errexa izanen. Baina zuk burua oso gogorra baituzu, hortik behar duzu iragan. Beraz eginen duzu liburu honen gramera eta hiztegia". Ari nintzen emeki-emeki egin nuen holako gramera tipi bat ene ustekoa, eta hiztegi tipi bat ere bai. Eta orduan berak eman zautan Iturri delakoaren gramera eta bestalde Azkueren hiztegia.
–Azkar eta errez ikasi al zenduan euskara?
-Nik gerlariekin batera ikasi nuen. Gerlari horiek hiru urtez egin zituzten beren ixturio guztiak. Hogei eta bi urtetarako amaitu nituen klase guztiak.Urte osoa itxogin behar nuen apaizteko. Euskera besterik ez nuen ikasten denbora guztian. Bertsoak ere egiten nituen ene hutsak estaltzeko. Dotrina ere ikasten nien Argeniko haurrei bakantza haundietan, orduan bortsatua bai nintzen euskeraz mintzatzerat.
-Euskera alde batera utzi eta beste zerbait egiteko asmorik izan al duzu behin?
–Nik mixiotako gogo hanadia nuen Mixiolari izatea pentsatzen nuen. Baina ez nuela nahiko osagarririk eta mídikuak debekatu zautan. Ez nuen artean adinik, baina Aita Sainduaren balmenez, apaiztu nintzen eta Tolosarat bidaldu ninduen Apexpikuak. "Nahi duzan bezela egizu. Nahi baduzu literatura, Nahi baduzu Filosofia Zuk autatu". Ni orduan harroxko bait nintzen eta filosofia nuen autatu.
–Hortaz zu filosofo zaitugu eta ez hizkuntzalari?
–Filosofia hasi nintzen ikasten eta geroztik ere saiatu naiz hortan, baina Mathieu eta Senpier jaunek aldatu ninduten asmoz. Bildur ziren Tolosako jainko-gabeko irakasle haien artean galduko ote nintzen. Gogor erantzun nion Mathieu jaunari: Apezpikuak eman zautala auto eta uzteko pakean Baina Senpierrek arras bereganatu ninduen. Hala idazten daut: Adiskide jakin dut filosofiari lotua zirela. Ez da gaizki. ez naiz bat ere harritzen. Arras gai zira gauza hori lotzeko Bainan ni zutaz grinatua bai naiz Euskal Herriaz. Ondoko egunetan behar genduke norbalt gramatikari buruz ariko denik eta zuk behar zenuke lan hori hartu ondoko egunetan. Zure beharretan gindazke gerora. Ahal balitz, behar zenuke filosofia ori utsi eta ikasi mintzairetaz. Arras hunkitu ninduen. Utzi filosofiari eta hizkuntzei heldu nien.
–Eta bai al duzu bide hau harko damutik?
–Ez dut bat ere damorik. Geroztik Monseñor Legazek nahi ninduen sekretario bezela bildu eta ez nuen onartu. Nahiago nuen Euskal Herrian egon. Euskera biziki maite dut. Maite dut biarnesa ere. Egiten ditut kantuak eta hala. Halare nahigo dut euskaraz; boste mundu bat da. Ganza polita da bIarnesa ere, baina ez da hurbiltzekorik ere Ez dut damorik. Berriz hasten banintz, berriz hasi naike.
–Noiz sartu ziñan Euskaltzaindian?
–Gazte gazterik. Garrikarrer hil zelarik ni ezarri ninduten haren ordez. Orduan uste dut banituela hogei-ta zazpi urte. Orduan ez nintzen laguntzaile baizik Baina bazen denbora hortan usario bat galdu dena. Hartan sartzeko behar zen lan bat egin euskaraz. Oraingo egunean sartzen dira batzuk fitxik egin gabe. Orduan zerbalt bazen Euskaltzaindia. Baina ni ez nintzen bat ere akort Euskalizaindiarekin. Iruditzen zatan zahar batzuk zirela hor. Eta ni orain zahartua. Eta ez zekitela zer ari ziren –Noiztik iruditzen zaizu hobea dela Euskaltzaindia?
–Hobea ez dakit. Ona den? Jendea ez zaio jarraikitzen. Orduan zer nahi duzu egitea? Guk geurok ere geuron artean ez gera akort. Ez dugu deusik egiten batasun baterat heltzeko sekulan. Bakoltzak bere burua badu eta gogorra nik bezela. Orduan besteei nola egin arazi guk ez badugu egiten Lehen ala orain hobea? Berdin nehork ez zuen sinesten. Guk baino lan gehiago egin zuten. Baina lan hori galdua da. Norbaitek noizpait bildu du eta ez dakigu zer egina den. Egin zuten hiztegi bat, español, frantses, eta euskaraz. Urtez eta urtez ari izanak ziren eta lan guzia galdu da. Norbaitek ebatzi du. Ostu du. Ez dut nehor salatzen. Ez dakit nor den.
–Euskaltzaindiak, lehengoak eta oraingoak eta baste hizkuntzatakoak ere beti aitzakia badutela barruan ez daudenentzat, esango nuke nik.
–Baina uste dut halare lan zerbait egiten den. Ez beharbada aski. enak baditugu gure lanak bestalde. Nik, egungo egunean baditut inprentan bederatzi liburu neronek. Orduan Euskaltzaindian zer eginen dugu ?
–Zer iruditzen zaizu Zeruko Argia ?
–Ona. Gauza hanitz bada denean. Denetarik beste guzietan bezela. Nik lehen badut filosofiarik eginik. Orain uste dut besteek egiten dutela filosofia sobera. Ez ditugu lehengo irakurleak galdu behar. Hasten badugu batasan zorarotz bat neñork ez digu segituko. Ganza errex batzutan lebenik. Baina uste dut ondo zoaztela. Baina, ene ustez, irakurleak gehitu beharko lirake.
ERRIALDE
1

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazLAFITTE1
EgileezHERRIALDE1Hizkuntza

Azkenak
Omenaldia egin diote Txillardegiri, haren heriotzaren hamahirugarren urteurrenean

Hamahiru urte beteko dira asteartean, hilaren 14an, Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi hil zela, eta hura gogoan, ekitaldi jendetsua egin dute Antiguako Gaskonia plazan. Urteroko legez, Txillardegiren senideak, lagunak eta euskaltzaleak elkartu dira bertan, Eta non du... [+]


2025-01-13 | Sustatu
Applek albiste-laburpenak asmatzen ditu inolako axolarik gabe

Adimen Artifizialarekin egindako disparateen biltegia handitzen ari da. Erabiltzaile arruntok sortutakoak txorakeriak izan daitezke neurri handi batean, baina Interneteko erraldoiak berak ari dira halakoak errepikatzen eta horrek larriagoa dirudi, eragin globala izan... [+]


2025-01-13 | Behe Banda
Barra warroak |
Goizegi al da nostalgiaz hitz egiteko?

Negua beti gertatu izan zait malenkoniatsu. Leihotik begira eta oroitzeko garaia, besterik ez. Udazkenaren eta udaberriaren tarteko burokrazia saihestezina, paramentu bertikal batean zuriz margotzea ostera gainean nahi dena islatzeko. Ez da nire kontua bakarrik, elurra bustia... [+]


Herritar uholdea preso, iheslari eta deportatuentzako behin betiko konponbidearen alde

Urte hasiera honetan ere Bilboko kaleak bete ditu Sare Herritarrak larunbatean Bilbon antolatutako manifestazioa. Presoei ezartzen zaizkien salbuespeneko lege eta tratamenduekin amaitzea eskatu dute amaierako ekitaldian, eta memoria “kolektibo” bat eraikitzea... [+]


PAIren biktima guztiak

PAIk sortutako biktimak ez dira bakarrik PAIren Legeak eragindako egonkortze prozesuari esker funtzionarizatutako irakasleak, baizik askoz gehiago. Batzuei nolabaiteko ikusgarritasun mediatikoa eman zaie Steilasek jarritako errekurtsoaren ondorioz; gehienak, alabaina, ikusezinak... [+]


Erriberarako kalitatezko trenbide zerbitzu publikoaren alde

Azken asteotan Castejón-Soria trenbidea berreskuratzeko eta Tuterako tren-geltokia gaur egun dagoen tokian mantentzeko edo, Nafarroako Erriberako hiriburuan Abiadura Handiko Trenaren ustezko geralekuak aitzakiatzat hartuta, hirigunetik kanpo beste bat egiteko... [+]


Ez goaz gerrara. Gerrarik ez, ez gure izenean!

Gerra Urte, Gezur Urte!

Horrela dio esaldiak eta horrela berresten du errealitateak.

Munduan eta Europan dagoen gerra-egoera, horren gorakada etengabea eta horrek Euskal Herrian izan dituen eta izango dituen balizko ondorioak aurreikusita, joan den abenduan hainbat... [+]


Laga hondartza leheneratzea

Laga hondartzaren ezaugarri naturalen leheneratzea duela hiru hamarkada abiatu zen, eta aurrera darrai etenik gabe, erlojuz kontrako lehengoratze mailakatuan.

Laga (Bizkaia) gune aparta da, natura eta gizarte ikuspegitik oso esanguratsua. Kostaldeko legeak eta Urdaibaiko... [+]


135 preso politiko daude eta 66 ateratzen dira kalera baimenen batekin

Larunbat honetan egingo da Bilbon euskal preso politikoen aldeko urteroko manifestazioa. Gero eta preso gutxiago dago, baina 2011n ETAk bere jarduera armatua eten zuenean inork gutxik irudikatuko zuen handik hamabost urtera oraindik gatazka haren ondorioz espetxeratutako... [+]


Lortu da. Lortu duzue! Lortu dugu. Zorionak eta eskerrik asko

Hainbeste urte borrokan horren atzetik ibili ondoren, 34 urte, hain zuzen, oso pozik gaude orain egun batzuk, abenduaren 28an Inuzente egunean, Iruñean, Nazioarteko Euskal Pilota Federazioak antolatu zuen batzarrean hartu zen erabakiagatik. Zeren ondo bidean,... [+]


Estatu aparatuetatik Juan Mari Jauregi eta bera hil nahi izan zituztela esan du Maixabel Lasak

Donostiako La Cumbre Jauregian bizi ziren orduan Juan Mari Jauregi senarra eta bera, lehena Gipuzkoako Gobernadore Zibila zen garaian, 1990eko hamarkadaren erdialdean. Jauregi 2000. urtean hil zuen ETAk Tolosan.


Noizko berrikusi ANren prozesuak eta epaiak

Jar gaitezen 2025erako proposamen politiko gisa, Espainiako Auzitegi Kolonialaren (AN) epai guztiak berrikusten hasteko eta makila bakoitzak bere belari eusteko.

Unionismoarekin lerrokatutako alderdi, sindikatu eta gizarte-erakunde gehienek, eta ez bakarrik horrela... [+]


Erizain indigenek herri zapalduentzat ekitatezko osasun zerbitzua aldarrikatu dute

Garbiñe Elizegi baztandarra erizaina da. Abenduan, Zeelanda Berrian egin duten Osasun Ekitaterako Erizaintza Indigenari buruzko Ikerketa izenburuko bilkuran hartu du parte. Bere tesia aurkeztu du: Euskal emakumeek eta genero ez-normatiboek Euskal Herrian osasungintzan... [+]


Espainiako monarkiak Nafarroako Vianako Printzearen sarietan parte hartzeari ezetz esan dio Parlamentuak

PSNk, EH Bilduk, Geroa Baik eta Zurekin Nafarroak bat egin dute  Borboiak Nafarroako kultura sari nagusitik at gera daitezen. Espainiako erregeak 2015etik, Uxue Barkos lehendakari zenetik, ez daude ekitaldi handi honetara gonbidaturik.


Eguneraketa berriak daude