Turismoak gogor jo du zuenean. Nola eragin du horrek nekazaritzan?

Eragin handia izan du turismoak irla guztietan. 1960ko hamarkada ingurura arte, herritar gehienak nekazaritzatik bizi ziren, baina garai hartan belaunaldien arteko erreleboan etena gertatu zen, jendea beste sektoreetako lanetara pasatu zelako. Nire etxekoa adibide argia da: artzaina zen nire aitona, eta familia osoa Mallorcako Prat de Sant Jordira joan zen bizitzera, aireportu inguruko lurretara, baratzerako toki oso aproposa zelako. Buruaskiak ziren: behiak zituzten, baratzea… baina, momentu batean, aireportuan lana eskaini zioten aitonari. Artzaintzari eustea erabaki zuen berak, bere bizitza hori zelako, baina beste askok ez zuten hautu hori egin. Eta, hurrengo belaunaldian, seme-alabetako inork ez zuen segi, errazagoa zelako turismoan, zerbitzuetan edo bestelakoetan lan egitea.

Gutxi zarete hazien bueltan lanean ari zaretenak, baina badirudi mundu horrek baduela guztiz harrapatzen zaituzten zerbait. Zure kasuan, zer izan da?

Uste dut nire etxean betidanik egin den zerbait izateak bazuela bere garrantzia, azkenean, oso hurbiletik bizi izan bainuen, baina mundu honetan murgildu arte ez nion baliorik eman. Inguruko pertsonek, herrietako jendeak, mintegietako kideek, lan hori egiten zuten, baina urteekin garrantzia galtzen ari zen eta asko jarduna uzten ari ziren. Nire belaunaldikook, oro har, bizkarra eman diogu lurrari. Hor dago, bizi naiteke landa eremuan, baina ez dut horrekin inolako loturarik. Orain hirian bizi naiz ni, baina badut nolabaiteko harremana, lurrarekin lotutako balore eta egiteko moduak defendatzen ditut. Kontua ez da lehengo bizitzara bueltatzea, baina bai orduko zenbait elementuri balioa ematea: zure hazi propioak gordetzea, ezagutzen duzun horrekin elikatzea. Erraza dirudi, baina gaur egun arraroa bihurtu da.

Irla izateak nola eragin du haziengan eta horien mugimenduetan?

Beti pentsatu dut ongi legokeela balear irla guztietan ikerketa sakonagoa egitea, gu batik bat Mallorcan ari baikara. Kontuan izan behar da Mediterraneo erdian gaudela eta kultura asko pasa direla bertatik, pena da hazien mugimenduei lotutako aztarnarik ez izatea. Egia da irla bakoitzak bere idiosinkrasia duela, desberdinak gara eta labore batzuk gailentzen dira bakoitzean. Menorca irla guztiz abeltzaina da, baina nekazaritzan, frutarbolekin ari dira batik bat. Ibizan, olibondoak eta almendrondoak dira nagusi, eta Mallorcan, berriz, pikondoetan dugu aniztasun handia. Errepikatzen ez diren barietate asko dago; adibidez, Mallorcan oso bertakoa den eta guztiz integratua dagoen piper barietate bat dugu, pebre ros, entsaladan gordinean jaten dena. Besteetan ez dute piper hori. Bestalde, gure arteko lotura asko eta partekatzen ditugun barietateak ere badira. Esaterako, Ibizan tipula bat berreskuratu dugu, ceba vermella eivissenca, eta ohartu gara Mallorcako ceba vermella d’Andratx-en berdin-berdina dela! Andratx Ibizatik gertuen dagoen Mallorcako herrietako bat da, beraz, pentsatzekoa da lotura badutela. Zenbait meloi barietaterekin ere gertatu zaigu hori.

Mediterraneoa omen da klima aldaketaren eragin handiena sumatzen ari zareten tokietako bat. Nola bizi duzue hori, eta zein paper jokatzen dute tokiko barietateek testuinguru ezegonkor honetan?

Uda oso luzeak eta lehorrak izaten ari gara azken urteetan. Gero, udazkenean, euria barra-barra egiten du, baina ondoren berriz lehortea, udaberrian ez baitu ia euririk egiten. Egoera horretan, zenbait tokiko barietate, mahastiak eta zereala adibidez, ongi ari dira egokitzen, lehortearen aurrean oso erresistenteak direlako.  Zerealen kasuan, enpresa asko ari da alor esperimentalak egiten tokiko barietateekin eta hibridoekin, eta ikusi dute lehorteari hobeki erantzuten diotela tokikoek. Baina, aldiz, Mallorcako txitxirioa, otsailean estentsiboan ereiten zena eta uda hasieran bildu, arazo handiak izaten ari da. Nekazariak pentsatzen ari dira baratzeko labore bezala, ureztatze sistema bidez lantzen hastea, edo udazkenean ereitea, bestela ez duelako ematen. Klima gero eta gogorragoa eta konplexuagoa izanen dugu, eta testuinguru horretan, tokiko barietate batzuk irabazten aterako dira, baina beste batzuk ez.

Zergatik da garrantzitsua tokiko barietateak kontserbatzea eta ugaltzea?

Elikadura burujabetzaren oinarria direlako eta zerekin elikatu nahi dugun erabakitzeko boterea ematen digutelako. Aukera ematen digute guk geuk erabakitzeko, edo inguruko nekazariek, toki bakoitzean zer erein nahi den. Honek ere erraza dirudi, baina gaur egun oso zaila da praktikan jartzea. Adibide bat: Mallorcako nekazari gehienek, baita ekologikoan ari direnek ere, Iberiar penintsulatik ekartzen dute barietate hibridoen plantela. Badirudi hazia, lurrean jartzen den lehen elementu hori, garrantziaren katean azken lekuan gelditzen dela.

Baina hazia nire irizpideen arabera urteetan aukeratzen badut, nire behar eta nahietara egokitua egonen da. Kanpotik ekarritakoa ez dakigu nongoa den, ezta zein portaera duen ere, hazien enpresa komertzialek erabakitzen dute zer ereinen duzun, eta horien meneko zara. Eta bestetik, tokiko barietateen alderdi kulturala ere hor dago: ondare immateriala, haziei lotutako ezagutza, maneiua, errezetak, sukaldean prestatzeko moduak...