Belgradeko Despota Stefana hiribidean barrena, autobusak ustekabeko geldialdia egin du. Ohiko bilakatu den erritualari jarraituta, ikasleek hiribidea moztu dute. Bidaiariak autobusetik jaitsi eta blokeatutako eremua gainditzen saiatu dira, beste autobus bat hartzeko asmoz eta bidea jarraitu ahal izateko. Kexa gutxi entzuten zaie ordea, eta elkartasun handia erakutsi diete manifestariei: “Ikasleek arrazoi dute, herrialde ustel batean bizi gara eta borrokatu egin behar da hau aldatzeko”, dio haserre andre batek.

Bidegurutzea gainditu eta hurrengo autobusa hartu dute bidaiariek, protesta egitetik datozenekin bat eginda. Tartean unibertsitatean irakasle diharduten emakume talde bat aurkitu dugu. Hain zuzen, hori da protesten ezaugarri nagusietako bat: edozein adin eta generoko ikasle zein irakasle biltzen dituela, elkarlanak eta elkartasunak mugituta. “Denok helburu beraren alde borrokatzen ari gara, justua denaren alde”, esan digu irakasle taldean doan Jovanak.

Protestak Serbia iparraldeko Novi Sad hirian izandako istripuak eragin dituela azaldu digu Jovanak. Serbia osora hedatzen ari dira jadanik masiboak diren protestak. Azaroaren 1ean, Vojvodina eskualdeko hiriburu horretako tren geltokian markesina bat jauzi zen eta hamabost pertsona hil zituen. 2021ean Serbiako Gobernuak geltokia berritzeko eta handitzeko plana onartu eta gero –herrialdeko tren-azpiegitura berritzeko eta modernizatzeko planen barruan–, berehala lanei ekin zion Txinako enpresa-partzuergo batek. 2024 erdialdean, lanak amaitu eta egitura berria inauguratu zuten, baina hilabete gutxira ezbeharra gertatu zen. Inork ez du oraindik istripuaren erantzukizunik hartu eta nagusiki horrek ekarri du protesta uholdea herrialdera.

Markesinaren aldaketa adostutako lanen barruan zegoen ala ez, ez dago argi norena den istripuaren erantzukizun zuzena. Serbiar gehienek baina, gobernuari leporatzen diote gertatutakoa. Horregatik, protestak zilegitzat jotzen dituzte gehienek.

Testuinguru horretan, Serbiako presidente Aleksandar Vucicek erantzukizun politiko eta penala eskatu du istripuagatik, baina protestei dagokienez, haien atzean “atzerriko agenteak” daudela dio. 2000. urtean Slobodan Milošević presidente ohiaren aurkako protestek aurrekari arriskutsua ezarri zuten herrialdean eta nabari da zama hori presente dagoela oraindik.

Otpor mugimendua (erresistentzia serbokroazieraz) Serbiako gazte mugimendu politikoa izan zen, Milošević boteretik kanporatzeko kanpaina bizia garatu zuen. Unibertsitatearen aurkako lege errepresiboei erantzuteko aitzakiapean sortu zen mugimendua. AEBekin harremana zuen, eta lotura zuen AEBek diruz lagundutako zenbait GKE eta erakunderekin. Gene Sharpek diseinatutako “erresistentzia baketsua” estrategiaren aitzindaritzat jotzen da erakundea.

“Ez dago paralelismorik Otpor mugimenduaren eta gure mugimenduaren artean. Ez dugu loturarik Serbiako edo atzerriko beste alderdi politiko edo talde aktibistekin, eta inoiz ez dugu harremanik izango”, adierazi diote ARGIAri Filosofiako fakultateko bozeramaileek. Gainera, azpimarratu dute, ”ez gara ari protestan presidentearen aurka, Otporrek egin bezala. Ustelkeriaren kontra eta zuzenbide estatuaren alde gaude, gizarte justuago eta hobea nahi dugu”. Egungo politikariak “ideologiatik haratago soilik interesengatik” mugitzen direla diote. “Mafiosoak dira, alderdietan sartzen dira negozioak egiteko. Serbiako politikak funtzionatzen du Italiako Ndrangheta bezala –Siziliako mafia edo Napoliko Camorraren nolabaiteko parekidea Calabria eskualdean–, leku guztietan daude sartuta”.

Ondoan dauden Filologiako ikasleek ere antzerako iritzia dute Otporrekiko, eta orduko mobilizazioak eta gaur egungoak parekatzen dituztenak “fede txarrarekin” jokatzen ari direla uste dute. “Egungo protestak bestelako testuinguru batean garatzen ari direlako eta garaiak guztiz ezberdinak direlako”, dio ikasleen arduradunetarikoa den Dunja Tasevskik.

Borroka pauso bat haratago
Belgradeko zentro-zentroan daude Filosofia zein Filologiako fakultateak eta azaro bukaeratik blokeatuta eta itxita daude biak, herrialdeko gainontzeko unibertsitateak bezala, Blokada izeneko ekimenaren barruan. Bigarren hezkuntzako ikastetxeak ere, gehienak blokeatuta daude eta bide mozketak eta beste ekimen batzuk egiten ari dira zentroetan. Lehen hezkuntza derrigorrezkoa da eta lanuzte partzialak egiten ari dira, nahiz eta haietariko asko erabat itxita dauden, Belgradekoak kasu. Gero eta gehiago dira mobilizazioekin bat egiten ari direnak. Haur-eskolak momentuz ez dute protestekin bat egin, baina aurreikusita dago datozen asteetan mugimenduak egotea. Askoren iritziz, haur-eskolen erabakian egon daiteke protesten arrakastaren gakoa, grebak kolapso handiagoa ekar lezakeelako.

Aldarrikapenei dagokienez, ondoko lauak dira ikasleen proposamenak: Fiskaltzari exijitzen diote markesinaren eraikuntzarekin lotutako informazioa argitara dezala, ikasleen eta herritarren aurkako oinarririk gabeko akusazio guztiak erretira ditzake, protestetan manifestariei eraso egin dietenen aurkako akusazioak aurkez ditzala, eta azkenik, Ogasun Ministerioari eskatzen diote fakultateetarako aurrekontuak %20 igo ditzala. Eskakizunak bete arte borrokan jarraituko dutela diote ikasleek, eta gobernuaren dimisioa nahi dute. Halere, arazoa “sistema dela” ohartarazten dute, politikarietatik haratago.

“Eta gero zer?” da serbiar gehienek haien buruari egiten dioten galdera. Protesten ondoren pasatuko denak kezka piztu baitu Serbian. Eskoletatik haratago, jendarteak babestuta, protestek indar handia hartu dute Serbiako hiri handienetan eta Serbiako historia modernoan izan diren handienak dira dagoeneko. Maila nazionaleko deialdiei ere ekin diete. Horrelako lehen mobilizazioa Belgraden burutu zuten abenduaren 22an, milaka eta milaka pertsonek bat egin zuten ikasleen aldarrikapenekin. Urtarrilaren 27an, Belgraden ere bai, autopista blokeatu zuten 24 orduz eta egoera kaotikoa eragin zuten hiriburuan. Azken asteetan, mobilizazio nazionalak egin dituzte herrialdeko beste hiru hiri nagusienetan: Novi Sad-en, non otsailaren 1ean hiru zubiak blokeatu zituzten; Kragujevac-en, Serbiako hiriburu ohian; eta azkena Nis-en, martxoaren 1ean. Greba orokorra ere egin dute ikasleek, beste sektore batzuen babesarekin.

“Ideologiarik gabeko” mugimendua
Azken mobilizazioaren harira, Kragujevacen egon da ARGIA eta hango Zuzenbide fakultateko ikasleekin egoteko aukera izan du. “Ideologiarik ez dugu” diote, “ezta liderrik ere”. “Kolektiboaren indarrean sinisten dugu –adibidez ikasleen izenean hitz egiten dugu eta ez norbanako gisa -. Horrek borroka indartzen duela uste dugu”. Lidergoen kontra agertzen dira, mesfidantzak mugituta; zenbait alderdik eta sindikatuk mobilizazioak berenganatu nahi dituztela diote. Antolakuntza mailari dagokionez, erabaki asanblearioak hartzen dituztela azaldu digute, eta hori da hain justu mobilizazioen ezaugarri nagusia: asanblearismoa. Ekimen nazionalak Whatsapp zein Telegram taldeen bidez antolatzen dituzte, bereziki maila nazionaleko koordinazioa egiteko. Beste ezaugarrien artean, adierazgarria da manifestaldietan agertzen ari den sinbologia: Europar Batasuneko banderarik ez, bai ordea Serbiako banderak. Identitate nazionalaren errebindikazioari garrantzi handia ematen diote, abertzaletasuna goraipatuta. Europak Serbiako jendarteari erakutsitako mespretxu eta presioak errefusatzen dituztela nabari da.

Badira mobilizazioen aurrean konfiantza txikia erakusten dutenak ere, bereziki ezkerreko mugimendu batzuen artean. “Ideologiarik gabeko ikasle liberalak dira”, dio Nikolak, ezkerreko mugimendu abertzale bateko militanteak. “Ikasleek diote ez dela borroka politikoa. Zer da orduan?”, dio ironiaz. Ikasle zein mugimendu politikoen artean eztabaida handia pizten ari da, ohi legez, borrokaren zilegitasunaren inguruan. Arrazoi geopolitikoak edota kanpoko esku-hartzea tartean egon daitezkeela uste dutenak badira, injerentziaren mamua beti dagoelako presente Serbian.