Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

osteguna 2025eko martxoaren 20an

Piarres Lafitte. Euskalizaina

2021eko uztailaren 27an

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Piarres Lafitte, Euskaltzainari elkarrizketa.
Piarres Lafitte. Euskalizaina
Hogei urte arte euskerarik ez zekiena
–Euskararen hizkuntzaren-atlas egiten ari zerala jakin dugu. Esaiguzu, mesedez, zer ari zeran?
–Bai, atlas bat eglten ari gara, baina ez dut nik bakarrik lan egiten, hemengoa baizik. Koldo Mitxelena ari da zuen aldekoa egiten. Baina akort gera eta metodo berbera hartzen dugu bestaldean eta hemen. Arras akort bait gera biok denetan.
–Nola egiten duzue, beraz, lara hori?
–Badakizu lan hortan badirela bi sail. Aide batetik behar diren ikartak edo mapak montatu. Hor tahotz beharko diren hitzak erran nun ibiltzen diren eta nun ez. Guk hitzak hartzen ditugu diren bezela. Xuberoko hitz bat hartzen dugularik jakin behar dugu i den, ez u; jakin behar dugu nun den azentua, jakin behar dugu zein hitzetan diren sudurrekileko bokalak eta horiek oro. Hortarako lan zientifikoa egiten dugu ganza hortan. Orduan hiztegi berezi bat egiten dugu. Baina bestalde izkribuz igortzen dizikidaten hitzak ez dakit beti nola dizkidaten ahoskatzen. Bi gaztek, Murgia jaun andereak, laguntzen didate lan hortan. Joan dan udan asi dira pasatzen beren magnetofonarekin herriz herri nik emani kako xuxentasunez.
–Ez duzu uste ganza hoberenetakoa izango dela batasuna nola egin ikusteko?
–Gare lan hortan ez dugu batasunik bilatzen bat ere. Ez da gure Lana hori. Beste lan bat du. Baina hor ikusiko du, ba, nun diren hitz orokarrak; nundik pasatzen diren; nun diren diren hItz berberak; eta zein diren edatuenak edo zabalduenak. Fonetikaz ere ikusiko dugu zein diren errexenak. Ikusiko dugu zein aditz forma diren bizi direnak. Halare uste dute zerbaitetarako izanen dela.
–Azkar bukatuko al duzue lan au, ala luzaroko Lana duzue?
-Hamar bat urteren Lana badut hortan. Nik baditut lau urte hasia naizela. Beste sei urte beharko di tut. Erran behardautzut nik billduak ditudala hirurehun mila hitz. Ez dut uste gehiago bilduko dudanik. Nik liburuan bildu ditut,:baina ez da aski. Orain beharko dut ikusi nun diren, nungoak diren, nun bizi diren. Bizi ez badira ez ditugu ezarriko mapan. Hilak baldin badira, utz ditzagun hilerrian. Hori euskeraren beste hiztegi baterako izan daiteke, ez gurerako.
–Zu noiz hasi zinan euskerari buruz lanean?
-Hona zer gertatu zitzaidan. Ni Euskal Herrian sortua nahiz, Luhoson, eta ez Frantziako Louhi-en, orain agertu den liburu batean ikusi dutan bezela. Ene aita eta amak euskaldunak ziren. Aita Arrosa antzokoa, ama ustareztarra nuen. Bainan ni hemen Lapurdin sortua naiz, Luhoson. Orduan aita eta ama galdu nituen zazpi urtetan. Ama lehenik eta aita hogei ta hamar egunen buruan xuxen. Orduan ene amaren anaia batek, ene amatxirekin. Osaba ezkondua zen biarnes batekin.Ez zekien ezer fitxik euskerarik. Orduan biarnesa mintzatzen genduen etxean elkarrekin.
–Euskera ikasi beharrean gertatu zinan beraz?
-Hogei urte nituen. Laster apaiz izanen nintzen. Orduan nire moraleko irakasleak erraite daut; "eta heldu den urtean nola predikatuko duzu euskaraz ala biarneses?". "Halere aita eta ama euskaldunek izaki eta behar zenduke euskaraz egin". Ortzirale guziez ene izeba bat etortzen zizkitan puskak eta zenbat liburu eta honelako zerbait. Eta erraiten zidan: "Badakit Senpier horrek ez duela homore honik hitaz mintzatzeko. Nahi lukeela euskarari lotzea". Hiru hilabetez ez nuen ezer erraiten. Halako batean erabaki nuen. Bildu nituen nazkien hitzak eta ikusi nituen banituela ehun eta berrogei bat. Orduan joan nitzaion ikustera Senpierri eta erraiterat euskerari lotzekotan nizela."Hasten nahiz. Baina ez gero neri erra sobera egiten dudala. Kaskagogorra naiz eta ez nauzue geldiaraziko". –Zer metodo erabilli zenduen euskara ikasteko?
–Senpierrek berak ezarritako metodoa. "Beraz joaten nizaio eta erraiten diot orain behar nuke jakin ea nola behar duten euskara ikasi". "Zuk burua gogorra baituzu, ez duzu bestek bezela eginen. Lehenik debekatzen danzkizut gramerak eta hiztegiak. Ez duzu hoien beharrik. Hona, rbelbideren "erlixionea" izeneko liburua. Eta erran zautan, frantsesez jakina; hona aski duzu gogoan hartzea, liburu hau nunbait atxeman dutela eta nehork ez dakiela zer den barnean. Eta zuk orain beñar duzu jakin zer erraiten den liburu hontan. Ez da Lana errexa izanen. Baina zuk burua oso gogorra baituzu, hortik behar duzu iragan. Beraz eginen duzu liburu honen gramera eta hiztegia". Ari nintzen emeki-emeki egin nuen holako gramera tipi bat ene ustekoa, eta hiztegi tipi bat ere bai. Eta orduan berak eman zautan Iturri delakoaren gramera eta bestalde Azkueren hiztegia.
–Azkar eta errez ikasi al zenduan euskara?
-Nik gerlariekin batera ikasi nuen. Gerlari horiek hiru urtez egin zituzten beren ixturio guztiak. Hogei eta bi urtetarako amaitu nituen klase guztiak.Urte osoa itxogin behar nuen apaizteko. Euskera besterik ez nuen ikasten denbora guztian. Bertsoak ere egiten nituen ene hutsak estaltzeko. Dotrina ere ikasten nien Argeniko haurrei bakantza haundietan, orduan bortsatua bai nintzen euskeraz mintzatzerat.
-Euskera alde batera utzi eta beste zerbait egiteko asmorik izan al duzu behin?
–Nik mixiotako gogo hanadia nuen Mixiolari izatea pentsatzen nuen. Baina ez nuela nahiko osagarririk eta mídikuak debekatu zautan. Ez nuen artean adinik, baina Aita Sainduaren balmenez, apaiztu nintzen eta Tolosarat bidaldu ninduen Apexpikuak. "Nahi duzan bezela egizu. Nahi baduzu literatura, Nahi baduzu Filosofia Zuk autatu". Ni orduan harroxko bait nintzen eta filosofia nuen autatu.
–Hortaz zu filosofo zaitugu eta ez hizkuntzalari?
–Filosofia hasi nintzen ikasten eta geroztik ere saiatu naiz hortan, baina Mathieu eta Senpier jaunek aldatu ninduten asmoz. Bildur ziren Tolosako jainko-gabeko irakasle haien artean galduko ote nintzen. Gogor erantzun nion Mathieu jaunari: Apezpikuak eman zautala auto eta uzteko pakean Baina Senpierrek arras bereganatu ninduen. Hala idazten daut: Adiskide jakin dut filosofiari lotua zirela. Ez da gaizki. ez naiz bat ere harritzen. Arras gai zira gauza hori lotzeko Bainan ni zutaz grinatua bai naiz Euskal Herriaz. Ondoko egunetan behar genduke norbalt gramatikari buruz ariko denik eta zuk behar zenuke lan hori hartu ondoko egunetan. Zure beharretan gindazke gerora. Ahal balitz, behar zenuke filosofia ori utsi eta ikasi mintzairetaz. Arras hunkitu ninduen. Utzi filosofiari eta hizkuntzei heldu nien.
–Eta bai al duzu bide hau harko damutik?
–Ez dut bat ere damorik. Geroztik Monseñor Legazek nahi ninduen sekretario bezela bildu eta ez nuen onartu. Nahiago nuen Euskal Herrian egon. Euskera biziki maite dut. Maite dut biarnesa ere. Egiten ditut kantuak eta hala. Halare nahigo dut euskaraz; boste mundu bat da. Ganza polita da bIarnesa ere, baina ez da hurbiltzekorik ere Ez dut damorik. Berriz hasten banintz, berriz hasi naike.
–Noiz sartu ziñan Euskaltzaindian?
–Gazte gazterik. Garrikarrer hil zelarik ni ezarri ninduten haren ordez. Orduan uste dut banituela hogei-ta zazpi urte. Orduan ez nintzen laguntzaile baizik Baina bazen denbora hortan usario bat galdu dena. Hartan sartzeko behar zen lan bat egin euskaraz. Oraingo egunean sartzen dira batzuk fitxik egin gabe. Orduan zerbalt bazen Euskaltzaindia. Baina ni ez nintzen bat ere akort Euskalizaindiarekin. Iruditzen zatan zahar batzuk zirela hor. Eta ni orain zahartua. Eta ez zekitela zer ari ziren –Noiztik iruditzen zaizu hobea dela Euskaltzaindia?
–Hobea ez dakit. Ona den? Jendea ez zaio jarraikitzen. Orduan zer nahi duzu egitea? Guk geurok ere geuron artean ez gera akort. Ez dugu deusik egiten batasun baterat heltzeko sekulan. Bakoltzak bere burua badu eta gogorra nik bezela. Orduan besteei nola egin arazi guk ez badugu egiten Lehen ala orain hobea? Berdin nehork ez zuen sinesten. Guk baino lan gehiago egin zuten. Baina lan hori galdua da. Norbaitek noizpait bildu du eta ez dakigu zer egina den. Egin zuten hiztegi bat, español, frantses, eta euskaraz. Urtez eta urtez ari izanak ziren eta lan guzia galdu da. Norbaitek ebatzi du. Ostu du. Ez dut nehor salatzen. Ez dakit nor den.
–Euskaltzaindiak, lehengoak eta oraingoak eta baste hizkuntzatakoak ere beti aitzakia badutela barruan ez daudenentzat, esango nuke nik.
–Baina uste dut halare lan zerbait egiten den. Ez beharbada aski. enak baditugu gure lanak bestalde. Nik, egungo egunean baditut inprentan bederatzi liburu neronek. Orduan Euskaltzaindian zer eginen dugu ?
–Zer iruditzen zaizu Zeruko Argia ?
–Ona. Gauza hanitz bada denean. Denetarik beste guzietan bezela. Nik lehen badut filosofiarik eginik. Orain uste dut besteek egiten dutela filosofia sobera. Ez ditugu lehengo irakurleak galdu behar. Hasten badugu batasan zorarotz bat neñork ez digu segituko. Ganza errex batzutan lebenik. Baina uste dut ondo zoaztela. Baina, ene ustez, irakurleak gehitu beharko lirake.
ERRIALDE
1

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazLAFITTE1
EgileezHERRIALDE1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Dimititu egin duten Arratzua-Ubarrundiako EH Bilduko zinegotziek herritarrei zuzendutako agurra

ARGIA

Otero jaunari

Josebe Blanco Alvarez

“Proiektu honi ez!” Arratzua-Ubarrundiako plataformaren adierazpena

ARGIA

Guraso elkarteek antolaturiko eskolaz kanpoko jarduerak ordaindu ezin dituzten ikasleak

Mikel Garcia Idiakez

“Endometriosia gizonek pairatuko bazenukete oso bestelako egoera batean egongo ginateke”

Txabi Alvarado Bañares | Aiaraldea

Azkenak

2025-03-20 | El Salto

Kataluniako erreferendumean gomazko balak jaurti zituzten lau poliziari ez diote amnistia emango, eta auzipetu egingo dituzte

Lau agenteak lesio-delituengatik ikertzen ari dira eta horrek galarazten du 2024ko amnistia aplikatzea. Polizia horietako batek, ustez, gomazko bala batekin begi bat zartatu zion Roger Español kataluniarrari.

2025-03-20 | Euskal Irratiak

Arrazismoaren kontrako giza-katea egingo dute Baionan larunbatean

Arrazismoaren aurkako nazioarteko eguna kari, larunbat honetan 16 alderdi, kolektibo eta elkartek deia luzatu dute, Baionako Marengo eta Pannecau zubien artean giza kate bat osatzeko. Aniztasuna, elkartasuna eta giza eskubideen errespetua aldarrikatzera deitu dute,... [+]

2025-03-20 | Gedar

“Ertzainek aita jipoitu zuten nire alboan, 65 urte ditu eta elbarria da”

Ertzaintzak martxoaren 13an Bilbon zauritutako bi pertsonaren testigantza jaso ditugu. Athleticen partidaren ostean larriki zauritu zituzten aita-semeak, borra-kolpeka, eta atxilo eraman zuten haietako bat. Furgonetatik ikusi zuen ertzainek nola egin zuten tiro jendearen kontra,... [+]

2025-03-20 | Jenofa Berhokoirigoin

Israelen genozidioa salatzeko protesta andana antolatu dute

Palestinarekin Elkartasuna plataformak osteguna, ostiral eta larunbatean eginen ditu protestak, Israel genozida. Palestinar erresistentzia aurrera! lelopean. Gernika-Palestina-k ere manifestazio nazionala antolatu du larunbaterako Donostian. Euskal Herriko Kontseilu Sozialistak... [+]

2025-03-20 | Iratzar Fundazioa

Komunikazioa aro digitalean

MULTIMEDIA - solasaldia

2025-03-19 | Bizi Baratzea | ARGIA

3x11: Argindarren kableei jarraika | Alvaro Campos

MULTIMEDIA - Egonarria

2025-03-19 | ARGIA

“Proiektu honi ez!” Arratzua-Ubarrundiako plataformaren adierazpena

Arratzua-Ubarrundiako "Proiektu honi ez!" plataformak adierazpen hau kaleratu du, udalerri horretako EH Bilduko hiru zinegotziek dimisioa aurkeztu berritan.

2025-03-19 | ARGIA

Dimititu egin duten Arratzua-Ubarrundiako EH Bilduko zinegotziek herritarrei zuzendutako agurra

Arratzua-Ubarrundia (Araba) herriko EH Bilduko hiru zinegotziek dimisioa eman dute Solariaren zentral fotovoltaikoagatik. Hau da hiru zinegotziek, Txetxu Zengotitabengoak, Laura Sanchok eta Javier Ruiz de Arkautek, herritarrei zuzendu dieten agur mezua.

2025-03-19 | Bertsozale.eus

Maiatzean jokatuko da Udabarria Bertsotan

Maiatzaren 8an hasiko da Bizkaiko Bertsolari Txapelketako sailkapen fasea. Zortzi saio bikoitz jokatuko dira maiatzeko eguenetan. Sarrerak eskuragai daude bertsosarrerak.eus atarian.

2025-03-19 | Miel Anjel Elustondo

Hwei-Ru Tsou. Brigadista txinatarrak xede

“Batera gogoratzen ditugu Gaza eta Gernika!”

Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]

2025-03-19 | Maialen Arteaga

Pavloven txakurra eta kanpaia

Naomiren etxeko eskailerak igotzen ari dela datorkion usainak egiten dio memorian tiro. "Ez da sen ona, memoriaren eta emozioaren arteko lotura da. Baldintzapen klasikoa", pentsatzen du Peterrek bere golkorako Intermezzo-n, Sally Rooney irlandarraren azken eleberrian... [+]

2025-03-19 | Jesús Rodríguez

Infiltratuak, legez kanpo

2022ko ekainaren 7an, Directa-k serie luze bateko lehen polizia infiltratuaren kasua argitaratu zuen. Martxoaren 5ean, Belen Hammad fikziozko izena erreta geratu zen, polizia-argotean dioten bezala. Jada hamar dira Directa, El Salto eta El Diario-k azken hiru urteetan argitara... [+]

2025-03-19 | Katixa Dolhare-Zaldunbide

Eguzki beltza

Joan den urte hondarrean atera da L'affaire Ange Soleil, le dépeceur d'Aubervilliers (Ange Soleil afera, Aubervilliers-ko puskatzailea) eleberria, Christelle Lozère-k idatzia. Lozère da artearen historiako irakasle bakarra Antilletako... [+]

2025-03-19 | June Fernández

Meloi saltzailea

Black lives matter

Hurrengo ariketa egin ezazu zure lantokian, euskaltegian edo gimnasioan:

Altxa eskua Minneapoliseko George Floyd nor den dakizuenok.

Altxa eskua Madrilgo Mame Mbaye nor den dakizuenok.

Altxa eskua Barakaldoko X nor den dakizuenok.

Mame Mbaye manteroa duela zazpi urte... [+]

2025-03-19 | Uxue Apaolaza Larrea

Biharamuna

Igande gaua. Umearen gelako atea itxi du, ez guztiz. Ordenagailu aurrean esertzeko momentua atzeratu nahi du. Ordu asko aurretik. Zazpietan jaiki da, eta, bihar ere, astelehena, hala jaikiko da. Pentsatu gabe ekiten badio, lortu dezake gauak pisu existentzialik ez izatea. Akats... [+]

Eguneraketa berriak daude